شیر بین‌النهرین؛ شیر معروف به «شیر میان‌رودان» که نماد تمدن بین‌النهرین بود و در ایران هم زندگی می‌کرد
شیر بین‌النهرین نمادی باشکوه از قدرت، سلطنت و طبیعت در تمدن‌های باستانی بابل و آشور بود. این شیر که در گذشته در عراق و نواحی اطراف می‌زیست، امروزه منقرض شده، اما آثارش در مجسمه‌ها، نقش‌برجسته‌ها و اسطوره‌های میان‌رودان باقی مانده است.
راز بقا: شیر بین‌النهرین (آنچه در متون مدرن گاهی با عناوینی، چون «شیر میان‌رودان» یا گونه‌ای از شیر پارسی/ آسیایی شناخته می‌شود) هم حیوانی زنده در گذشته‌های زیست‌محیطی منطقه و هم یک نماد قدرتمند فرهنگی و هنری بوده است.
چیستی و جایگاه زیستی
به گزارش راز بقا، شیر بین‌النهرین در واقع بخشی از طیف وسیع‌تر شیر آسیایی (که در منابع علمی گاهی تحت‌عنوان Panthera leo persica یا زیرگونه‌ای از Panthera leo ذکر شده) بوده است. در دوران تاریخی این شیر در فلات ایران، بخش‌هایی از آسیای غربی، شبه‌جزیره عربستان و نواحی میان‌رودان (عراق امروزی و اطراف آن) پراکنده بود؛ یعنی قلمرویی بسیار فراتر از جمعیت محدود کنونی شیر آسیایی در جنگل گیر هند.
با گذر زمان و فشار شکار و تغییر زیستگاه این جمعیت‌ها محو شده‌اند تا اینکه امروزه بازماندگان وحشی شیر آسیایی فقط در ایالت گجرات هند قابل مشاهده‌اند.
گستره تاریخی و دلیل ناپدید شدن
به گزارش راز بقا، شواهد دیرینه‌شناسی، هنر سفالینه و متون تاریخی نشان می‌دهد که شیر‌ها از هزاره‌های سوم و دوم پیش از میلاد در منطقه بین‌النهرین حضور داشته‌اند. کاهش جمعیتشان را می‌توان نتیجه ترکیب تخریب زیستگاه (وسعت گرفتن کشاورزی و جنگل‌زدایی)، شکار مفرط توسط انسان (به‌ویژه به‌عنوان نمادِ سلطنتی که پادشاهان خود را در شکار شیر می‌ستودند) و تغییرات اقلیمی دانست.
تا قرن هجدهم و نوزدهم گزارش‌هایی پراکنده درباره شیر در خاورمیانه ثبت شده، اما تا اوایل دوره مدرن حضور شیر در عراق و اطراف آن متوقف شد و عملاً از زیستگاه‌های بومی‌اش رانده شد.
نقش فرهنگی و نمادشناسی در بین‌النهرین
به گزارش راز بقا، شیر در هنر و نمادپردازی بین‌النهرین نقشی برجسته داشته است: از نقش‌برجسته‌ها و پایه‌ستون‌های معابد تا مجسمه مشهور «شیر بابل» (Lion of Babylon) که امروزه نیز از نماد‌های تاریخی منطقه به‌شمار می‌آید.
برای مطالعه بیشتر بخوانید:
شیر کوهی؛ جانور معروف به «شبح کوهستان» که ۱۲ متر می‌پرد و صدایش شبیه صدای جیغ یک زن در جنگل است
هیرمان؛ آخرین شیر ایرانی در باغ‌وحش ارم جان داد و نژاد شیر ایرانی برای همیشه منقرض شد
در متون و نقش‌نگاره‌های آشوری و بابلی، شیر نمادی از نیرو‌های خشن طبیعت و در عین حال آزمون و اثبات قدرت شاه است؛ شاهی که باید نظم را بر آشوب ناروا (که گاه با تصویر شیر نمایش داده می‌شده) برقرار کند. همچنین تصویرسازی‌های مشهورِ شکار شیر توسط پادشاهان، نشان‌دهنده ارتباط مستقیم سلطنت و کنترل طبیعت بوده است.
