دیپلماسی پاندا چیست؟

راز بقا: چند دهه پس از آغاز همکار‌های چین با باغ‌وحش‌های ایالات متحده و اروپا برای حفاظت از «پاندا‌های غول‌پیکر»، جمعیت این گونه در طبیعت به عدد ۱۹۰۰ رسیده و دیگر در خطر انقراض نیستند. در دهه ۱۹۸۰ میلادی تعداد پاندا‌ها حدود ۱۱۰۰ عدد تخمین زده شده بود.

حفاظت از این گونه‌های در معرض انقراض یک تلاش جهانی بود که در آن دانشمندان و محققان آمریکایی نقش مهمی را ایفا کردند.

پاندای غول‌پیکر معروف (giant panda) که خرس پاندا یا در زبان عامیان همان پاندا شناخته می‌شود، گونه‌ای خرس است که زیستگاهش نواحی مرکزی و جنوب غربی چین است و نام پاندا با نام این کشور عجین شده است.

ژانگ هیمین، کارشناس ارشد مرکز حفاظت و تحقیقات چین از «پاندا‌های غول پیکر» می‌گوید برای حفظ این گونه با باغ وحش سن دیگو و باغ وحش واشنگتن در ایالات متحده و همچنین کشور‌های اروپایی همکاری علمی و تحقیقاتی انجام داده اند. به گفته او این باغ وحش‌ها از نظر «دامپزشکی، ژنتیک و واکسیناسیون پیشرفته‌تر هستند». 

هرچند مدت‌هاست که چین از ارسال پاندا‌های غول پیکر به کشور‌های دیگر به عنوان ابزاری دیپلماسی نرم استفاده می‌کند، اما به نظر می‌رسد این بار پکن به دلیل اهمیت حفاظت از این گونه، با ارسال یک جفت جدید پاندا همکاری‌های خود را با باغ‌وحش‌های ایالات متحده آن هم در زمان روابط تیره و تار با این کشور از سر گرفته است.

یک جفت پاندا که در ماه ژوئن وارد باغ وحش سن دیگو شدند، پس از چندین هفته سازگاری در معرض دید عموم قرار خواهند گرفت. یک جفت دیگر اواخر امسال به باغ وحش ملی اسمیتسونیان می‌روند و جفت سوم در آینده نزدیک در باغ وحش سانفرانسیسکو ساکن خواهند شد. ورود آن‌ها نوید دور جدیدی از همکاری برای حفاظت از پاندا‌های بزرگ است.

با پایان دیپلماسی پاندایی با آمریکا در سال‌های اخیر، نگرانی‌ها درباره توقف ارسال این گونه به کشور‌های دیگر شدت گرفت، اما شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در ماه نوامبر با اعلامیه‌ای در جریان سفرش به ایالات متحده به این نگرانی‌ها پایان داد. 

باربارا کی بودین، سفیر سابق که اکنون استاد دیپلماسی در دانشگاه جورج تاون است، گفت: «این اقدامی درخشان برای تضعیف وجهه چین در میان آمریکایی‌هاست، اما بعید است که سیاست ایالات متحده را تغییر دهد.»

او می‌گود اگر بخواهند نشان دهند که چین یک تهدید نیست، ارسال چندین جفت پاندا‌های بامزه، چاق و کرکی که تمام روز را می‌نشینند و بامبو می‌خورند، برای تغییر ذهنیت مردم از این کشور بهترین سیگنال است.

بودین در ادامه تاکید کرد ارسال این پاندا‌ها «یک ذره سیاست‌ها را در رابطه با چین تغییر نمی‌دهد.» او اضافه کرد: «دیپلماسی عمومی محاسبات ژئوپلیتیکی و اقتصادی را تغییر نمی‌دهد. پس از اینکه مردم از باغ‌وحش به خانه برگشتند، ایالات متحده مملو از خودرو‌های الکتریکی ارزان قیمت از سرزمین پاندا‌ها نمی‌شود.»

البته به گفته ژانگ هیمین، کارشناس ارشد مرکز حفاظت و تحقیقات چین از پاندا‌های غول پیکر، فرستادن پاندا‌ها به خارج از کشور مزایایی هم دارد، به گفته او: «پاندا‌هایی که به طور موقت در خارج از کشور زندگی می‌کنند، آگاهی انسان را در مورد حفظ و نگهداری از آن‌ها افزایش می‌دهند و توجه به سیاره زمین و حفاظت از تنوع زیستی را ارتقا می‌دهند.» 

