راز بقا: در دنیای حشرات، روابطی وجود دارد که گاهی از هوش و رفتار انسان هم پیچیدهتر و شگفتانگیزترند. یکی از معروفترین این روابط، پیوند نزدیک میان مورچهها و شتهها است؛ پیوندی که آنقدر منظم و هدفمند است که زیستشناسان از آن با عنوان «دامداری مورچهها» یاد میکنند. در این سیستم طبیعی، مورچهها همانند چوپانان کوچک از شتهها مراقبت میکنند و در عوض، از «شیر» شیرین آنها بهره میبرند. البته این «شیر» در واقع مادهای قندی به نام عسلک (Honeydew) است که شتهها هنگام تغذیه از شیرهی گیاه ترشح میکنند.
به گزارش راز بقا، شتهها (Aphids) از جمله حشراتی هستند که در سراسر دنیا و تقریباً بر روی همهی گیاهان یافت میشوند. اما نکتهای که آنها را از سایر حشرات متمایز میکند، روش تولیدمثل غیرعادیشان است. بسیاری از گونههای شتهها بدون نیاز به جفتگیری، از راهی به نام بکرزایی (Parthenogenesis) تولیدمثل میکنند.
نکتهی جالبتر این است که بیشتر آنها زندهزا هستند؛ یعنی به جای تخم گذاشتن، نوزاد زنده به دنیا میآورند. حتی در برخی موارد، نوزاد شته درون بدن مادر، خود نیز در حال پرورش جنین دیگری است! به همین دلیل دانشمندان میگویند: «شتهها حامله به دنیا میآیند.»

این ویژگی باعث میشود جمعیت شتهها با سرعتی باور نکردنی زیاد شود؛ امری که برای مورچهها خبر خوبی است، چون منبع غذاییشان همیشه در دسترس میماند.
شتهها با فرو کردن خرطوم خود در ساقه یا برگ گیاه، از شیرهی آن تغذیه میکنند. بدنشان، اما نمیتواند تمام مواد موجود در این شیره را جذب کند، بنابراین مادهای شیرین و چسبناک به نام عسلک از بدنشان خارج میشود.
به گزارش راز بقا مورچهها عاشق این مایعاند. وقتی مورچهها در اطراف گیاهان حضور دارند، با ضربههای آرام شاخکهایشان به بدن شتهها، آنها را وادار به ترشح عسلک میکنند؛ درست مثل اینکه گاوی را بدوشند! سپس قطرات شیرین را میلیسند و به لانهی خود میبرند.
در عوض، مورچهها از شتهها در برابر دشمنانشان مثل کفشدوزکها یا عنکبوتها دفاع میکنند، تخم آنها را در فصل سرد پنهان میسازند و حتی شتهها را به مکانهایی منتقل میکنند که گیاهان تازه و پرشیرهتر وجود دارد. این همکاری دوطرفه نمونهای عالی از همزیستی سودمند (Mutualism) در طبیعت است.

مورچهها در رفتارشان با شتهها گاهی شبیه انسانها عمل میکنند. آنها برای کنترل جمعیت شتهها برنامه دارند. اگر تعداد شتهها بیش از اندازه زیاد شود و منابع غذایی گیاه کاهش یابد، مورچهها برخی از شتهها را میکشند تا تعادل حفظ شود.
حتی برخی گونههای مورچه در پاییز، تخمهای شته را درون لانهی خود نگهداری میکنند تا در بهار بعد، دوباره از آنها «گاوهای شیر ده» جدید بسازند. به این ترتیب، چرخهی همکاری میان این دو حشره هرگز متوقف نمیشود.
رابطهی مورچهها و شتهها تنها یک کنجکاوی زیستشناسی نیست؛ بلکه نمونهای از نظم، همکاری و تداوم طبیعی است که در دل کوچکترین موجودات دیده میشود. در حالی که انسان با هوش خود کشاورزی و دامداری را ابداع کرده، مورچهها میلیونها سال پیش، شیوهی خاص خود را برای نگهداری از «دامهای شیرینشان» یافته بودند.

طبیعت، گاه در سادهترین شکل خود، پیچیدهترین نظامها را در دل دارد و مورچهها و شتهها یکی از زیباترین نمونههای این هماهنگی بینظیر میان زندگی و بقا هستند.