کلاغ نوک سرخ؛ پرنده‌ای کمیاب با منقار آتشین معروف به «آکروبات‌باز سیاه‌پوش» که آوازی ترسناک شبیه شلیک گلوله و دزدگیر ماشین دارد

راز بقا: کلاغ نوک سرخ با نام علمی Pyrrhocorax pyrrhocorax و نام انگلیسی Red-billed Chough یکی از شاخص‌ترین پرندگان کوهستانی ایران است؛ پرنده‌ای که با بدن کاملاً سیاه براق، جلای آبی‌رنگ پر‌ها و منقار و پا‌های سرخ آتشین، در آسمان ارتفاعات جلوه‌ای کاملاً متمایز دارد. این گونه از خانواده کلاغیان (Corvidae) است، اما برخلاف تصور عمومی از کلاغ‌ها، رفتاری بسیار چابک، اجتماعی و وابسته به زیستگاه‌های بکر کوهستانی دارد.

به گزارش راز بقا، در میان جوامع محلی ایران، این پرنده با نام‌های گوناگونی شناخته می‌شود؛ در کردی «قاژوو مه‌ره»، در ترکی «دوله» و در لری «کَلاجیک». تنوع نام‌های محلی نشان‌دهنده‌ی حضور گسترده و آشنای این گونه در مناطق کوهستانی کشور است.

صدای کلاغ نوک سرخ را اینجا بشنوید

ویژگی‌های ظاهری و شناسایی

کلاغ نوک سرخ پرنده‌ای با جثه متوسط است که طول بدن آن بین ۳۷ تا ۴۱ سانتی‌متر و گستردگی بال‌هایش ۷۳ تا ۹۰ سانتی‌متر می‌رسد. بدن یکدست سیاه و براق است و در نور، جلای آبی یا بنفش‌مانند روی پر‌ها دیده می‌شود. بارزترین ویژگی شناسایی این گونه، منقار بلند، خمیده و قرمز روشن در کنار پا‌های قرمز است که آن را از سایر کلاغیان به‌راحتی متمایز می‌کند.

نر و ماده کاملاً هم‌شکل هستند و هیچ تغییر فصلی در رنگ پر‌ها دیده نمی‌شود. به گزارش راز بقا در پرواز، بال‌های بلند و باریک پرنده کاملاً مشخص است و معمولاً ۵ تا ۶ شاه‌پر اولیه بزرگ (اصطلاحاً انگشت‌ها) به‌وضوح دیده می‌شوند. این ویژگی، به‌خصوص هنگام سر خوردن در جریان‌های هوایی کوهستان، تشخیص گونه را آسان می‌کند.

پرندگان نابالغ رنگی سیاه دودی و مات‌تر دارند. منقار آنها کوتاه‌تر، با خمیدگی کمتر و به رنگ زرد مایل به قهوه‌ای است و پا‌ها حالتی نارنجی دارند. با افزایش سن، رنگ منقار و پا‌ها به تدریج سرخ می‌شود.

صدا و آواز

صدای کلاغ نوک سرخ یکی از نشانه‌های مهم حضورش در ارتفاعات است. این پرنده صدایی زنگ‌دار، تیز و کشیده دارد که اغلب هنگام پرواز گروهی یا مانور‌های هوایی شنیده می‌شود. در محیط‌های کوهستانی که سکوت غالب است، صدای این پرنده از فاصله‌ی دور نیز به‌راحتی قابل تشخیص است و برای کوهنوردان و طبیعت‌گردان آشنا، نشانه‌ای از نزدیکی به زیستگاه‌های مرتفع و صخره‌ای به شمار می‌رود.

رژیم غذایی

کلاغ نوک سرخ عمدتاً حشره‌خوار است و بخش اصلی رژیم غذایی‌اش را بی‌مهره‌های خاکزی مانند سوسک‌ها، لارو حشرات، کرم‌ها و بندپایان تشکیل می‌دهد. منقار بلند و خمیده‌ی این پرنده ابزار بسیار مناسبی برای جست‌و‌جو در خاک، شکاف سنگ‌ها و چمنزار‌های کوهستانی است.

به گزارش راز بقا در فصل زمستان، زمانی که دسترسی به حشرات کاهش می‌یابد، این گونه به سراغ میوه‌های گوشتی ساده، دانه‌ها و گاهی بقایای غذایی می‌رود. این انعطاف‌پذیری غذایی یکی از عوامل موفقیت کلاغ نوک سرخ در زیستگاه‌های سخت و سرد کوهستانی است.

زیستگاه و ویژگی‌های زیستی

زیستگاه اصلی کلاغ نوک سرخ، کوهستان‌های سنگی، دره‌های صخره‌ای و ارتفاعات بالاتر از ۲۰۰۰ متر است. این پرنده به مناطق باز کوهستانی با صخره‌های بلند، پرتگاه‌ها و چمنزار‌های مرتفع علاقه‌مند است؛ جایی که هم برای آشیانه‌سازی امنیت دارد و هم منابع غذایی در دسترس است.

