چشم شهر سوخته؛ میراث ۵۰۰۰ ساله و اولین چشم مصنوعی دنیا که در جیب یکی از کارکنان و در قوطی کبریت نگهداری می‌شود!

راز بقا: در دل کویر سیستان و بلوچستان، محوطه باستانی شهر سوخته واقع شده است؛ شهری با بیش از ۵۰۰۰ سال قدمت که روزگاری مرکز زندگی، هنر، صنعت و دانش مردم باستانی بود. کاوش‌های باستان‌شناسی در این شهر هر بار شگفتی تازه‌ای به همراه داشته و نشان می‌دهد مردمان آن دوران تا چه حد در علوم، مهارت‌های فنی و زیبایی‌شناسی پیشرفته بودند. یکی از شگفت‌انگیزترین کشفیات، چشم مصنوعی یافت شده در یکی از گور‌ها است؛ شیئی که هم نشان از مهارت پزشکی پیشرفته دارد و هم از درک زیبایی‌شناسی در دوران باستان حکایت می‌کند.

کشف چشم مصنوعی؛ شاهکاری از تمدن باستان

به گزارش راز بقا، در سال ۱۳۸۵، کاوشگران پیکر زنی حدوداً ۲۵ تا ۳۰ ساله را در یکی از گور‌ها یافتند. در چشم چپ او جسمی کروی و سیاه‌رنگ مشاهده شد که ابتدا تصور می‌شد قیر یا سنگ باشد. بررسی‌های دقیق‌تر نشان داد این جسم، قدیمی‌ترین چشم مصنوعی جهان است. این کشف، نه تنها بیانگر مهارت پزشکی و فن پروتز در دوران باستان است، بلکه حاکی از توجه مردمان آن عصر به زیبایی و هماهنگی با ساختار طبیعی بدن انسان بود.

چشم مصنوعی شهر سوخته با طراحی دقیق و پوشش ظریف، نمونه‌ای از تلاش انسان‌های باستان برای ترمیم نقص‌های بدن و بهبود کیفیت زندگی است. این اثر تاریخی، علاوه بر ارزش پزشکی، اهمیت هنری و فرهنگی قابل توجهی نیز دارد.

جنجال نگهداری چشم مصنوعی

با وجود اهمیت تاریخی و علمی این چشم، روایت‌هایی درباره وضعیت فعلی نگهداری آن موجب جنجال شده است. سید منصور سید سجادی، سرپرست کاوش‌های شهر سوخته، در مراسم نمایش مستند مربوط به کاوش‌ها، به وضعیت نگهداری چشم مصنوعی اعتراض کرد و گفت: «این اثر که کهن‌ترین میراث شناخته‌شده پزشکی جهان با بیش از پنج هزار سال قدمت است، در یک قوطی کبریت و در جیب یکی از کارکنان میراث فرهنگی نگهداری می‌شود. لایه طلایی سطح اثر ریخته، اندازه آن چند میلی‌متر کاهش یافته و در خطر شکستن است.»

این اظهارات موجی از نگرانی و انتقاد در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی ایجاد کرد و توجه عمومی را به حفاظت و نگهداری آثار تاریخی جلب نمود.

اختلاف روایت‌ها و واکنش مسئولان

در حالی که برخی رسانه‌ها و گزارش‌ها وضعیت نگهداری چشم را بحرانی توصیف کردند، مسئولان میراث فرهنگی اعلام کرده‌اند که نگهداری اثر تحت کنترل است و بخشی از این اخبار ممکن است اغراق‌آمیز باشد یا مربوط به نسخه نمایشی اثر باشد. با این حال، همین اختلاف روایت‌ها، ضرورت شفافیت و اطلاع‌رسانی دقیق درباره آثار تاریخی را بیش از پیش نمایان می‌کند.

اهمیت حفاظت و درس‌های تاریخی

به گزارش راز بقا چشم مصنوعی شهر سوخته، هم نشانه‌ای از دانش و مهارت بشر باستان و هم هشداری درباره اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی است. حفاظت درست از این اثر و آثار مشابه، علاوه بر ارزش علمی و تاریخی، نشان‌دهنده احترام ما به هویت فرهنگی و پیشینه تاریخی کشور است.

برای حفظ چنین آثار ارزشمندی پیشنهاد می‌شود:

بازرسی و مرمت تخصصی: تیمی مستقل وضعیت جسم را بررسی و برنامه‌ای برای حفاظت تدوین کند.

شفافیت در اطلاع‌رسانی: انتشار گزارش رسمی درباره محل و شرایط نگهداری اثر.

تقویت ظرفیت محلی: آموزش و تجهیز کارکنان محوطه‌های باستانی برای نگهداری بهینه.

مستندسازی و پژوهش علمی: فراهم کردن امکان مطالعات دقیق و همکاری با پژوهشگران بین‌المللی.

چشم شهر سوخته، چه در معرض خطر باشد و چه خیر، داستانی است از ارتباط ما با گذشته و یادآور اهمیت محافظت و احترام به میراث فرهنگی. این ماجرا فرصتی است تا نحوهٔ حفاظت، پژوهش و اطلاع‌رسانی درباره آثار باستانی بازنگری شود و اطمینان حاصل شود که این گنجینه‌ها نسل‌های آینده را نیز شگفت‌زده و الهام‌بخش خواهند کرد.