شواهد باستان‌شناسی و نمایه‌های هنری
به گزارش راز بقا، بر اساس آنچه که از موزه هنر متروپولیتن مشاهده شده نمونه‌هایی از شیر‌ها در ظروف سفالی، سنگ‌نگاره‌ها و پیکره‌های یافت‌شده در نیمرود، آشور، بابل و محوطه‌های اطراف در ایران (نواحی آذربایجان غربی نزدیک دریاچه ارومیه) دیده می‌شود که قدمت‌شان به هزاران سال پیش می‌رسد.
آثار معروف مانند لامیاسو‌ها (مجسمه‌های بالدار با سر انسانی یا گاهاً شیرگونه) نیز نشانگرِ اهمیت نمادین این جانور در محافظت و اقتدار معابد و دربارهاست.
میراث و وضعیت امروز
به گزارش راز بقا، اگرچه شیر‌های وحشی دیگر در عراق و بیشتر قلمرو تاریخی بین‌النهرین دیده نمی‌شوند، نقش و تصویر شیر در هویت فرهنگی منطقه پابرجاست و شیر بابل در نشانه‌ها تا ارجاعات ادبی و گردشگری فرهنگی حضور دارد.
در سطح علمی نیز مطالعه پراکندگی تاریخی شیر آسیایی و مقایسه نمونه‌های باستانی با جمعیت بازمانده هند موضوع پژوهش‌های زیست‌محیطی و ژنتیکی است، چرا که می‌تواند اطلاعاتی درباره تنوع زمانی - مکانی گونه و دلایل محلی‌زدایی آن ارائه دهد.
تصویر زیر یکی از تصاویر معروفی است که گفته می‌شود شیر بین‌النهرین است.
همچنین در خبرها آمده که این تصویر توسط جکسون جهانگرد انگلیسی در سال ۱۷۹۷ میلادی در بغداد گرفته شده است و شیر بین النهرینی را نشان می‌دهد که با افتخار و شکوه تمام در کنار صاحب عراقی خود ایستاده است. البته به گفته بعضی در آن زمان هنوز عکاسی اختراع نشده بود و این تصویر در سال ۱۸۹۷ گرفته شده است. همچنین برخی روایت سال ۱۹۳۲ و بعد از آن را نیز به عنوان تاریخ ثبت این عکس ذکر کرده‌اند.
به گزارش راز بقا، شیر بین‌النهرین هم موجودی زیستی با تاریخِ حیات در پهنه میان‌رودان بوده و هم نمادی قدرتمند در خیال‌پردازی و هنرِ منطقه. ناپدید شدن آن حاصل فشار انسانی و تغییرات زیست‌محیطی است، اما اثری که از آن در هنر، اسطوره و آگاهی فرهنگی بین‌النهرین برجا مانده همچنان زنده است و به پژوهشگران و علاقه‌مندان امکان می‌دهد تا رابطهٔ انسان، قدرت و طبیعت را در طول هزاره‌ها بازخوانی کنند.
لینک کپی شد
از میان خبرها
خواندنی‌ها
اسکار فیس؛ مشهورترین و قدرتمند شیر تاریخ که سلطان واقعی جنگل بود و چند فیلم درباره او ساخته شد
شیر سفید؛ کمیابترین و زیباترین شیر جهان و نماد خوش‌شانسی که به «فرزند خدای خورشید» معروف است
خرس قویتر است یا شیر؟ نتیجه جنگ یک خرس گریزلی با شیر چه خواهد شد؟
شیر‌های همجنسگرا؛ تصاویری از «جفتگیری دو شیر نر» که دانشمندان را شوکه کرد!
شیر آلبینو؛ شکارچی سفیدپوشی که زیباترین و کمیابترین شیر جهان است و تنها چند قلاده از آنها وجود دارد
شیر بربری؛ شیر معروف به «نگهبان کوهستان» که سلطان واقعی جنگل بود و ۲۷۰ کیلو وزن و ۳ متر طول داشت
شیر‌های آدم‌خوار؛ خطرناکترین شیر‌های دنیا که عاشق گوشت انسان هستند و ۱۵۰۰ نفر را در نجومبه خوردند!
خرس قطبی قویتر است یا شیر و در نبرد غول ۷۰۰ کیلویی قطب و سلطان ۲۵۰ کیلویی آفریقا کدام برنده می‌شود؟
ارسال نظر
ویدیوهای برگزیده
دنیای گیاهان
علم و کیهان