خرگوش کوهی صخره؛ خرگوش سُم‌دار که از توالت عمومی استفاده می‌کند و مدفوعش با قیمت بالا معامله می‌شود!

راز بقا: خرگوش کوهی صخره (rock hyrax) یا دَنَگ یک پستاندار کوچک و پوشیده از مو است که بومی آفریقا و بخش‌هایی از خاورمیانه است. با وجود اندازه نسبتاً کوچک، این حیوان قرن‌هاست که توجه دانشمندان را به خود جلب کرده است، به دلیل زیست‌شناسی غیرمعمول، رفتار‌های اجتماعی پیچیده و ارتباط تکاملی شگفت‌انگیز آن با دیگر جانوران.

به گزارش راز بقا، گرچه ظاهری شبیه جوندگان بزرگ یا خوکچه هندی دارد، خرگوش‌صخره‌ای به فیل‌ها و مانات‌ها نزدیک‌تر است و با آنها نسبت دور تکاملی دارد. همچنین مسلمانان به این نوع خرگوش «خرگوش کوهی سُم‌دار» می‌گویند. 

ویژگی‌های جسمی و سازگاری‌ها

به گزارش راز بقا، خرگوش کوهی صخره یا دَنَگ حیوانی جمع‌وجور است که بین ۲ تا ۵ کیلوگرم وزن دارد، با پا‌های کوتاه، بدن گرد و بدون دم قابل مشاهده. پوشش بدن آن از رنگ‌های قهوه‌ای تا خاکستری متغیر است و به خوبی با محیط صخره‌ای آنها هماهنگ می‌شود. کف پا‌های آنها دارای بالشتک‌های خاص و لاستیکی است که باعث ایجاد اصطکاک و قدرت بالا برای بالا رفتن از صخره‌ها می‌شود. 

یکی از ویژگی‌های شگفت‌انگیز آنها، دندان‌های پیشین دائماً در حال رشداست که شبیه جوندگان به نظر می‌رسد، اما از نظر ساختاری به عاج فیل‌ها نزدیک است. همچنین غده‌ای در پشت بدن دارند که با مو‌های بلند پوشیده شده و ترشحات شیمیایی برای ارتباط با سایر اعضای گروه تولید می‌کند. بینایی تیز و صدا‌های پیچیده آنها به بقای‌شان در مناطقی با شکارچیانی مثل عقاب‌ها، پلنگ‌ها و مار‌ها کمک می‌کند. 

ساختار اجتماعی و رفتار

به گزارش راز بقا، دنگ خرگوش‌های کوهی صخره موجوداتی اجتماعی هستند و در کلونی‌هایی زندگی می‌کنند که گاهی تا ۸۰ عضو دارند. این گروه‌ها معمولاً شامل یک نر غالب، چند ماده و بچه‌های آنها می‌شود. نر غالب مسئول دفاع از قلمرو و دفع رقباست و این کار را اغلب از طریق صدای هشدار یا درگیری انجام می‌دهد.

ارتباط در میان اعضای کلونی بسیار پیشرفته است و شامل سوت‌ها، غرش‌ها و صدا‌های پیچیده‌ای است که هشدار یا پیام‌های اجتماعی منتقل می‌کنند. تمیز کردن و شانه کردن بدن یکدیگر نیز بخشی از روابط اجتماعی است و به تقویت پیوند‌ها کمک می‌کند. اعضای کلونی معمولاً در نقاط آفتاب‌گیر صخره‌ها جمع می‌شوند تا بدن خود را گرم کنند و دمای بدنشان را تنظیم کنند. 

زیستگاه و رژیم غذایی

به گزارش راز بقا، خرگوش صخره‌ای در سراسر آفریقای زیرصحرایی، خاورمیانه و به ویژه در صخره‌ها، تپه‌ها و مناطق سنگ‌چین زندگی می‌کند. محیط صخره‌ای نه تنها پناهگاه فراهم می‌کند بلکه دید مناسبی برای شناسایی شکارچیان نیز به آنها می‌دهد. آنها شبکه‌ای از شکاف‌ها و لانه‌ها ایجاد می‌کنند تا در مواقع خطر یا شرایط آب و هوایی شدید پناه بگیرند. 

رژیم غذایی آنها عمدتاً گیاه‌خواری است و شامل علف‌ها، برگ‌ها، میوه‌ها و پوست درخت می‌شود. معده چندحجمی آنها به هضم مؤثر گیاهان سخت کمک می‌کند و شباهت‌هایی با نشخوارکنندگان مانند گاو دارد. خرگوش‌های صخره‌ای بخش قابل توجهی از روز را به جستجوی غذا اختصاص می‌دهند، معمولاً در صبح و اواخر بعدازظهر که دما معتدل‌تر است. 

هیراسئوم یا مدفوع فسیل شده خرگوش کوهی صخره

خرگوش کوهی صخره به مرور زمان و طی چندین نسل هیراسئوم تولید می‌کند که در واقع همان فضولات فسیل‌شده و سنگ‌مانند است. 

