پدیده «نوک زبان» چیست؟ چرا گاهی وقت‌ها یادمان می‌رود چه می‌خواستیم بگوییم؟

راز بقا: فراموشی ناگهانی در میانه‌ی صحبت یا زمانی که می‌خواهیم چیزی را به زبان بیاوریم، تجربه‌ای آشنا برای همه‌ی ماست. برای لحظه‌ای ذهن خالی می‌شود، واژه یا جمله‌ای که دقیقاً روی نوک زبان‌مان بوده، ناپدید می‌گردد و با حس تعجب یا حتی اضطراب به دنبال آن می‌گردیم. 

به گزارش راز بقا، این پدیده نه‌تنها در زندگی روزمره رایج است، بلکه در حوزه‌ی علوم شناختی و عصب‌شناسی نیز موضوع مطالعه‌ی گسترده‌ای بوده است. در ادامه، علل علمی این پدیده را بررسی می‌کنیم.

حافظه ما چگونه کار می‌کند؟

برای درک علت این نوع فراموشی، ابتدا باید بدانیم حافظه چگونه عمل می‌کند. حافظه‌ی انسان به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود: 

حافظه‌ی حسی: اطلاعات را تنها برای چند ثانیه نگه می‌دارد. 

حافظه‌ی کوتاه‌مدت: ظرفیت محدودی دارد و برای ذخیره‌سازی اطلاعات فوری و زودگذر استفاده می‌شود. 

حافظه‌ی بلندمدت: اطلاعات با ثبات‌تری را ذخیره می‌کند که در صورت نیاز می‌توان آنها را بازیابی کرد. 

برای آن‌که چیزی را به یاد بیاوریم، باید مسیر بین حافظه‌ی بلندمدت و کوتاه‌مدت فعال شود و اطلاعات از حالت «ذخیره‌شده» به حالت «قابل‌دسترس» درآیند. زمانی که این انتقال با اختلال مواجه شود، فراموشی موقت رخ می‌دهد.

پدیده‌ی «نوک زبان» چیست؟

به گزارش راز بقا، یکی از اصطلاحات علمی برای توصیف این وضعیت، پدیده‌ی «نوک زبان» یا Tip-of-the-Tongue Phenomenon است. در این حالت، فرد حس می‌کند اطلاعات مورد نظر را می‌داند و حتی ممکن است بتواند اولین حرف، تعداد سیلاب‌ها یا معنای کلی آن را به یاد بیاورد، اما واژه‌ی دقیق به ذهن نمی‌رسد. 

مطالعات نشان داده‌اند که این پدیده در نتیجه‌ی ناهماهنگی بین دو ناحیه‌ی مغز به نام‌های هیپوکامپوس (مسئول بازیابی خاطرات) و قشر پیش‌پیشانی مغز (درگیر در سازماندهی و توجه) رخ می‌دهد. درواقع، واژه در ذهن وجود دارد، اما راه دسترسی به آن به‌طور موقت مسدود شده است. 

نقش استرس و عوامل بیرونی

به گزارش راز بقا، استرس، خستگی، چندوظیفگی و محرک‌های محیطی از جمله عواملی هستند که احتمال بروز این پدیده را افزایش می‌دهند. زمانی که ذهن با چند وظیفه‌ی هم‌زمان درگیر باشد یا سطح استرس بالا باشد، توانایی مغز در تمرکز روی بازیابی اطلاعات کاهش می‌یابد.

از سوی دیگر، سن نیز در بروز بیشتر این وضعیت مؤثر است. مطالعات نشان داده‌اند که افراد مسن‌تر بیشتر از افراد جوان با پدیده‌ی «نوک زبان» مواجه می‌شوند، اگرچه این موضوع لزوماً نشان‌دهنده‌ی کاهش هوش یا توانایی ذهنی نیست.

آیا این نوع فراموشی نشانه‌ی بیماری است؟

به گزارش راز بقا، در اغلب موارد، فراموشی لحظه‌ای و نوک زبان امری طبیعی است و نشان از ضعف شناختی یا بیماری ندارد. با این حال، اگر این وضعیت به‌طور مکرر و با شدت بالا رخ دهد، می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات حافظه یا بیماری‌هایی نظیر آلزایمر باشد که نیازمند بررسی تخصصی است.

راه‌هایی برای کاهش این نوع فراموشی

برای کاهش بروز این نوع فراموشی، می‌توان از تکنیک‌های زیر استفاده کرد: 

افزایش تمرکز هنگام صحبت کردن

کاهش چندوظیفگی

خواب کافی و تغذیه‌ی مناسب

تمرین‌های تقویت حافظه مانند یادگیری زبان جدید یا حل جدول

همچنین استفاده از واژه‌ها در مکالمات روزمره، مطالعه‌ی مستمر و تکرار اطلاعات به تقویت مسیر‌های عصبی حافظه کمک می‌کند. 

به گزارش راز بقا، فراموشی ناگهانی هنگام صحبت کردن، پدیده‌ای رایج و کاملاً طبیعی است که ریشه در ساختار پیچیده‌ی حافظه و عملکرد مغز دارد. این وضعیت در اغلب موارد نگران‌کننده نیست و با آگاهی بیشتر نسبت به عملکرد ذهن، می‌توان آن را بهتر درک و مدیریت کرد.

اگرچه این فراموشی‌ها گاهی آزاردهنده به نظر می‌رسند، اما بخشی از روند طبیعی پردازش اطلاعات در ذهن انسان هستند و خود نشانه‌ای از فعالیت پیچیده و پویا در مغز به‌شمار می‌روند.