تاغ؛ مقاوم‌ترین گیاه دنیا که با ریشه‌های عمیق کویر را مهار می‌کند، آب نمی‌خواهد و خاک را نجات می‌دهد
تاغ (Haloxylon)، درختچه‌ای بومی و مقاوم در برابر خشکی و شوری است که نقش مهمی در تثبیت شن‌های روان و مقابله با بیابان‌زایی در ایران دارد. این گیاه با ریشه‌های عمیق، نگهبان خاموش کویر‌های ایران است.
راز بقا: تاغ، درختچه‌ای استوار، بومی مناطق خشک و کویری ایران است؛ گیاهی که نامش شاید برای بسیاری ناآشنا باشد، اما نقشی حیاتی در حفظ زیست‌بوم‌های در حال فراموشی ما دارد. در دل شن‌های روان، در دل سوزان کویر، تاغ ایستاده تا از گسترش بی‌امان بیابان جلوگیری کند. برخلاف بسیاری از گیاهان، تاغ نه‌تنها از کم‌آبی نمی‌رنجد، بلکه انگار در عطش کویر زاده شده و برای همین فضا ساخته شده است.
به گزارش راز بقا، تاغ که با نام علمی (Haloxylon spp.) و نام انگلیسی Saxaul شناخته می‌شود، از خانواده تاج‌خروسان و زیرخانواده اسفناجیان است. ظاهرش شاید ساده به نظر برسد: درختچه‌ای با شاخه‌های خاکستری یا سبز کم‌رنگ، برگ‌های کوچک فلس‌مانند، و گاهی گل‌هایی ریز در انتهای شاخه‌ها. اما آنچه این گیاه را منحصر‌به‌فرد می‌کند، مقاومت خیره‌کننده‌اش در برابر شرایط سخت زیستی است. سیستم ریشه‌ای بسیار گسترده و عمیق دارد که می‌تواند تا چندین متر در خاک فرو رود و حتی رطوبت‌های بسیار دور از سطح را جذب کند. همین ویژگی باعث شده که در برابر خشکسالی، شوری، گرما و باد‌های تند، همچنان زنده بماند و سبز باشد.
گونه‌های بومی در ایران
در ایران سه نوع تاغ بیشتر شناخته شده‌اند: سیاه‌تاغ، زردتاغ (یا سفیدتاغ) و گونه‌ای که در منابع محلی به نام تاغ‌بوته‌ای یا ترات نیز شناخته می‌شود.
سیاه‌تاغ گیاهی است مقاوم به شوری، مناسب برای خاک‌های رسی و سنگین. این گونه بیشتر در نواحی با شرایط سخت‌تر رشد می‌کند و به‌خاطر ریشه‌های قوی‌اش، یکی از گزینه‌های اصلی برای تثبیت شن‌های روان در بیابان‌های ایران است. در نقاطی از سمنان، قم و اصفهان، پروژه‌های بزرگی با محوریت کاشت سیاه‌تاغ انجام شده است.
به گزارش راز بقا زردتاغ بیشتر در خاک‌های سبک و شنی می‌روید. رنگ آن روشن‌تر است و به شرایط کم‌آبی بسیار مقاوم است. از این گیاه بیشتر برای مهار شن‌های روان و تثبیت تپه‌های شنی در مناطق کویری استفاده می‌شود. رشد آن نسبت به سیاه‌تاغ سریع‌تر است، ولی قدرت تثبیت خاکش کمتر است.
تاغ‌بوته‌ای یا ترات، از لحاظ ظاهری با دو گونه‌ی پیشین تفاوت دارد. شاخه‌های آن سفید و زمخت‌اند و گل‌ها تنها در نوک شاخه‌ها ظاهر می‌شوند. هرچند این گونه بعد‌ها در رده‌ای جداگانه طبقه‌بندی شد، ولی هنوز در بسیاری از مناطق بومی ایران به عنوان یکی از گونه‌های تاغ شناخته می‌شود.
نقش حیاتی در مقابله با بیابان‌زایی
تاغ‌ها به دلایل بسیاری مورد توجه متخصصان منابع طبیعی و فعالان محیط زیست قرار گرفته‌اند. مهمترین کارکرد آنها، تثبیت شن‌های روان است. در بسیاری از مناطق بیابانی، وزش باد‌های شدید باعث حرکت شن و خاک می‌شود و سکونت‌گاه‌ها، راه‌ها، زمین‌های کشاورزی و حتی منابع آب را تهدید می‌کند. تاغ با ریشه‌هایش خاک را در جای خود نگه می‌دارد، سطح زمین را پایدار می‌کند و مانند سپری زنده در برابر گسترش بیابان می‌ایستد.
