مصطکی؛ ماده معروف به «صمغ عربی» که اولین آدامس طبیعی تاریخ است و برای کش‌دار کردن بستنی و شیرین‌های لوکس استفاده می‌شود

راز بقا: مصطکی (Mastic)، که اغلب «اشک‌های خیوس» (tears of Chios) نامیده می‌شود، صمغ طبیعی به‌دست‌آمده از درخت مصطکی (Pistacia lentiscus) است؛ درختچه‌ای همیشه‌سبز بومی منطقه مدیترانه، به‌ویژه جزیره خیوس یونان. 

به گزارش راز بقا، مصطکی اسامی گوناگونی دارد از جمله رماس، رماست و کِیَه. در کتاب‌های طب سنتی با نام‌های «مصطکی»، «مصطکی رومی»، «کندر رومی»، «مستکی» و «علِک رومی» ذکر شده است. همچنین در انگلیسی به صمغ عربی (Arabic gum) (نباید یا gum Arabic اشتباه شود)، صمغ یمن (Yemen gum) یا اشک خیوس (tears of Chios) هم خوانده می‌شود. 

هزاران سال است که مصطکی به‌دلیل عطر منحصر‌به‌فرد، خواص دارویی و کاربرد‌های گوناگونش ارزشمند شمرده می‌شود. زمانی که پوست درخت مصطکی به‌آرامی خراش داده می‌شود، قطرات کوچکی از شیره آن بیرون می‌آید و پس از خشک شدن، به مروارید‌هایی شفاف تبدیل می‌شود؛ ماده‌ای که از دوران یونان باستان تا امروز، انسان را مجذوب خود کرده است. 

خاستگاه و اهمیت تاریخی

به گزارش راز بقا، تاریخ مصطکی به بیش از ۲۵۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. نویسندگان یونان باستان مانند بقراط و دیوسکوریدوس از آن به‌عنوان درمانی برای مشکلات گوارشی و خوشبوکننده دهان یاد کرده‌اند. در دوران امپراتوری روم، مصطکی کالایی لوکس بود که در عطرسازی، شراب و بخور به کار می‌رفت. 

در دوران بیزانس و عثمانی، جزیره خیوس تنها منطقه‌ای بود که مصطکی باکیفیت تولید می‌کرد. این صمغ آن‌قدر ارزشمند بود که سلاطین عثمانی برای سرقت آن مجازات‌های سنگینی تعیین کرده بودند و حتی از مصطکی به‌عنوان خراج به دربار استفاده می‌شد. 

امروزه مصطکی دارای نشان ثبت‌شده‌ی مبدأ (PDO) در اتحادیه اروپاست؛ به این معنا که تنها رزین جمع‌آوری‌شده از جزیره خیوس می‌تواند به‌عنوان مصطکی اصیل فروخته شود. کشت، برداشت و فرآوری آن همچنان به روش‌های سنتی و با احترام به میراث چندصدساله انجام می‌گیرد. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

پوپل یا فوفل؛ چهارمین روان‌گردان پرمصرف دنیا که جویدن آن باعث لبخند قرمز در انسان‌ها می‌شود

جوز هندی؛ میوه‌ای شبیه گردو که زمانی به خاطرش جنگ می‌شد و به اندازه طلا قیمت داشت و امروز پایه ثابت گران‌ترین عطر دنیاست

ترکیب شیمیایی و ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد

به گزارش راز بقا، خواص ویژه مصطکی از ترکیب شیمیایی پیچیده آن سرچشمه می‌گیرد. این صمغ حاوی ترکیبی از روغن‌های فرار، تری‌ترپن‌ها و پلیمر‌های طبیعی است که به آن ویژگی‌های معطر و درمانی می‌دهد. ترکیبات اصلی مانند آلفا - پینن، بتا - میرسن و لیمونن مسئول بوی تازه و کاج‌مانند و همچنین خاصیت ضدباکتریایی آن هستند.

وقتی مصطکی جویده می‌شود، نرم شده و به شکلی آدامسی درمی‌آید، درحالی‌که طعم لطیف خود را آزاد کرده و دهان را تمیز می‌کند. همین ویژگی باعث شده که از آن به‌عنوان نخستین آدامس طبیعی در تاریخ یاد شود. 

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مصطکی می‌تواند باکتری‌های دهان را کاهش دهد، به سلامت لثه کمک کند و بوی بد دهان را از بین ببرد. همچنین مطالعات علمی ثابت کرده‌اند که روغن مصطکی دارای اثرات آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و ضد‌میکروبی است، و از همین‌رو در طب سنتی برای درمان زخم معده، مشکلات تنفسی و بیماری‌های پوستی کاربرد داشته است. 

