کولی‌سوس یا گیتار ماهی؛ ماهی عجیب آب‌های جنوبی ایران که مردم به عنوان کوسه شکارش می‌کنند
کولی‌سوس یا سوس‌نمای پوزه‌بیلچه‌ای (Shovelnose Guitarfish)، ماهی‌ای بومی در آب‌های جنوبی ایران است که با ظاهر منحصر‌به‌فرد و نقشش در فرهنگ جنوب، توجه صیادان و بومیان را به خود جلب کرده است.
راز بقا: در آب‌های گرم و کم‌عمق خلیج فارس و دریای عمان، به‌ویژه سواحل جنوبی ایران همچون بوشهر، بندرعباس و قشم، گونه‌ای ماهی خاص زندگی می‌کند که در میان مردم محلی به نام «کولی‌سوس» شناخته می‌شود. نام علمی این گونه Shovelnose Guitarfish است، اما در فرهنگ بومی، همین نام محلی رواج بیشتری دارد.
به گزارش راز بقا، کولی‌سوس یکی از ماهیانی است که به دلیل ظاهر منحصر‌به‌فرد، رفتار جالب‌توجه و ارتباط نزدیک با زندگی سنتی جنوب، جایگاه ویژه‌ای در ذهن و زبان مردم این نواحی پیدا کرده است.
مشخصات ظاهری کولی‌سوس
کولی‌سوس ماهی‌ای است با بدنی مسطح و کشیده که از بالا شباهت زیادی به گیتار دارد؛ از همین‌رو در انگلیسی نیز به آن «ماهی گیتار» می‌گویند. پوزه‌ی این ماهی پهن، صاف و شبیه بیلچه است و یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌هایی است که باعث تشخیص آن از سایر ماهیان می‌شود. رنگ بدن کولی‌سوس معمولاً قهوه‌ای مایل به زیتونی یا خاکی است و با خال‌هایی تیره همراه است که به استتار در بستر دریا کمک می‌کند.
به گزارش راز بقا اندازه‌ی کولی‌سوس می‌تواند به بیش از یک متر و نیم نیز برسد و وزن آن در برخی نمونه‌ها به بیش از ۱۵ کیلوگرم می‌رسد. البته اغلب کولی‌سوس‌هایی که در سواحل جنوبی ایران صید می‌شوند، کوچک‌تر از این حد هستند. پوست این ماهی زبر و ضخیم است و برخلاف ظاهر آرامش، از مقاومت خوبی برخوردار است.
زیستگاه طبیعی و محدوده پراکندگی
کولی‌سوس عمدتاً در آب‌های کم‌عمق، گرم و نزدیک به سواحل زیست می‌کند. در جنوب ایران، این ماهی بیشتر در بستر‌های شنی و گل‌آلود خلیج فارس، به‌ویژه در مناطق خور‌ها و دماغه‌های ساحلی مشاهده می‌شود. آب‌های ساحلی بندرعباس، بوشهر، قشم و حتی سواحل جاسک از جمله زیستگاه‌های شناخته‌شده این گونه به شمار می‌آیند.
این ماهی اغلب در عمق‌های کم‌تر از ۱۵ متر زندگی می‌کند و به ندرت در مناطق عمیق دیده می‌شود. حضور آن در محیط‌های ساکت‌تر، با جریان آرام و غنی از مواد غذایی، بیشتر از دیگر نقاط است.
تغذیه و رفتار شکار
کولی‌سوس از جمله ماهیان شکارگر کف‌زی محسوب می‌شود. غذای اصلی آن شامل میگو، خرچنگ‌های کوچک، نرم‌تنان، کرم‌های دریایی و ماهیان ریز بستر دریاست. پوزه‌ی بیلچه‌ای این ماهی ابزار اصلی شکار اوست. او با فروبردن پوزه در ماسه‌ها یا گل کف دریا، موجودات کوچک پنهان‌شده را شناسایی کرده و به دام می‌اندازد.
یکی دیگر از ویژگی‌های جالب این ماهی، توانایی‌اش در تشخیص میدان‌های الکتریکی ضعیفی است که توسط طعمه‌های زنده تولید می‌شود. این توانایی به کمک گیرنده‌های حساس در پوزه و اطراف سر، کولی‌سوس را به شکارگری دقیق تبدیل کرده است.
به گزارش راز بقا رفتار این ماهی بیشتر شبانه است و هنگام طلوع یا غروب خورشید، بیشترین فعالیت را دارد. البته در زمان جزر و مد بالا نیز گاهی به سواحل نزدیک‌تر می‌شود و در آب‌های کم‌عمق‌تر به جست‌وجوی غذا می‌پردازد.