او همچنین تاکید کرد غربی‌ها از نظر تحقیقات در مطالعات ژنتیکی پیشرو هستند و چینی‌ها نیز در زمینه تغذیه و آموزش رفتاری این حیوانات از توانایی بالاتری برخوردار هستند؛ بنابراین این تیم‌ها «مکمل یکدیگر» هستند. به گفته او: «هدف نهایی محققان، کمک به پاندا‌ها برای بازگشت به طبیعت و زنده ماندن است، و جمعیت بزرگ پاندا‌هایی که در اسارت پرورش داده شده‌اند، پایه و اساس این تلاش‌ها است.»

اولین پاندا‌هایی که به خارج از چین فرستاده شدند، پیشگامان دیپلماسی پاندایی چین بودند، کشور کمونیستی چین در آن زمان به دنبال عادی سازی روابط خود با غرب و به نشانه حسن نیت پس از بازدید تاریخی رئیس جمهور ریچارد نیکسون از این کشور در سال ۱۹۷۲، یک جفت پاندا با نام‌های لینگ لینگ و هسینگ هسینگ را به ایالات متحده هدیه دادند و پس از آن پاندا‌های دیگری را به کشور‌های دیگر از جمله ژاپن، فرانسه، بریتانیا و آلمان فرستادند. 

هنگامی که جمعیت پاندا‌ها در دهه ۱۹۸۰ میلادی کاهش یافت، پکن هدیه دادن به پاندا‌ها را متوقف کرد و به اجاره کوتاه مدت و سپس همکاری طولانی مدت با باغ وحش‌های خارجی برای تحقیق و پرورش این گونه روی آورد.

به دنبال این همکاری‌ها یک جفت پاندا با نام‌های می‌شیانگ و تیان تیان در سال ۲۰۰۰ با هدف نجات پاندا‌های غول پیکر در طبیعت وارد باغ وحش ملی ایالات متحده شدند. می‌شیانگ در طول ۲۳ سال زندگی در پایتخت ایالات متحده، چهار توله زنده به دنیا آورد، تای شان در سال ۲۰۰۵، بائو بائو در سال ۲۰۱۳، بی بی در سال ۲۰۱۵ و شیائو چی‌جی در سال ۲۰۲۰ به دنیا آمدند و همه آن‌ها پس از مدتی به چین بازگردانده شدند. 

باغ وحش ملی در مقالات خود در مورد برنامه پاندا می‌گوید دانشمندان تلاش کرده‌اند راز‌های رفتار پاندا‌ها را کشف کنند و بینش‌های مهمی در مورد نیاز‌های تغذیه‌ای، نحوه تولید مثلی و تنوع ژنتیکی آن‌ها به دست آورند.

به گفته این باغ وحش بوم شناسان با شرکای چینی برای بازسازی زیستگاه‌های طبیعی پاندا غول‌پیکر همکاری‌هایی داشته‌اند.

طی سال‌ها، ده‌ها میلیون دلار از جمله هزینه سالانه یک میلیون دلاری به انجمن حفاظت از حیات وحش چین برای اجرای برنامه حفاظت از پاندا‌های باغ‌وحش جمع‌آوری شده است.

ژانگ گفت: «هدف این صندوق به وضوح بیان شده است، این بودجه علمی و تحقیقاتی برای حفظ پاندا‌های غول‌پیکر وحشی در زیستگاه آن‌ها است.»

لی شیائویان، نگهبان بی بی و دو خرس پاندای دیگر که از در گشور‌های دیگر متولد شده‌اند و به چین بازگردانده شده‌اند، می‌گوید: «پاندا‌هایی که در خارج از کشور متولد می‌شوند، زمانی که به چین فرستاده می‌شوند، با مشکل زبان مواجه می‌شوند.»

به گفته او: «برخی پاندا‌ها ممکن است پس از بازگشت خیلی سریع و آسان خود را تطبیق دهند، در حالی که برخی دیگر برای سازگاری با محیط جدید، به ویژه عوامل انسانی مانند زبان، به زمان زیادی نیاز دارند.»

این پاندا‌ها در کشور‌های دیگر با یک زبان خارجی تعلیم داده می‌شوند، اما در چین با زبان چینی با آن‌ها صحبت می‌شود.