هجوم مار‌های سمی به لواسانات؛ چرا پادزهر در دسترس نیست؟

گزارش‌های اخیر از مشاهده مار‌های سمی در مناطق مختلف لواسانات و حتی منازل مردم نگرانی‌هایی را در میان ساکنان این منطقه و گردشگران طبیعت‌گرد ایجاد کرده است.

با این حال، کمبود یا نبود پادزهر در مراکز بهداشتی این منطقه، خطر گزیدگی توسط مار‌های سمی را به چالشی جدی تبدیل کرده است.

این موضوع در حالی مطرح می‌شود که لواسانات به دلیل موقعیت جغرافیایی و نزدیکی به مناطق کوهستانی، زیستگاه گونه‌های مختلف مار‌های سمی است.

مناطق کوهستانی و جنگلی لواسانات، به‌ویژه در فصول گرم سال، محل تردد مار‌های سمی مانند افعی شاخدار و افعی زنجانی گزارش شده است.

ساکنان محلی و گردشگران از افزایش حضور این خزندگان در مسیر‌های طبیعت‌گردی و حتی مناطق مسکونی خبر داده‌اند.

به گفته یکی از ساکنان روستای افجه، در ماه‌های اخیر، چندین مورد مشاهده مار در باغ‌ها و مسیر‌های روستایی گزارش شده، اما مراکز درمانی محلی آمادگی لازم برای درمان گزیدگی را ندارند.

توزیع پادزهر مارگزیدگی در مناطق دورافتاده چالش‌های لجستیکی خاص خود را دارد

بر اساس اطلاعات موجود، گزیدگی مار‌های سمی می‌تواند عوارض شدیدی از جمله اختلال در انعقاد خون، آسیب‌های عصبی و حتی مرگ به همراه داشته باشد، به‌ویژه اگر پادزهر به‌موقع تزریق نشود. زمان طلایی برای تزریق پادزهر معمولاً یک تا دو ساعت پس از گزیدگی است، و تأخیر در درمان می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد.

دکتر ناصر محمدپور، رئیس بخش جانوران سمی مؤسسه رازی، در سخنانی که ۱۶ خرداد ۱۳۹۶ با عنوان «امکان استفاده از سم استحصال‌شده مار‌های پرورشی در تولید پادزهر» در خبرگزاری مهر منتشر شده است، توضیح داده که پادزهر‌های تولیدشده در ایران برای گونه‌های خاصی از مار‌های سمی طراحی شده‌اند و نیاز به سم طبیعی این مار‌ها دارند.

وی افزوده: تولید پادزهر فرایندی پیچیده و زمان‌بر است و توزیع آن در مناطق دورافتاده چالش‌های لجستیکی خاص خود را دارد.

این موضوع در مناطقی مانند لواسانات، که دسترسی به مراکز تخصصی تهران زمان‌بر است، اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند

پادزهر مارگزیدگی فقط در بیمارستان‌های شهدای تجریش و لقمان موجود است

آمنه کنعانی، مسئول مرکز بهداشت لواسانات، درباره وضعیت مارگزیدگی در منطقه به خبرنگار مهر گفت: خوشبختانه تاکنون مورد گزشی نداشتیم، اما اخیراً ماری در منزل یکی از شهروندان مشاهده شد که احتمالاً به دلیل تغییرات جوی و دمایی بوده است.

وی افزود: در حال حاضر پادزهر مارگزیدگی فقط در بیمارستان‌های شهدای تجریش و لقمان تهران موجود است، چون آمار گزش مار پایین است، مراکز بهداشت شمیرانات فقط سرم و واکسن هاری دارند و اگر کسی دچار گزش شد، باید ابتدا به نزدیک‌ترین پزشک مراجعه کند و سپس به بیمارستان شهدای تجریش برود، چرا که شبکه بهداشت سرم و پادزهر را در این بیمارستان به صورت شبانه‌روزی تأمین می‌کند.

مار گزیدگی مستقیماً به بیمارستان ارجاع داده می‌شود

کنعانی درباره لزوم سمپاشی منازل برای جلوگیری از حضور مار گفت: اگر مارگزیدگی رخ دهد، مهم‌ترین اقدام بی‌حرکت کردن عضو و انتقال سریع به بیمارستان است.

