آبنوس یا چوب سیاه آفریقایی؛ گرانترین چوب جهان معروف به «الماس چوب‌ها» که در تماس با فولاد جرقه می‌زند و در آب غرق می‌شود!

راز بقا: در میان درختان خشک‌زیِ ساوانا‌های آفریقا، کمتر درختی به اندازه‌ی چوب سیاه آفریقایی (African blackwood) تحسین و احترام برانگیخته است. این درخت که در زبان محلی امپینگو (Mpingo) و در سطح جهانی گرنادیا (Grenadilla) نامیده می‌شود، با وجود قامت کوتاه خود، یکی از گران‌ترین و ارزشمندترین گونه‌های چوب در جهان به شمار می‌رود. 

به گزارش راز بقا، چوب این درخت به دلیل رنگ تیره، بافت متراکم و طنین خاصش قرن‌هاست که در ساخت ساز‌های موسیقی، مبلمان لوکس و تزئینات هنری به کار می‌رود و بسیاری آن را «الماس چوب‌ها» می‌نامند. 

درختی از جنس استقامت و ماندگاری

به گزارش راز بقا، با اینکه معمولاً بیش از ۱۵ متر ارتفاع ندارد، اما استحکام و چگالی چوب سیاه آفریقایی افسانه‌ای است. چوب سیاه داخلی آن‌قدر متراکم است که در آب فرو می‌رود و در برابر پوسیدگی، حشرات و ترک‌خوردگی مقاومت بالایی دارد. 

این درخت در ساوانا‌های خشک آفریقای سیاه، به‌ویژه در تانزانیا، موزامبیک و کنیا رشد می‌کند و توان تحمل گرمای شدید و خاک فقیر را دارد. رشد آن بسیار کند است و گاه بیش از ۷۰ سال طول می‌کشد تا به بلوغ برسد. پوست درخت خاکستری و شکاف‌دار است و بخش درونی آن - با رنگ‌هایی از بنفش تیره تا سیاه براق - هنگام برش و پرداخت، زیبایی خیره‌کننده‌ای پیدا می‌کند. 

درخت موسیقی‌دان‌ها

شهرت جهانی چوب سیاه آفریقایی بیش از هر چیز به خاطر نقش آن در دنیای موسیقی است. این چوب بهترین ماده برای ساخت کلارینت، ابوا، نی و سازدهنی‌های سنتی به شمار می‌رود، زیرا چگالی بالا و بافت ظریف آن صدایی گرم، نرم و عمیق تولید می‌کند. 

سازسازان حرفه‌ای در سراسر جهان - از اروپا تا ژاپن - آن را بهترین چوب برای ساز‌های بادی چوبی می‌دانند، حتی بهتر از آبنوس از نظر پایداری و کیفیت صوتی. وقتی به‌درستی خشک و آماده شود، در برابر رطوبت و تغییرات دما تغییر شکل نمی‌دهد، و این ویژگی آن را برای ساز‌های دقیق بی‌نظیر می‌کند. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

درخت شیرین و فرهاد؛ چناری ۶۰۰ ساله در کرمانشاه که نماد عشق است و ارتفاع آن به ۳۷ متر و قطرش به ۸.۴۶ متر می‌رسد

چنارعباسعلی؛ درختی کهنسال در تهران قدیم که به دستور ناصرالدین‌شاه پناهگاهی مقدس برای زنان دربار شد

درخت زندانی پیشاور؛ درخت انجیر هندی معروف که ۱۲۵ سال پیش توسط یک انگلیسی مست بازداشت و زندانی شد!

ساز‌هایی مانند کلارینت‌های برند‌های معروف Buffet Crampon و Yamaha از چوب امپینگو ساخته می‌شوند پلی میان ساوانا‌های آفریقا و سالن‌های موسیقی در پاریس، وین و نیویورک.

اهمیت فرهنگی و بوم‌شناختی

به گزارش راز بقا، امپینگو یا همان چوب سیاه آفریقیایی علاوه بر ارزش اقتصادی، در فرهنگ مردم آفریقا نیز جایگاهی روحانی و هنری دارد. در تانزانیا، هنرمندان قوم ماکونده از آن برای ساخت مجسمه‌های چوبی پیچیده و نمادین استفاده می‌کنند که روایتگر اسطوره‌ها و داستان‌های اجدادی هستند. از دیدگاه زیست‌محیطی نیز این درخت برای اکوسیستم‌های خشک اهمیت زیادی دارد: ریشه‌هایش نیتروژن را در خاک تثبیت می‌کنند، گل‌هایش منبع تغذیه‌ای برای زنبور‌ها و حشرات گرده‌افشان است، و به این ترتیب چرخه‌ی حیات در ساوانا را پایدار نگه می‌دارد. 

با این حال، به دلیل برداشت بی‌رویه و قاچاق چوب، جمعیت چوب سیاه آفریقایی در بسیاری از مناطق کاهش یافته و امروزه در فهرست گونه‌های نزدیک به تهدید (Near Threatened) در طبقه‌بندی اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارد. 

پروژه‌هایی مانند ابتکار حفاظت و توسعه‌ی امپینگو (Mpingo Conservation & Development Initiative) در تانزانیا در تلاش‌اند تا با کاشت و مدیریت پایدار، بقای این درخت ارزشمند را تضمین کنند. 

عجیب‌ترین ویژگی‌های چوب سیاه آفریقایی

به گزارش راز بقا، با وجود ظاهر ساده‌اش، چوب سیاه آفریقایی پر از شگفتی‌های غیرمنتظره است. برای نمونه، چگالی آن به‌قدری بالاست که هر متر مکعبش بیش از ۱۲۰۰ کیلوگرم وزن دارد و به همین دلیل در آب غرق می‌شود. برخلاف بسیاری از درختان دیگر، چوب درونی آن تقریباً در برابر آتش مقاوم است و همین ویژگی سبب می‌شود از آتش‌سوزی‌های ساوانا جان سالم به در ببرد.

پوست این درخت صمغی طبیعی ترشح می‌کند که درمانگران بومی از آن به‌عنوان ضدعفونی‌کننده و تسکین‌دهنده‌ی درد استفاده می‌کنند، و پودر چوبش نیز در طب سنتی برای درمان تب و گزش مار به کار می‌رود.
این درخت سازوکاری عجیب هم برای بقا دارد: وقتی ریشه‌هایش کمبود آب را احساس کنند، فرآیند فتوسنتز را به‌شدت کاهش می‌دهد و گویی «می‌میرد» تا زمان بازگشت باران - ترفندی هوشمندانه برای زنده ماندن در فصول خشک. 

پس از بریدن درخت، تنه‌ها برای سال‌ها کنار گذاشته می‌شوند تا خشک شوند. چون این چوب آن‌قدر متراکم است که در آب غرق می‌شود، در تماس با فولاد جرقه می‌زند و باید زمان داشته باشد تا قبل از استفاده، پایدار و آماده شود. 

اما شاید شگفت‌انگیزترین نکته این باشد که همین درخت کوتاه و پیچ‌خورده - گاه با قطری کمتر از ۳۰ سانتی‌متر - منبع صدایی است که در بهترین ارکستر‌های جهان شنیده می‌شود. از دشت‌های تانزانیا تا تالار‌های موسیقی وین و نیویورک، صدای امپینگو پژواک میان طبیعت و هنر است.