طرقه کوهی؛ پرنده‌ای بسیار خوشرنگ، کمیاب و خجالتی که صدای دل‌انگیزی دارد و زیباترین طرقه جهان است

راز بقا: طرقۀ کوهی (Rufous-tailed Rock Thrush) یکی از پرندگان دیدنی خانواده Muscicapidae (مگس‌گیران) است که در مناطق کوهستانی ایران به‌ویژه در فصل‌های گرم سال به‌وفور دیده می‌شود. این پرنده با ترکیب رنگ‌های چشم‌نواز، رفتار‌های خاص و صدای دل‌نشینش، از محبوب‌ترین گونه‌های پرندگان کوهستانی در میان پرنده‌نگران و طبیعت‌دوستان ایرانی به شمار می‌رود.

ویژگی‌های ظاهری

به گزارش راز بقا، طرقۀ کوهی پرنده‌ای با اندازه‌ای حدود ۲۱ سانتی‌متر است. نر بالغ دارای سری آبی‌رنگ، سینه‌ای نارنجی مایل به قرمز، و دم کوتاه و کاملاً قرمز مایل به نارنجی است که ویژگی بارز نام انگلیسی‌اش یعنی Rufous-tailed (دم‌سرخ) از همین بخش گرفته شده است. پشت بدن و بال‌ها خاکستری مایل به آبی هستند و تضاد زیبایی با زیرتنه نارنجی ایجاد می‌کنند.

مادهٔ این گونه رنگ‌آمیزی ساده‌تر و استتارگونه‌تری دارد؛ پر‌های قهوه‌ای مایل به خاکی با رگه‌های تیره که او را در برابر شکارچیان محافظت می‌کند. جوجه‌ها نیز شبیه ماده‌اند ولی اندکی خال‌دارتر هستند.

زیستگاه و پراکندگی

زیستگاه اصلی طرقۀ کوهی، نواحی کوهستانی باز، صخره‌ها، دامنه‌های سنگی و مناطق مرتفع با پوشش گیاهی کم است. در ایران، این پرنده به‌ویژه در رشته‌کوه‌های البرز، زاگرس، خراسان و حتی در ارتفاعات مرکزی کشور مانند کرمان و یزد مشاهده می‌شود.

این پرنده مهاجر تابستانی است؛ در فصل بهار و تابستان در ایران تولیدمثل می‌کند و در پاییز به نواحی گرم‌تر در جنوب آسیا و آفریقا مهاجرت می‌نماید. حضورش در کوهستان‌ها معمولاً از فروردین تا شهریور گزارش شده است.

رفتارشناسی

طرقۀ کوهی پرنده‌ای است چابک، پرجنب‌وجوش و باهوش. بیشتر وقت خود را بر روی صخره‌ها یا سنگ‌ها سپری می‌کند و از ارتفاع، محیط اطراف را زیر نظر دارد. در زمان خطر به‌سرعت پرواز می‌کند و معمولاً در شکاف صخره‌ها پنهان می‌شود.

به گزارش راز بقا رفتار نر در فصل جفت‌گیری بسیار نمایشی است. او با پرواز‌های نمایشی در هوا و آواز بلند خود سعی می‌کند ماده را جذب کند. همچنین گاهی در بلندترین نقطهٔ صخره یا سنگ می‌ایستد و آواز دل‌نشینش را در سراسر منطقه طنین‌انداز می‌کند. این آواز، ترکیبی از نت‌های زنگ‌دار، آهنگین و گاه تکرارشونده است.

تغذیه

رژیم غذایی طرقۀ کوهی عمدتاً شامل حشرات، لاروها، کرم‌ها و گاهی دانه‌ها و میوه‌های کوچک است. در فصل بهار و تابستان که منابع غذایی فراوان است، بیشتر از حشرات تغذیه می‌کند و نقش مهمی در کنترل جمعیت آفات کوهستانی دارد. در برخی مناطق مشاهده شده که از توت‌های وحشی و میوه‌های ریز نیز بهره می‌برد.