برخلاف بسیاری از کلاغ‌ها که به مناطق شهری و نیمه‌شهری عادت کرده‌اند، کلاغ نوک سرخ به‌شدت وابسته به زیستگاه‌های طبیعی و کم‌دست‌خورده است و حضورش نشانه‌ای از سلامت اکوسیستم‌های کوهستانی به شمار می‌رود.

عادات رفتاری

این گونه پرنده‌ای اجتماعی است و اغلب در دسته‌های کوچک تا بزرگ دیده می‌شود. پرواز‌های نمایشی و مانور‌های آکروباتیک در آسمان، یکی از رفتار‌های شاخص کلاغ نوک سرخ است. آنها با استفاده از جریان‌های هوایی، بدون بال‌زدن‌های مداوم، ساعت‌ها در ارتفاع پرواز می‌کنند و مهارت بالای خود را به نمایش می‌گذارند.

در خارج از فصل زادآوری، تجمع‌های گروهی بزرگ‌تری شکل می‌گیرد، اما در فصل تولیدمثل، جفت‌ها رفتار نسبتاً منزوی‌تری دارند و از قلمرو آشیانه خود دفاع می‌کنند.

زادآوری و تولیدمثل

فصل زادآوری کلاغ نوک سرخ معمولاً از اواسط فروردین آغاز می‌شود. این پرنده آشیانه‌ای کاسه‌ای‌شکل در شکاف صخره‌ها، بیرون‌زدگی‌های سنگی یا لبه غار‌ها می‌سازد. مصالح آشیانه شامل ساقه گیاهان، شاخه‌ها و ریشه‌هاست و داخل آن با برگ، پشم و علوفه نرم پوشانده می‌شود.

به گزارش راز بقا تعداد تخم‌ها معمولاً ۳ تا ۴ عدد است، اما در موارد نادر می‌تواند بین ۲ تا ۷ تخم باشد. تخم‌ها نیمه‌بیضی، صاف و صیقلی هستند و رنگ آنها سفید مات مایل به سبز، کرم یا نخودی است که با لکه‌ها و خال‌های زیتونی، قهوه‌ای و خاکستری پوشیده شده‌اند. ابعاد هر تخم حدود ۲۸ در ۴۰ میلی‌متر است.

دوره تفریخ تخم‌ها بین ۱۷ تا ۲۳ روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در ابتدا کرکی، ناتوان و کاملاً وابسته به والدین هستند. آنها در سن ۳۱ تا ۴۱ روزگی قادر به پرواز می‌شوند، اما تا حدود ۱۴ تا ۲۱ روز پس از آن همچنان برای تغذیه به والدین وابسته می‌مانند و به‌تدریج مستقل می‌شوند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

شاهین فوق سفید آمریکایی؛ گران‌ترین شاهین جهان با رنگ سفید و بسیار کمیاب که در ابوظبی ۳۴ میلیارد تومان معامله شد

کلاغ لاشه‌خوار؛ پرنده معروف به «کلاغ مرگ» که چهره انسان را تشخیص می‌دهد و با کلاغ‌های دیگر مراسم تشییع جنازه برگزار می‌کند

سهره مغولی؛ پرنده‌ای مقاوم و بومی ایران با آوازی وهمناک که به «سهره دشت‌های خشک» معروف است و در اسارت قابل نگهداری است

پراکنش و زمان مشاهده در ایران

کلاغ نوک سرخ یکی از پرندگان فراوان ارتفاعات ایران است و در بیشتر رشته‌کوه‌های کشور دیده می‌شود. پراکنش آن از شمال آذربایجان و البرز آغاز شده و تا خراسان ادامه دارد. در رشته‌کوه زاگرس نیز از استان‌های کردستان و کرمانشاه تا کرمان حضور دارد و حتی در نواحی مرتفع سیستان و بلوچستان نیز گزارش شده است.

به دلیل زندگی در ارتفاعات، بهترین زمان مشاهده این پرنده معمولاً از بهار تا اوایل پاییز است؛ زمانی که دسترسی به مناطق کوهستانی آسان‌تر بوده و فعالیت پرنده‌ها بیشتر است.

به گزارش راز بقا کلاغ نوک سرخ، با ظاهر منحصر‌به‌فرد، رفتار‌های اجتماعی، پرواز‌های تماشایی و وابستگی شدید به زیستگاه‌های کوهستانی، یکی از ارزشمندترین پرندگان بومی ایران محسوب می‌شود. حضور گسترده‌ی آن در رشته‌کوه‌های کشور، نه‌تنها جلوه‌ای زیبا به طبیعت ایران می‌بخشد، بلکه نشانه‌ای از پویایی و سلامت اکوسیستم‌های مرتفع است؛ گنجینه‌ای زنده که حفظ آن، وابسته به حفاظت از کوهستان‌ها و زیستگاه‌های طبیعی کشور است.