کوئول؛ کیسه‌داری شب‌زی و بسیار نادر که زیر نور فرابنفش درخشش عجیبی دارد

راز بقا: در دل جنگل‌های بکر استرالیا و کوهستان‌های مرطوب گینه نو، حیوانی شب‌زی و ناشناخته پرسه می‌زند که کمتر کسی نامش را شنیده؛ کوئول (Dasyurus). این گوشت‌خوار کوچک، با خال‌های سفید روی بدن و چشمانی تیزبین، یکی از شگفت‌انگیزترین پستانداران کیسه‌دار به شمار می‌رود. اما چیزی فراتر از ظاهرش آن را متمایز کرده است؛ درخشش پنهانی که فقط زیر نور فرابنفش دیده می‌شود. کشف این ویژگی، که به آن زیست‌تابی (biofluorescence) می‌گویند، نه‌تنها کوئول را به سوژه‌ای جذاب برای دانشمندان تبدیل کرده، بلکه سوالات تازه‌ای را درباره رفتار و تکامل کیسه‌داران مطرح کرده است.

آشنایی با کوئول؛ گربه‌نما، اما کیسه‌دار

به گزارش راز بقا، کوئول‌ها، اعضای خانواده‌ای از پستانداران گوشت‌خوار کیسه‌دار هستند که تنها در استرالیا و گینه نو زندگی می‌کنند. آنها جثه‌ای تقریباً به اندازه یک گربه دارند، با بدنی کشیده، دمی بلند، گوش‌هایی نوک‌تیز و خزی خال‌دار که به جذابیت‌شان افزوده است. کوئول‌ها شکارچیان شب‌گردی هستند که از حشرات، خزندگان، پرندگان و پستانداران کوچک تغذیه می‌کنند.

شش گونه شناخته‌شده از کوئول وجود دارد؛ از جمله کوئول شرقی، کوئول خال‌دم (که به کوئول ببرمانند هم معروف است)، کوئول شمالی و کوئول گینه‌نو. هرچند زمانی در سراسر استرالیا فراوان بودند، امروزه بسیاری از گونه‌های کوئول به‌دلیل تخریب زیستگاه، حمله گربه‌ها و روباه‌های وارداتی، و همچنین مسمومیت ناشی از خوردن وزغ‌های سمی کان‌تاد، در معرض خطر انقراض قرار دارند.

درخشش زیر نور فرابنفش؛ راز پنهان کوئول‌ها

در سال ۲۰۲۰، دانشمندان با آزمایش جسد برخی پستانداران در موزه‌ها، متوجه نکته عجیبی شدند: بدن برخی از آنها زیر نور فرابنفش شروع به درخشیدن به رنگ‌های صورتی یا سبز کم‌رنگ می‌کرد. این پدیده به نام زیست‌تابی فرابنفش (biofluorescence) شناخته می‌شود.

برخلاف زیست‌تابی فعال (مثل نور کرم شب‌تاب)، در این پدیده حیوان نور فرابنفش را جذب کرده و با طول‌موج بلندتر، آن را بازتاب می‌دهد. پس از مشاهده این درخشش در نوک‌اردک و وامبت‌ها، دانشمندان کنجکاو شدند ببینند آیا کوئول‌ها نیز چنین ویژگی‌ای دارند یا نه. نتیجه شگفت‌انگیز بود: تقریباً تمام گونه‌های کوئول در زیر نور UV می‌درخشند.

این درخشش به چه کارشان می‌آید؟

درخشش کوئول‌ها زیر نور فرابنفش هنوز کاملاً درک نشده، اما چند فرضیه علمی در این باره مطرح شده است:

ارتباط با سایر کوئول‌ها

شاید درخشش خز به کوئول‌ها کمک می‌کند تا در شب و با کمترین نور، یکدیگر را تشخیص دهند. از آنجا که آنها معمولاً تنها زندگی می‌کنند و فقط برای جفت‌گیری یا تعیین قلمرو با یکدیگر مواجه می‌شوند، چنین علامت بصری می‌تواند مفید باشد.

استتار در شب

برخی پژوهشگران معتقدند این درخشش ممکن است کوئول را در برابر شکارچیانی که دید UV دارند (مثل بعضی پرندگان شکاری یا مارها) کمتر نمایان کند. به‌عبارت دیگر، درخشش می‌تواند نوعی استتار نوری در شب باشد.

اثر جانبی بی‌هدف

ممکن است زیست‌تابی صرفاً به‌دلیل وجود مواد خاصی در ترکیب شیمیایی خز کوئول‌ها باشد، بدون آنکه کاربرد خاصی در بقا یا رفتار آنها داشته باشد.

دنیایی که زیر نور معمولی پنهان مانده

درخشش کوئول‌ها نه‌تنها جذابیت زیباشناختی دارد، بلکه نگاه تازه‌ای به دنیای پستانداران ارائه می‌دهد. به گزارش راز بقا برای مدت‌ها، تصور می‌شد پستانداران به‌ویژه کیسه‌داران، از نظر ارتباطات بصری ساده‌اند. اما حالا با کشف زیست‌تابی در کوئول‌ها، و حتی سنجاب‌های پرنده و بیلبی‌ها، مشخص شده که ممکن است در تاریکی جنگل‌ها ارتباطات پنهان زیادی در جریان باشد چیزی که چشم انسان هرگز آن را نمی‌بیند.

فایده این کشف برای حفاظت از کوئول‌ها

دانستن این ویژگی عجیب می‌تواند به حفظ این گونه‌های در حال انقراض کمک کند. برای مثال، می‌توان از نور فرابنفش برای شناسایی کوئول‌ها در زیستگاه طبیعی‌شان استفاده کرد، بدون نیاز به تله‌گذاری یا مزاحمت فیزیکی.

همچنین، جذابیت رسانه‌ای کوئول‌های درخشان می‌تواند توجه عموم مردم را به خطر انقراض آنها جلب کند. وقتی حیوانی درخشان می‌شود، احتمال اینکه در ذهن‌ها ماندگار شود، بیشتر است و این می‌تواند به جذب بودجه و حمایت مردمی برای برنامه‌های حفاظتی کمک کند.

کوئول، شکارچی شب با نوری درونی

به گزارش راز بقا کوئول تنها یک شکارچی کوچک کیسه‌دار نیست؛ بلکه سفیری درخشان از جهانی است که هنوز بسیاری از رازهایش را نمی‌دانیم. زیست‌تابی این حیوان، نشان می‌دهد که طبیعت، حتی در گوشه‌های ناشناخته استرالیا، هنوز چیز‌هایی برای شگفت‌زده کردن ما دارد. شاید تا سال‌ها ندانیم چرا کوئول می‌درخشد، اما همین ویژگی ساده می‌تواند به نجاتش کمک کند اگر پیش از آن‌که دیر شود، اقدامی صورت گیرد.