خرگوش کوهی صخره نسل‌ها در یک محل مشخص مدفوع می‌کند که معمولاً در غار‌ها یا حفره‌های صخره‌ای محافظت شده است. این مکان‌ها با گذر زمان به میندن‌ها (middens) تبدیل می‌شوند که از هیراسئوم و مدفوع خرگوش کوهی صخره تشکیل شده‌اند و می‌توانند برای بیش از ۵۰ هزار سال فسیل شده و حفظ شوند. این میندن‌ها، اطلاعاتی ارزشمند درباره‌ی تغییرات اقلیمی و پوشش گیاهی گذشته ارائه می‌کنند.  علاوه بر این، هیراسئوم ماده‌ای ارزشمند است که در طب سنتی آفریقای جنوبی و عطرسازی استفاده می‌شود. 

این ماده سخت و کهنه می‌شود تا به شکل سنگ‌مانند نسبتاً استریل (که به آن «سنگ آفریقا» نیز گفته می‌شود) درآید. هیراسئوم ترکیباتی دارد که بوی حیوانی و پیچیده‌ی تخمیری ایجاد می‌کند و عناصری از مشک، کاستوریوم، سیوت، تنباکو و عود را در خود دارد. 

برداشت آن بدون آسیب رساندن به حیوانات انجام می‌شود، زیرا لایه‌های شکننده، رزینی و نامنظم سنگ سیاه‌قهوه‌ای حفر می‌شوند. به همین دلیل، هیراسئوم اغلب جایگزین اخلاقی برای مشک گوزن و سیوت است که برای تولید آنها حیوان کشته یا آسیب می‌بیند. 

هیراسئوم بسیار کند تشکیل می‌شود، بنابراین به‌عنوان یک منبع غیرقابل تجدید محسوب می‌شود. با توجه به اینکه هیراسئوم - که به شکل میندن‌های خرگوش کوهی صخره تجمع می‌یابد - در بسیاری موارد تنها منبع موجود برای اطلاعات مربوط به تغییرات اقلیمی و محیطی در مناطق خشک آفریقا و عربستان است، جمع‌آوری تجاری آن در محافل علمی به‌عنوان تخریب یک منبع حیاتی که می‌تواند به درک تأثیرات تغییرات اقلیمی در مناطق حساس کمک کند، مورد انتقاد قرار گرفته است.

هیراسئوم فسیل‌شده به‌عنوان داروی سنتی مردم آفریقای جنوبی برای درمان صرع استفاده شده است. مطالعه‌ای روی ۱۴ نمونه از این ماده که در مناطق جغرافیایی مختلف آفریقای جنوبی جمع‌آوری شده بود، توانایی اتصال به گیرنده بنزودیازپین را بررسی کرد؛ این گیرنده عصبی در درمان تشنج با دارو‌هایی مانند دیازپام و لورازپام مؤثر است. از بین ۱۴ نمونه، چهار نمونه توانایی اتصال به این گیرنده‌ها را نشان دادند، اما عصاره‌های آبی آنها فعالیتی نداشتند.

عجیب‌ترین ویژگی‌های دَنَگ یا خرگوش کوهی صخره‌

به گزارش راز بقا، خرگوش کوهی صخره با وجود ظاهر کوچک و عادی‌اش، پر از شگفتی‌های زیستی است. یکی از عجیب‌ترین ویژگی‌ها، ارتباط تکاملی آن است: گرچه شبیه جوندگان است، مطالعات ژنتیکی و آناتومیکی نشان می‌دهند که به فیل‌ها و مانات‌ها نزدیک‌تر است. دندان‌های پیشین دائماً در حال رشد آنها در واقع عاج‌های کوچک هستند که از این جد مشترک به ارث رسیده‌اند. 

ویژگی عجیب دیگر، عادات دفع ادرار و مدفوع آنهاست. خرگوش‌های کوهی صخره از توالت‌های جمعی استفاده می‌کنند که نسل‌ها از این محل برای دفع استفاده می‌کنند. با گذر زمان، این مواد به ماده‌ای سنگی به نام Hyraceum تبدیل می‌شوند که در طب سنتی و حتی عطرسازی به دلیل بوی قوی کاربرد داشته است. 

تنظیم دمای بدن آنها نیز غیرمعمول است. خرگوش کوهی صخره قادر به کنترل دمای بدن به‌صورت مؤثر نیست و برای گرم شدن به آفتاب گرفتن متکی است. هنگام گرم شدن بیش از حد، به شکاف‌ها و حفره‌های خنک پناه می‌برد و رفتاری تقریباً شبیه خزندگان از خود نشان می‌دهد.

صدای آنها نیز بسیار پیشرفته است. برخی دانشمندان ساختار صدا‌های خرگوش کوهی صخره را شبیه الگو‌های گفتاری انسان می‌دانند، با تنوع‌های صوتی و ترکیباتی که پیام‌های پیچیده منتقل می‌کنند. این ویژگی‌ها خرگوش صخره‌ای را به موجودی واقعاً شگفت‌انگیز در قلمرو جانوری تبدیل کرده است.