از سوی دیگر، ساختار پلیمری منحصر‌به‌فرد مصطکی موجب پایداری بالای آن در برابر حرارت می‌شود، که همین ویژگی باعث استفاده از آن در صنایع آرایشی و دارویی مدرن شده است. امروزه دانشمندان در حال بررسی قابلیت‌های مصطکی در ترمیم زخم، کاهش کلسترول و حتی پیشگیری از برخی سرطان‌ها هستند.

اهمیت فرهنگی و آشپزی

به گزارش راز بقا، مصطکی فراتر از جنبه‌ی دارویی خود، نقشی اساسی در سنت‌های آشپزی مدیترانه و خاورمیانه دارد. در آشپزی یونانی و ترکی، از مصطکی برای طعم‌دهی به شیرینی‌هایی مانند لوکوم (راحت‌الحلقوم)، چورکی (نان شیرین عید پاک) و بستنی کش‌دار دوندرما استفاده می‌شود. عطر ملایم و اندکی تلخ و صمغی مصطکی، ویژگی‌ای منحصر‌به‌فرد به این دسر‌ها می‌دهد که هیچ ماده‌ی دیگری قادر به جایگزینی آن نیست.

در جهان عرب نیز مصطکی به قهوه، پودینگ و خورش‌ها افزوده می‌شود تا عطر و طعم آنها غنی‌تر شود. همچنین در نوشیدنی‌های الکلی مانند لیکور مصطکیا که در بالکان و یونان رواج دارد، کاربرد دارد. نانوایان سنتی جزیره خیوس هنوز هم دانه‌های خشک‌شده مصطکی را پودر کرده و بسته به دستور پخت، با شکر یا نمک ترکیب می‌کنند.

از نظر فرهنگی، مصطکی نمادی از پاکی، درمان و پایداری است. جمع‌آوری آن که در تابستان و با دست انجام می‌شود، نه تنها یک فعالیت کشاورزی بلکه آیینی اجتماعی است که خانواده‌ها را گرد هم می‌آورد. روستا‌های جنوبی خیوس، معروف به ماستیخوریا (روستا‌های مصطکی)، قرن‌هاست این سنت را حفظ کرده‌اند و آن را به میراث زنده جزیره تبدیل نموده‌اند.

مهم‌ترین کاربرد مصطکی

به گزارش راز بقا، مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین کاربرد مصطکی در بهداشت دهان و سلامت دستگاه گوارش است. قرن‌هاست که انسان‌ها از رزین مصطکی به‌عنوان آدامس طبیعی برای پاک‌سازی دندان‌ها، خوشبو کردن دهان و تقویت لثه‌ها استفاده می‌کنند. تحقیقات علمی نشان داده‌اند که ترکیبات ضدباکتریایی موجود در مصطکی می‌تواند با هلیکوباکتر پیلوری، باکتری عامل زخم معده، مقابله کند.

مصرف منظم مصطکی به محافظت از دستگاه گوارش کمک می‌کند، التهاب را کاهش می‌دهد و تعادل طبیعی معده را حفظ می‌نماید. خاصیت ضدعفونی‌کننده‌ی ملایم آن نیز در درمان عفونت‌های دهان و گلو مؤثر است. در صنعت داروسازی مدرن، از عصاره‌ی مصطکی در تولید کپسول‌ها و قرص‌هایی استفاده می‌شود که برای بهبود هضم، درمان رفلاکس اسیدی و بهداشت دهان کاربرد دارند.

علاوه بر کاربرد‌های درمانی، بافت طبیعی و عطر دلپذیر مصطکی آن را به ماده‌ای ایده‌آل برای تولید آدامس طبیعی، خمیر دندان و دهان‌شویه تبدیل کرده است. بنابراین، در میان تمام کاربرد‌های متنوع مصطکی - از آشپزی و آرایشی گرفته تا آیینی - نقش آن در سلامت بدن و دهان برجسته‌ترین و ماندگارترین استفاده‌ی این صمغ باستانی به شمار می‌رود. 

به گزارش راز بقا، مصطکی یکی از شگفت‌انگیزترین هدایاى طبیعت است؛ ماده‌ای که میان دنیای طب، هنر و آشپزی پیوند برقرار می‌کند. از معابد باستانی تا آزمایشگاه‌های مدرن، از بخور‌های مقدس تا شیرینی‌های لوکس، مصطکی همچنان با عطر، طعم و قدرت درمانی خود انسان را مسحور می‌سازد. در عصری که مواد مصنوعی بر زندگی غلبه دارند، مصطکی یادآور قدرت ماندگار طبیعت و ارزش سنت‌های کهن است.