همچنین این گیاه نقش مهمی در کاهش پدیده گرد و غبار دارد. در مناطقی که با کم‌آبی و فرسایش خاک مواجه‌اند، پوشش گیاهی مانند تاغ می‌تواند مانع بلند شدن گرد و خاک شده و کیفیت هوا را حفظ کند. در سال‌های اخیر که بحران ریزگرد‌ها در بخش‌هایی از ایران شدت یافته، کاشت تاغ دوباره به عنوان راه‌حلی بومی و موثر مطرح شده است.
تهدید‌هایی که تاغ را تهدید می‌کند
به گزارش راز بقا با وجود نقش مهم تاغ در حفظ محیط زیست کویری، این گیاه نیز در معرض تهدیدات گوناگونی قرار دارد. نخستین تهدید، کم‌آبی و خشکسالی‌های پیاپی است. گرچه تاغ گیاهی مقاوم است، اما در شرایط افراطی بی‌آبی، حتی آن هم دچار ضعف می‌شود. رشد کمتر، کاهش قدرت تثبیت خاک و خشک شدن تدریجی برخی مناطق تاغ‌زار، نشانه‌های این خطر هستند.
تهدید دوم، برداشت غیرقانونی از تنه و شاخه‌های تاغ برای تولید زغال یا سوخت است. در برخی مناطق، به‌دلیل نبود نظارت کافی، بخشی از تاغ‌زار‌ها قطع و نابود شده‌اند. این مسئله به‌ویژه در مناطق کم‌درآمد یا دورافتاده دیده می‌شود، جایی که مردم ناچارند برای تأمین سوخت، به منابع طبیعی اطراف خود پناه ببرند.
سومین خطر، چرای بی‌رویه دام، به‌ویژه شترهاست. شاخه‌های تاغ اگرچه چندان مغذی نیستند، اما در نبود دیگر پوشش گیاهی، مورد تغذیه شتر‌ها و دیگر دام‌ها قرار می‌گیرند. چرای زیاد، سبب آسیب به نهال‌ها و کندی روند رشد تاغ‌زار می‌شود.
راه نجات
نجات تاغ‌زار‌های ایران در گرو برنامه‌ریزی‌های علمی، آگاهی‌بخشی به جوامع محلی، و بازنگری در سیاست‌های توسعه‌ای است. پروژه‌های بیابان‌زدایی باید با مشارکت مردم بومی، آموزش و حمایت مالی همراه شوند. همچنین، ترویج استفاده از انرژی‌های جایگزین و جلوگیری از قاچاق چوب، می‌تواند گامی موثر در حفظ این ثروت ملی باشد.
تاغ نه‌تنها یک گیاه بومی است، بلکه میراثی زنده از هوش طبیعت برای مقابله با خشونت کویر است. به گزارش راز بقا او در سکوت، در دل آفتاب سوزان، با ریشه‌هایی که به اعماق خاک نفوذ کرده، خاک ما را نگه می‌دارد. اگر بخواهیم کویر را زنده نگه‌داریم، اگر بخواهیم نفس بکشیم، باید تاغ را بهتر بشناسیم، به آن احترام بگذاریم، و با تمام توان از آن مراقبت کنیم.
لینک کپی شد
از میان خبرها
خواندنی‌ها
فاشرا یا قیره؛ گیاهی خطرناک و کشنده در کرمانشاه که با آن جادو می‌کنند و ریشه‌هایی شبیه بدن انسان دارد
تاج خروس؛ علف هرزی که هم سمی است و هم خوراکی، بذرش تا ۳۰ سال زنده میماند و در برابر علفکشها مقاوم است
سس یا موی شیطان؛ گیاه انگلی بدون برگ و ریشه و قاتل مزارع ایران که بیخوابی و ضعف جنسی را درمان می‌کند
کاهوی تریاکی؛ کاهوی وحشی خارداری که خوابآور است، خاصیت تریاک دارد و می‌تواند نقش قطبنما را بازی کند
ارسال نظر
ویدیوهای برگزیده
دنیای گیاهان
علم و کیهان