تولیدمثل

فصل جفت‌گیری این گونه معمولاً از اردیبهشت تا تیرماه است. آشیانه در شکاف سنگ‌ها، حفره‌های صخره یا میان بوته‌های بلند ساخته می‌شود و از خزه، ریشه، برگ خشک و موی حیوانات تشکیل می‌گردد.

ماده معمولاً ۳ تا ۵ تخم می‌گذارد که رنگ آنها آبی کمرنگ با لکه‌های قهوه‌ای است. دورهٔ خوابیدن روی تخم‌ها حدود دو هفته طول می‌کشد و پس از آن، جوجه‌ها تا سه هفته در آشیانه می‌مانند. در این مدت، هر دو والد در تغذیه و مراقبت از جوجه‌ها نقش دارند.

نقش اکولوژیک

طرقۀ کوهی در اکوسیستم کوهستانی نقش ارزشمندی دارد. این پرنده با تغذیه از حشرات و لاروها، باعث حفظ تعادل جمعیت بی‌مهرگان و کاهش آفات گیاهی می‌شود. از سوی دیگر، با پراکندن دانه‌های میوه‌ها در محیط، به گسترش گیاهان در مناطق مرتفع کمک می‌کند.

به دلیل حضورش در زیستگاه‌های مرتفع، این گونه را می‌توان شاخص سلامت زیست‌محیطی مناطق کوهستانی دانست. کاهش تعداد آن می‌تواند نشانه‌ای از تخریب زیستگاه یا آلودگی‌های زیست‌محیطی باشد.

وضعیت حفاظتی

طبق ارزیابی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN)، طرقۀ کوهی در دستهٔ گونه‌های کم‌خطر (Least Concern) قرار دارد. با این حال، تغییرات اقلیمی، تخریب زیستگاه، چرای بی‌رویه دام و کاهش منابع غذایی می‌تواند تهدیدی بالقوه برای این پرنده باشد.

در ایران، خوشبختانه هنوز جمعیت قابل توجهی از این گونه در مناطق کوهستانی وجود دارد و پرنده‌نگران به‌ویژه در البرز مرکزی و زاگرس شرقی، به‌طور منظم مشاهده‌اش می‌کنند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

طرقه یا چکاوک طوقی؛ خوش‌آوازترین پرنده دنیا که فقط در ایران و افغانستان زندگی می‌کند

انواع مختلف سهره‌ها و ویژگی‌های آنها؛ از سهره طلایی تا سهره سرخ و سهره منجمد!

نکات جالب

طرقۀ کوهی یکی از معدود پرندگانی است که از دشت‌های مرتفع آسیای میانه تا دامنه‌های آلپ اروپا گسترده است.

در برخی مناطق ایران، مردم محلی صدای این پرنده را نشانهٔ رسیدن بهار می‌دانند.

رنگ نارنجی زیرتنه در نر‌های بالغ در برابر نور خورشید درخشش خاصی دارد و از دور توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کند.

گاهی با گونهٔ نزدیک خود یعنی «طرقۀ آبی (Monticola solitarius)» اشتباه گرفته می‌شود، اما دم سرخ و سینهٔ نارنجی‌اش تفاوت بارزی ایجاد می‌کند.

به گزارش راز بقا طرقۀ کوهی، پرنده‌ای زیبا و باوقار از دل صخره‌ها و ارتفاعات ایران است که حضورش نشانه‌ای از پویایی طبیعت کوهستانی کشور محسوب می‌شود. با آواز دل‌انگیز و رفتار پرتحرکش، نه‌تنها جلوه‌ای ویژه به چشم‌انداز‌های کوهستانی می‌بخشد، بلکه نقشی مهم در تعادل اکولوژیک منطقه ایفا می‌کند.

شناخت و حفاظت از این گونه، به معنای پاسداشت بخشی از تنوع زیستی ایران است؛ گنجینه‌ای که اگر از آن غفلت شود، به‌سختی می‌توان جای خالی‌اش را در آسمان کوهستان‌ها پر کرد.