تاج خروس؛ علف هرزی که هم سمی است و هم خوراکی، بذرش تا ۳۰ سال زنده می‌ماند و در برابر علف‌کش‌ها مقاوم است
«تاج‌خروس» گیاهی یک‌ساله و مهاجم است که در سراسر جهان به‌عنوان علف‌هرز شناخته می‌شود. این گیاه با رشد سریع، مقاومت به علف‌کش‌ها و تولید انبوه بذر، تهدیدی جدی برای کشاورزی به‌شمار می‌رود. در عین حال، برگ‌ها و دانه‌های آن مصرف خوراکی و دارویی دارند. این نوشته به بررسی ویژگی‌های گیاه‌شناسی، کاربرد‌ها و عجیب‌ترین خصوصیات این گیاه می‌پردازد.
راز بقا: آمارانتوس رتروفلکسوس (Amaranthus retroflexus) که به فارسی با نام «تاج‌خروس قرمزریشه» یا «علف‌هرز ریشه‌قرمز» شناخته می‌شود، گیاهی یک‌ساله و رشدسریع از خانواده‌ی تاج‌خروسیان (Amaranthaceae) است که خاستگاه آن قاره‌ی آمریکا بوده، اما امروزه در سراسر جهان گسترده شده است.
به گزارش راز بقا، این گیاه عمدتاً در خاک‌های تخریب‌شده، زمین‌های زراعی، باغ‌ها و حاشیه‌ی جاده‌ها می‌روید. اگرچه معمولاً به‌عنوان علف‌هرز نادیده گرفته می‌شود، اما این گیاه در کشاورزی، بوم‌شناسی و حتی تغذیه‌ی سنتی نقش پیچیده و گاه مفیدی ایفا می‌کند.
سازگاری بالا، رشد تهاجمی و ترکیبات بیوشیمیایی خاص آن، تاج‌خروس قرمزریشه را به همزمان یک مزاحم جدی و یک موضوع پژوهشی جالب تبدیل کرده است.
ویژگی‌های گیاه‌شناسی و شناسایی
به گزارش راز بقا، تاج‌خروس معمولاً بین ۳۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر رشد می‌کند، اما در شرایط ایده‌آل می‌تواند بلندتر هم شود. این گیاه ایستاده، منشعب و دارای ریشه‌ی اصلی قرمز رنگ است که نام آن نیز از همین ویژگی گرفته شده است. برگ‌های آن به‌شکل تخم‌مرغی تا لوزی‌شکل، سبز و زبر بوده و به‌صورت متناوب روی ساقه قرار گرفته‌اند. گل‌آذین انتهایی آن از ویژگی‌های بارز گیاه است: خوشه‌های متراکم، سبز تا قرمز، همراه با خار‌های کوچک.
دانه‌ها ریز، سیاه و براق‌اند و می‌توانند سال‌ها در خاک زنده بمانند. جوانه‌زنی در دما‌های گرم اتفاق می‌افتد و همین باعث شده که تاج‌خروس به‌عنوان یک علف‌هرز تابستانه شناخته شود. این گیاه توانایی بالایی در رشد در خاک‌های فقیر، تحمل خشکی و مقاومت نسبت به بسیاری از علف‌کش‌ها دارد که همین عوامل باعث تهاجمی شدن آن شده‌اند.
تأثیر بوم‌شناختی و اهمیت کشاورزی
به گزارش راز بقا، تاج‌خروس قرمزریشه یکی از علف‌های هرز مهم در کشاورزی به شمار می‌رود. رشد سریع آن موجب رقابت شدید با محصولات کشاورزی برای جذب نور، آب و مواد مغذی می‌شود. این گیاه در کشت‌های ذرت، سویا، پنبه و سبزیجات مشکلات فراوانی ایجاد می‌کند و در صورت کنترل‌نشدن، می‌تواند کاهش قابل‌توجهی در عملکرد محصولات ایجاد کند.
برای مطالعه بیشتر بخوانید:
استبرق یا قلپلپ؛ گیاهی با قدرت بی‌نظیر و بسیار سمی و کور کننده که راز پارچه‌های دیبای ایرانی را فاش می‌کند
با این حال، این گیاه کاملاً هم منفی نیست. تاج‌خروس به خاک ماده‌ی آلی می‌افزاید، در برابر فرسایش خاک به‌عنوان پوشش محافظ عمل می‌کند و حتی در برخی مناطق به‌عنوان سبزی خوراکی استفاده می‌شود. برگ‌ها و دانه‌های آن سرشار از آهن، کلسیم و پروتئین هستند و در برخی فرهنگ‌ها مشابه اسفناج مصرف می‌شوند.
با وجود این، اثرات منفی کشاورزی آن، معمولاً جنبه‌های مثبتش را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. تولید زیاد بذر (تا بیش از ۱۱۷ هزار بذر از هر گیاه) و مقاومت به علف‌کش‌هایی مثل گلیفوسیت، نگرانی‌هایی جدی در بسیاری از مناطق به‌ویژه در قاره‌های آمریکا ایجاد کرده است.
