خر ماهی یا ماهی کت‌چرمی تک‌شاخ؛ ماهی اسرارآمیز با پوستی چرمی و گوشتی شبیه میگو که چهره‌ای شبیه الاغ دارد!

راز بقا: خرماهی یا ماهی کت‌چرمی تک‌شاخ که نام علمی آن Aluterus monoceros است، یکی از ماهیان خاص و کمتر شناخته‌شده‌ی خلیج فارس و دریای عمان به شمار می‌آید. این ماهی در میان بومیان جنوب کشور با همین نام معروف است و در خانواده‌ی فایل‌فیش‌ها قرار دارد؛ گروهی از ماهیان که به‌خاطر پوست چرمی‌شکل و ظاهر عجیب‌شان شهرت دارند.

به گزارش راز بقا، خرماهی در نگاه اول چهره‌ای خنده‌دار و متفاوت دارد، اما در واقع یکی از شگفت‌انگیزترین ساکنان دریا‌های ایران است. بومیان بعضی مناطق جنوبی نه‌تنها این ماهی را می‌شناسند، بلکه گاهی از آن به‌عنوان خوراک دریایی نیز استفاده می‌کنند.

ظاهر و ویژگی‌های بدنی خرماهی

بدن خرماهی از طرفین فشرده است و به شکل بیضی دیده می‌شود. به گزارش راز بقا رنگ بدن معمولاً خاکستری مایل به قهوه‌ای است و روی سطح بدن لکه‌ها یا خطوطی تیره دارد. در برخی نمونه‌ها درخشندگی نقره‌ای در نواحی پهلو دیده می‌شود که زیر نور خورشید جلوه‌ای زیبا به آن می‌دهد.

خرماهی در اندازه‌ی کامل خود تا حدود ۷۵ سانتی‌متر رشد می‌کند. یکی از مشخصه‌های بارزش، تیغی بلند روی باله‌ی پشتی است که در هنگام احساس خطر بالا می‌رود. پوست ضخیم و چرمی‌شکل آن باعث شده در بین صیادان محلی با عنوان «ماهی جلدکی» نیز شناخته شود.

چشم‌های درشت و دهان کوچک خرماهی برای جست‌وجوی غذا در میان مرجان‌ها بسیار مناسب است. همین ظاهر خاص باعث شده این ماهی در میان غواصان و علاقه‌مندان به عکاسی زیر آب محبوب باشد.

زیستگاه خرماهی در ایران

خرماهی‌ها از ماهیان گرمسیری هستند و معمولاً در عمق ۵ تا ۸۰ متری زندگی می‌کنند. در ایران، بیشترین جمعیت آنها در سواحل بوشهر، بندرعباس و چابهار مشاهده می‌شود. آنها بیشتر اطراف صخره‌های مرجانی، مناطق شنی و بستر‌های دارای علف‌های دریایی را انتخاب می‌کنند.

نوزادان خرماهی معمولاً در میان توده‌های جلبک شناور یا چوب‌های دریایی پنهان می‌شوند تا از شکارچیان در امان بمانند و با بزرگ شدن، به آب‌های عمیق‌تر می‌روند. خرماهی بالغ بیشتر اوقات تنها زندگی می‌کند، اما در فصل تولیدمثل یا هنگام فراوانی غذا گاهی به صورت جفت یا گروه‌های کوچک دیده می‌شود.

رفتار و تغذیه

خرماهی رژیم غذایی متنوعی دارد و تقریباً هر چیزی را که در کف دریا پیدا کند می‌خورد. به گزارش راز بقا جلبک‌ها، شقایق‌های دریایی، نرم‌تنان، خرچنگ‌های ریز و حتی قطعات کوچک مرجان بخشی از غذای روزانه‌اش هستند.

این ماهی به‌دلیل تغذیه از جلبک‌ها، به پاک‌سازی بستر دریا کمک می‌کند و از رشد بیش از حد گیاهان دریایی جلوگیری می‌کند؛ به همین دلیل نقش مهمی در سلامت مرجان‌ها دارد.

رفتار خرماهی آرام است و در مواجهه با خطر، به‌سرعت در میان صخره‌ها پنهان می‌شود یا تیغ پشتی خود را بالا می‌برد تا شکارچیان نزدیک نشوند.

تولیدمثل و رشد

خرماهی در مناطق گرم در بیشتر ماه‌های سال توانایی تخم‌ریزی دارد. نر و ماده در کنار هم تخم‌گذاری می‌کنند و تخم‌ها به‌صورت شناور روی سطح آب باقی می‌مانند. پس از چند روز، نوزادان کوچک از تخم بیرون می‌آیند و تا زمان رشد در میان جلبک‌های شناور پنهان می‌شوند.