وی تأکید کرد: موارد گزش مستقیماً به بیمارستان ارجاع داده می‌شوند و مراکز بهداشت تحویل نمی‌گیرند.

کنعانی در پایان گفت: منطقه لواسانات همیشه مار داشته و اخیراً بیشتر هم مشاهده شده‌اند. عکس‌هایی از حضور مار‌ها در منازل مسکونی، حتی داخل اتاق‌ها (نه فقط حیاط) و اطراف دریاچه‌ها داریم. این موضوع نیاز به پیگیری جدی دارد.

کشورمان از معدود کشور‌هایی است که توانایی تولید پادزهر مار‌های سمی را در مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی دارد و این مؤسسه از سال ۱۳۴۸ تولید پادزهر برای گونه‌های خطرناک مانند افعی جعفری، افعی زنجانی و کبری کاسپین را آغاز کرده و سالانه جان هزاران نفر را نجات می‌دهد، با این حال، به دلیل تمرکز تولید در کرج و مشکلات توزیع، مناطقی مانند لواسانات اغلب از دسترسی به این پادزهر‌ها محروم می‌مانند.

لواسانات نیازمند توزیع کارآمد پادزهر است

یک کارشناس محیط زیست در گفت‌و‌گو با خبرنگار مهر اظهار داشت: پراکندگی مار‌های سمی در ایران، به‌ویژه در مناطق کوهستانی مانند لواسانات، نیازمند یک سیستم توزیع کارآمد پادزهر است. متأسفانه، نبود زیرساخت‌های کافی و آموزش ناکافی کادر درمانی در مناطق محلی، مشکل زا است.

خسروی همچنین به ضرورت آگاهی‌بخشی به ساکنان و گردشگران برای شناسایی مار‌های سمی و اقدامات اولیه پس از گزیدگی تأکید کرد و گفت: برای کاهش خطر گزیدگی مار‌های سمی در لواسانات، نیاز به ذخیره‌سازی پادزهر‌های مناسب برای گونه‌های رایج مار‌های سمی در مراکز بهداشتی محلی وجود دارد.

وی گفت: برگزاری دوره‌های آموزشی برای ساکنان و گردشگران درباره شناسایی مار‌های سمی و اقدامات اولیه پس از گزیدگی، مانند حفظ آرامش، تمیز کردن زخم و انتقال سریع به مراکز درمانی و نیز بهبود دسترسی به مراکز درمانی مجهز و ایجاد پایگاه‌های امدادی سیار در مناطق پرخطر و بررسی پراکندگی مار‌های سمی و نصب تابلو‌های هشداردهنده در مسیر‌های طبیعت‌گردی از اقدامات مهم در این راستا است.

نبود پادزهر در مراکز بهداشتی لواسانات، در کنار افزایش گزارش‌های مشاهده مار‌های سمی، زنگ خطری برای سلامت عمومی در این منطقه است و در حالی که کشورمان از نظر تولید پادزهر در مؤسسه رازی پیشرو است، چالش‌های توزیع و مدیریت منابع، دسترسی به این داروی حیاتی را در مناطق حاشیه‌ای محدود کرده است و وجود پادزهر در بیمارستان شهدای تجریش با فاصله‌ای بین ۷۰ الی ۹۰ دقیقه با لواسانات در عین حال که پس از گزش مار به ویژه مار افعی فرصتی بین ۳۰ الی ۴۰ دقیقه برای تزریق پادزهر وجود دارد، نشان می‌دهد، که حتماً نیازمند اصلاح روند توزیع پادزهر در لواسانات و دیگر مناطق کشور هستیم.

رفع این مشکل نیازمند هماهنگی بین نهاد‌های محلی، وزارت بهداشت و سازمان‌های محیط زیستی است تا از بروز خطرات احتمالی جلوگیری شود.

ساکنان و گردشگران لواسانات نیز باید با احتیاط بیشتری در طبیعت تردد کرده و از مواجهه غیرضروری با مار‌ها خودداری کنند.

منیع: مهر