کاربرد‌های دارویی و ویژگی‌های بیوشیمیایی
به گزارش راز بقا، در طب سنتی، از تاج‌خروس برای درمان ناراحتی‌های گوارشی، التهابات و عفونت‌های ادراری استفاده می‌شده است. همچنین، به‌صورت موضعی برای درمان خارش یا زخم‌ها کاربرد داشته است.
مطالعات بیوشیمیایی نشان داده‌اند که این گیاه دارای ترکیبات فعالی مانند فلاونوئیدها، ساپونین‌ها، تانن‌ها و اسید‌های فنولیک است. این ترکیبات خواصی مانند آنتی‌اکسیدانی، ضد میکروبی و ضد التهابی دارند. اگرچه نیاز به تحقیقات بیشتر وجود دارد، اما این یافته‌ها از کاربرد‌های سنتی آن حمایت کرده و زمینه را برای پژوهش‌های دارویی بیشتر فراهم می‌کنند.
با این حال، باید احتیاط کرد؛ چون این گیاه در خاک‌های سرشار از نیتروژن، نیترات و اگزالات زیادی در بافت‌های خود جمع می‌کند. این ترکیبات در صورت مصرف زیاد، برای دام‌ها سمی و برای انسان نیز مضر هستند.
عجیب‌ترین ویژگی‌های تاج‌خروس
به گزارش راز بقا، تاج‌خروس قرمزریشه علیرغم ظاهر علف‌هرزگونه‌اش، ویژگی‌هایی عجیب و گاه باورنکردنی دارد. یکی از عجیب‌ترین خصوصیاتش، توانایی مقاومت در برابر چندین نوع علف‌کش مختلف است؛ حتی گاهی در مزرعه‌هایی که هیچ‌گاه از آن علف‌کش‌ها استفاده نشده است. این پدیده‌ی غیرعادی، به «مقاومت متقاطع» معروف است و به‌نوعی از سازگاری ژنتیکی پیشرفته اشاره دارد.
ویژگی عجیب دیگر این است که بذر‌های این گیاه می‌توانند بیش از ۳۰ سال در خاک زنده باقی بمانند و همچنان قادر به جوانه‌زنی باشند؛ موضوعی که کنترل کامل آن را تقریباً ناممکن می‌سازد.
شاید عجیب‌ترین نکته، ترکیب تغذیه‌ای و سمی بودن آن باشد. در حالی که برگ‌های گیاه سرشار از مواد مغذی بوده و در بسیاری از غذا‌های سنتی مصرف می‌شوند، در شرایط خاص (مثل خشکسالی یا مصرف زیاد کود نیتروژنی) می‌توانند حاوی سطوح خطرناک نیترات و اگزالات شوند. به همین دلیل، این گیاه همزمان می‌تواند خوراکی و مسموم‌کننده باشد.
به گزارش راز بقا، در برخی کشور‌های آفریقایی و آسیایی مثل هند، تاج‌خروس قرمزریشه به‌طور هدفمند برای تغذیه کاشته می‌شود، در حالی که در همان قاره، کشاورزان میلیون‌ها تومان یا دلار صرف نابودی آن می‌کنند. گیاهی به‌این‌حد پارادوکسیکال، در دنیای گیاهان بسیار نادر است.
لینک کپی شد
خواندنی‌ها
افسنطین؛ گیاهی اسرارآمیز که نوشیدنی الکلی معروف از آن تولید می‌شود و قدیمیترین گیاه دارویی جهان است
هوم یا ریش بُز؛ گیاهی مقدس و توهمزا که ایرانیان آن را میپرستیدند و در افغانستان با آن شیشه تولید می‌کنند!
پاغازه یا کولخار: گیاه چند صد ساله کرمانشاهی که بیماری کبدی را درمان و گاو و گوسفندها را به شدت چاق می‌کند
خرنوب؛ میوهای شیرینتر و مفیدتر از شکلات و کاکائو که برای تقویت قوای جنسی و درمان ناباروری استفاده می‌شود
کبر یا لگجی؛ طلای سبز جنوب ایران که درد مفاصل و اگزما را درمان می‌کند و ترشی آن بسیار محبوب است
خار مریم؛ با ارزشترین گیاه دارویی ایران که دارویی شگفتانگیز برای دردهای کبد، دیابت و پوست است
جاشیر؛ شاه گیاه بهاری کوههای زاگرس از کرمانشاه تا فارس که به خاطرش آدمهای زیادی کشته شده‌اند!
آنغوزه؛ گیاهی ارزشمند با خواص دارویی که هر هفت سال گل می‌دهد و چیدنش جریمه دارد!
ارسال نظر
ویدیوهای برگزیده
دنیای گیاهان
علم و کیهان