طول عمر خرماهی بین ۶ تا ۸ سال است و رشد آن نسبتاً کند می‌باشد. با این حال، در شرایط مناسب و غذای کافی، می‌تواند به اندازه‌ی قابل‌توجهی برسد.

طعم گوشت خرماهی و مصرف غذایی

به گزارش راز بقا اگرچه خرماهی بیشتر به خاطر ظاهر خاص و نقش اکولوژیکی‌اش شناخته می‌شود، اما در برخی مناطق جنوبی ایران گاهی صید و مصرف می‌شود. گوشت خرماهی سفید، نرم و لطیف است و طعم آن به گفته‌ی صیادان محلی شبیه میگو یا صدف دریایی است.

با این حال، به دلیل پوست ضخیم و سختش، پاک کردن آن کمی دشوار است و به همین دلیل در بازار‌های ماهی جنوب کمتر دیده می‌شود. برخی از ماهیگیران محلی خرماهی را کباب یا سرخ می‌کنند و معتقدند گوشتش در عین نرمی، مزه‌ای خاص و کمی شیرین دارد.

این ویژگی باعث شده در سال‌های اخیر توجه برخی آشپز‌های محلی به آن جلب شود، هرچند هنوز به‌صورت تجاری رایج نیست.

اهمیت اکولوژیکی و زیست‌محیطی

خرماهی بخشی از زنجیره‌ی حیاتی مرجان‌هاست و نبود آن می‌تواند تعادل طبیعی زیستگاه‌های دریایی را بر هم بزند. این ماهی با تغذیه از جلبک‌های کف دریا، مانع از خفگی مرجان‌ها می‌شود و به بازسازی زیستگاه‌های آسیب‌دیده کمک می‌کند.

به همین دلیل، دانشمندان دریایی خرماهی را گونه‌ای شاخص برای سنجش سلامت اکوسیستم‌های مرجانی خلیج فارس می‌دانند. در مناطق غواصی، حضور این ماهی نشانه‌ای از پایداری محیط محسوب می‌شود.

وضعیت خرماهی در ایران

اطلاعات دقیق از جمعیت خرماهی در ایران کم است، اما حضور آن در آب‌های بندرعباس، قشم، بوشهر و چابهار گزارش شده است. خرماهی به طور معمول هدف اصلی صیادان نیست، اما در تور‌های سنتی یا هنگام صید میگو به‌صورت تصادفی گرفتار می‌شود.

تهدید‌های اصلی برای این گونه، تخریب مرجان‌ها، آلودگی نفتی و تغییرات دمای آب است. افزایش دما و ورود آلاینده‌ها باعث کاهش جلبک‌های طبیعی و در نتیجه کاهش غذا برای خرماهی می‌شود.

در حال حاضر، خرماهی در فهرست گونه‌های در معرض خطر جهانی قرار ندارد، اما کاهش تدریجی زیستگاه‌های سالم می‌تواند آینده‌ی آن را تهدید کند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

میش ماهی؛ شاه ماهی خلیج فارس با گوشت لذیذ که بهترین گزینه برای کودکان است و همه را عاشق گوشت ماهی می‌کند

کولی‌سوس یا گیتار ماهی؛ ماهی عجیب آب‌های جنوبی ایران که مردم به عنوان کوسه شکارش می‌کنند

ماهی لزاک یا چسبک؛ انگل عجیبی که با وجود غیرخوراکی بودن به عنوان ماهی خوراکی فروخته می‌شود!

راه‌های حفاظت از خرماهی

برای حفظ جمعیت خرماهی در ایران، اقدامات ساده، اما مؤثری می‌توان انجام داد:

کاهش آلودگی‌های پلاستیکی و نفتی در خلیج فارس و دریای عمان.

جلوگیری از صید ترال و انفجاری که صخره‌های مرجانی را نابود می‌کند.

افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت اکولوژیکی این گونه در مدارس و رسانه‌ها.

ایجاد مناطق حفاظت‌شده‌ی دریایی برای حفظ زیستگاه‌های طبیعی آن.

به گزارش راز بقا خرماهی (Aluterus monoceros) یکی از ماهیان منحصر‌به‌فرد و زیبا در آب‌های جنوبی ایران است. بدنی چرمی و پهن دارد، در میان مرجان‌ها زندگی می‌کند و با تغذیه از جلبک‌ها به پاکی دریا کمک می‌کند. گوشت سفید و لطیف آن در برخی مناطق جنوب مصرف می‌شود و طعمی شبیه میگو دارد.

هرچند خطر انقراض جهانی این گونه پایین است، اما تخریب زیستگاه‌ها در ایران می‌تواند بقای آن را تهدید کند. حفاظت از خرماهی یعنی حفظ بخشی از زیبایی، تنوع و سلامت دریا‌های کشورمان؛ دریا‌هایی که هنوز راز‌های بسیاری در دل خود دارند.