اسب نانیوس؛ اسب نظامی با گردنی بلند که رضاشاه عاشق آن بود و ۵۰۰ رأس از آن را برای ارتش خرید

راز بقا: اسب نانیوس (Nonius horse) یکی از نژاد‌های تاریخی مجارستان است که در اصطبل دولتی مزوهِگه‌یش (Mezőhegyes) پرورش یافت و نام خود را از نریان پایه‌گذار آن، نانیوس سینیور (زاده ۱۸۱۰) گرفته است. 

به گزارش راز بقا، این اسب که معمولاً سیاه یا قهوه‌ای تیره با گردن بلند و قدرتمند و پیشانی برجسته (اصطلاحاً «بینی رومی») است، طی دهه‌ها اصلاح نژاد به وجود آمد تا حیوانی بادوام، مطیع و چندمنظوره باشد؛ هم برای سواری و هم برای کشش و حمل‌ونقل. 

نانیوس ابتدا برای نیاز‌های ارتش هابسبورگ پرورش داده شد، اما بعد‌ها به یکی از پایه‌های کشاورزی و حمل‌ونقل در اروپای مرکزی تبدیل گردید و امروزه با تلاش برنامه‌های حفظ نژاد، همچنان در مجارستان و کشور‌های همسایه نگهداری می‌شود. 

خاستگاه در مزوهِگه‌یش

به گزارش راز بقا، اصطبل دولتی مزوهِگه‌یش مجارستان در اوایل قرن نوزدهم با تلاقی نریان انگلیسی- نورمان «نانیوس سینیور» با مادیان‌های بومی و وارداتی از تبار اسپانیایی - ناپلی، عربی و تروبرد، نژاد نانیوس را بنیان نهاد. هدف اصلی پرورش‌دهندگان، دستیابی به اسبی یکنواخت، سنگین، اما چابک بود که بتواند برای توپخانه و خدمات عمومی ارتش به کار رود. 

طی دهه‌ها، پرورش خطی باعث تثبیت ویژگی‌هایی، چون سینه و کفل پهن، استخوان‌بندی قوی و سُم‌های سخت شد. در اواخر قرن نوزدهم، خون اسب‌های تروبرد و عربی برای ظرافت و تعادل بیشتر به این نژاد افزوده شد، بدون آنکه قدرت کشش آن از بین برود. این ویژگی‌ها موجب شد نانیوس هم در ارتش و هم در زمین‌های کشاورزی و کالسکه‌رانی اشرافی ارزشمند باقی بماند. 

تیپ و کاربری‌ها

به گزارش راز بقا، اسب‌های امروزی نانیوس قدی متوسط تا بلند دارند، سینه‌ای عمیق، پشت عضلانی و جثه‌ای مقاوم و «کم‌خرج» در نگهداری. خلق‌وخوی آرام و مطیع از شاخصه‌های اصلی آنهاست؛ خصوصیتی که سبب می‌شد در میدان‌های جنگ و نیز در مزرعه، همواره قابل اعتماد باشند. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

اسب پاگدی؛ نژادی قدرتمند، زیبا و چندکاره مناسب کودکان و سوارکارانی که تازه سوارکار شده‌اند

اسب میاکو؛ کمیاب‌ترین اسب جهان مشهور به «گنج زنده» که فقط ۵۰ رأس از آن وجود دارد

با پیشرفت مکانیزاسیون در قرن بیستم، شمار این اسب‌ها کاهش یافت، به‌ویژه پس از جنگ جهانی دوم، اما پرورش‌دهندگان وفادار آنها را حفظ کردند. امروزه نانیوس در مسابقات درایوینگ (اسب‌سواری با ارابه)، نمایش‌های سنتی کشاورزی، سوارکاری تفریحی و برنامه‌های میراث فرهنگی در مجارستان و هورطوباژ دیده می‌شود. هرچند جمعیت آن در مقایسه با نژاد‌های بزرگ «وارم‌بلاد» اندک است، اما به دلیل استقامت، آرامش و ظاهر خاصش جایگاه ویژه‌ای دارد.

میان ارتش و کشاورزی: یک اسب چندمنظوره

به گزارش راز بقا، نانیوس در نقطه میانی میان اسب‌های نیمه‌سنگین و ورزشی قرار دارد. در ساختار نظامی اتریش-مجارستان، این نژاد مکمل اسب‌های دیگری، چون «گیدران» و «فوریوسو - نورث استار» بود؛ در حالی که آنها بیشتر برای سواری استفاده می‌شدند، نانیوس در توپخانه و حمل‌ونقل و همچنین به‌عنوان اسب کالسکه برای افسران و دولت برتری داشت. 

همین هویت دوگانه - کارآمد در یدک‌کشی و قابل استفاده زیر زین - باعث شد پس از تحولات سیاسی و اجتماعی نیز این نژاد پایدار بماند. وقتی تراکتور و کامیون جای اسب‌ها را گرفتند، نانیوس به‌تدریج به کشاورزی و سپس به حوزه‌های نمایشی و ورزشی منتقل شد. سرگذشت این نژاد و خاستگاه و پایگاه اصلی آنها یعنی مزوهِگه‌یش در واقع بازتابی از گذار اروپای مرکزی از امپراتوری‌های قدیم به جوامع مدرن است، با مزوهِگه‌یش به‌عنوان خاستگاه و پایگاه اصلی.

واردات ۵۰۰ رأس اسب به ایران در دوره رضاشاه

به گزارش راز بقا، بر اساس منابع فارسی، در دهه ۱۳۱۰ خورشیدی (دهه ۱۹۳۰ میلادی)، دولت رضاشاه به دستور مستقیم، مأموریتی به سپهبد فضل‌الله زاهدی سپرد تا از مجارستان ۵۰۰ رأس اسب برای ارتش ایران خریداری کند. اصل این خرید و ارتباط آن با مجارستان در منابع تأیید شده است، اما جزئیات مربوط به «نژاد دقیق» این اسب‌ها در اسناد عمومی موجود ذکر نشده است. 

با توجه به اینکه در همان سال‌ها اصطبل‌های دولتی مجارستان - از جمله مزوهِگه‌یش - اسب‌های نظامی همچون نانیوس، گیدران و فوریوسو - نورث‌استار را به خارج صادر می‌کردند، برخی پژوهشگران نتیجه گرفته‌اند که احتمالاً بخشی از این محموله شامل اسب‌های نانیوس بوده است. این برداشت منطقی و محتمل است، اما تا امروز فهرست رسمی «نژاد به نژاد» این واردات در منابع در دسترس دیده نشده است.