برای مطالعه بیشتر بخوانید:
ماهی چنگو؛ محبوب‌ترین ماهی خلیج فارس که گوشتی خوشمزه دارد و یک شکارچی درنده و قدرتمند است
ماهی شورت یا حواصیم؛ ماهی لذیذ جنوبی که در ژاپن کیسو نامیده می‌شود و در سوشی استفاده می‌شود
ماهی لزاک یا چسبک؛ انگل عجیبی که با وجود غیرخوراکی بودن به عنوان ماهی خوراکی فروخته می‌شود!
تولید مثل و چرخه زندگی
کولی‌سوس از جمله گونه‌هایی است که به شیوه زنده‌زایی تولیدمثل می‌کند. این بدین معناست که تخم‌ها درون بدن ماهی ماده رشد کرده و سپس نوزادان زنده از بدن مادر خارج می‌شوند. تعداد نوزادان در هر بار زایش معمولاً بین ۵ تا ۱۰ عدد است، اگرچه بسته به شرایط زیستی و سن ماده، این تعداد می‌تواند متفاوت باشد.
جنس ماده معمولاً بزرگ‌تر از نر است و دیرتر نیز به بلوغ می‌رسد. سن بلوغ جنسی در کولی‌سوس بین ۷ تا ۹ سالگی است. همین رشد کند و بلوغ دیرهنگام یکی از عواملی است که این گونه را در برابر صید بی‌رویه آسیب‌پذیر کرده است.
جایگاه در فرهنگ و معیشت محلی
در فرهنگ مردم جنوب، کولی‌سوس از گذشته‌های دور شناخته‌شده بوده است. این ماهی معمولاً در میان صیادان به عنوان صیدی غیراصلی (یا اصطلاحاً «صید همراه») شناخته می‌شود که هنگام شکار میگو یا ماهیان دیگر، در تور می‌افتد. با وجود این، گوشت آن در برخی بازار‌های محلی عرضه می‌شود و طعمی سفید و نسبتاً لطیف دارد.
برخی صیادان بومی اعتقاد دارند که گوشت کولی‌سوس اگر تازه مصرف شود، خوش‌خوراک است، اما اگر بیش از یک روز نگهداری شود، بافت آن تغییر می‌کند. در قشم و بندر کنگ، بعضی فروشندگان محلی از گوشت این ماهی برای تهیه خوراک‌های سنتی همچون قلیه‌ماهی نیز استفاده می‌کنند.
وضعیت حفاظتی و تهدیدات
کولی‌سوس در فهرست گونه‌های «در معرض خطر نزدیک» قرار دارد. این یعنی اگر روند کنونی صید و از بین رفتن زیستگاه‌ها ادامه پیدا کند، در آینده ممکن است این گونه نیز در دسته گونه‌های در خطر انقراض قرار بگیرد.
مهم‌ترین تهدیداتی که این ماهی با آن مواجه است عبارت‌اند از:
صید بی‌رویه، به‌ویژه در تور‌های میگو
آلودگی آب‌های ساحلی ناشی از فاضلاب شهری و صنعتی
تخریب بستر‌های ساحلی و از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی
بلوغ دیررس که باعث کاهش توانایی بازسازی جمعیت می‌شود
در این شرایط، نیاز است که هم صیادان و هم مسئولان منابع دریایی، برای حفظ گونه‌هایی مانند کولی‌سوس اقدامات پیشگیرانه انجام دهند. ایجاد مناطق حفاظت‌شده دریایی، آموزش به صیادان درباره رهاسازی گونه‌های جوان، و همچنین تعیین فصل‌های ممنوعیت صید می‌تواند بخشی از این راهکار‌ها باشد.
به گزارش راز بقا کولی‌سوس یا همان سوس‌نمای پوزه‌بیلچه‌ای، یکی از گونه‌های خاص و زیبا در آب‌های جنوبی ایران است که علاوه بر ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد زیستی، با فرهنگ و معیشت مردمان این مناطق نیز پیوند خورده است.
شناخت بیشتر این گونه، می‌تواند ما را در حفظ تنوع زیستی خلیج فارس و دریای عمان یاری کند. شاید وقت آن رسیده باشد که با دید متفاوت‌تری به همین ماهی‌هایی که هر روز در تور صیادان می‌افتند نگاه کنیم. آنها فقط خوراک نیستند؛ بخشی از میراث طبیعی و فرهنگی این سرزمین‌اند. حفظ کولی‌سوس، یعنی پاسداری از یک پیوند دیرینه میان دریا و زندگی جنوب.
لینک کپی شد
خواندنی‌ها
ارسال نظر
ویدیوهای برگزیده
دنیای گیاهان
علم و کیهان