اسب نَسایی یا اژد‌های گیاهخوار؛ زیباترین اسب تاریخ که هخامنشیان آن را پرورش دادند و ۱۰ سال پیش منقرض شد

راز بقا: اسب نَسایی (Nisean horse) یکی از نژاد‌های اصیل و پرافتخار اسب‌های ایرانی است که به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود شهرتی جهانی دارد. این نژاد که قدمتی طولانی دارد، از جنبه‌های مختلفی مانند ظاهر زیبا، سرعت، استقامت، و شخصیت آرام مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله از راز بقا به معرفی کامل اسب نسایی، تاریخچه، ویژگی‌ها و نقش آن در فرهنگ و اقتصاد ایران خواهیم پرداخت.

تاریخچه اسب نسایی

به گزارش راز بقا، اسب نسایی یکی از نژاد‌های باستانی و منقرض‌شدهٔ اسب است که در منطقهٔ نیسایا (Nisaia) در دشت‌های نسایی، واقع در جنوب دامنه‌های کوه‌های زاگرس، پرورش می‌یافت. به گزارش راز بقا این نژاد در دنیای باستان به دلیل زیبایی، قدرت و تنوع رنگ‌هایشان شهرت داشتند و ریشه‌های آن به منطقه نسا در خراسان بازمی‌گردد. نام «نسایی» نیز برگرفته از منطقه نسا در خراسان است که این اسب برای اولین بار در آنجا پرورش یافت. منطقه نسا به دلیل آب و هوای مناسب و زمین‌های حاصلخیز خود، محیطی ایده‌آل برای پرورش اسب‌های باکیفیت فراهم کرده است. در طول تاریخ، اسب نسایی نقش مهمی در زندگی مردم ایران، به ویژه در حمل‌ونقل، جنگ، و ورزش‌های سوارکاری ایفا کرده است.

یونانیان باستان آن را به خاطر نیسا که محل پرورش آن اسب بود، اسب نسایی می‌گفتند و چینی‌ها آن را اسب آسمانی یا اژد‌های گیاهخوار می‌گفتند! آن اسب با ارزش‌ترین اسب در دنیای باستان بود و به عنوان زیباترین اسبی که تاکنون وجود داشته شناخته شده‌است. اسب‌های نسایی سلطنتی نشانی از اشرافیت در ایران باستان بودند. دو اسب نسایی نر سفید، ارابه سلطنتی را می‌کشیدند در حالی که چهار تا از این اسبان شاهی ارابه اهورامزدا را می‌کشیدند. در طول سلطنت داریوش، اسب نسایی از ارمنستان تا ازبکستان نیز پرورش می‌یافت. اسب نسایی خواهان بسیاری داشت و یونانیان (به ویژه اسپارتانها) اسب نسایی را بعد‌ها وارد کردند و آن را در اسطبل‌های خودشان پرورش دادند و بسیاری از قبایل کوچ‌نشین (مانند Scythians) در درون و اطراف امپراتوری پارس نیز اسب‌های نسایی را گرفتند، وارد کردند یا دزدیدند.

اسب نسایی برای اولین بار به‌طور گسترده توسط A.T. Olmstead به تفصیل در تاریخچه او از امپراتوری پارس توصیف شد. اسب‌های سفید خالص اسبای شاه و خدایان بودند. کوروش بزرگ وقتی که یکی از اسبهایش هنگام گذشتن از رودخانه غرق شد، بسیار پریشان گشت و جایی از رودخانه را که اسبش در آن غرق شده بود، خشکاند. او معتقد بود که هر چیزی که بتواند چنین موجود زیبایی را بکشد، نباید اجازه حرکت داشته باشد. Olmstead همچنین نوشته‌است که سرچشمه مبارزات آشوری‌ها در حمله به مادها، اسب‌های نسایی ایشان بود چرا که ماد‌ها اولین پرورش دهندگان اسب نسایی بودند.

ویژگی‌های ظاهری اسب نسایی

اسب‌های نسایی به دلیل ظاهر زیبا و متناسب خود شناخته می‌شوند. برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های ظاهری این نژاد عبارت‌اند از:

قد و قامت: اسب‌های نسایی معمولاً قدی متوسط دارند و قد آن‌ها بین ۱۴۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر است.

بدن عضلانی: این اسب‌ها بدنی قوی و عضلانی دارند که به آن‌ها کمک می‌کند در مسابقات و کار‌های سخت عملکرد خوبی داشته باشند.

یال و دم پرپشت: یال و دم این نژاد بسیار پرپشت و زیبا است که جلوه‌ای خاص به آن‌ها می‌بخشد.

رنگ: این اسب‌ها در رنگ‌های متنوعی مانند سیاه، قهوه‌ای، سفید و خاکستری یافت می‌شوند.

چشمان درشت: چشمان درشت و هوشمندانه این نژاد یکی از ویژگی‌های برجسته آن است.

اسب‌های نسایی بلند و چابک بودند. رنگ آن‌ها در طیف‌های متنوعی مانند کهر تیره، قهوه‌ای سوخته، مشکی خالص، قرمز، آبی قزل، طلایی و خال‌خالی وجود داشت. همچنین ساختار بدنی آن‌ها شامل سر ستبر و نیرومند بود که برای جنگ و کار‌های سخت مناسب می‌کرد.

ویژگی‌های رفتاری اسب‌های نسایی

اسب‌های نسایی به داشتن رفتاری آرام و مطیع شهرت دارند. به گزارش راز بقا این نژاد به راحتی با انسان ارتباط برقرار می‌کند و برای آموزش بسیار مناسب است. هوش بالای این اسب‌ها به سوارکاران امکان می‌دهد تا در مدت کوتاهی آن‌ها را برای مسابقات یا فعالیت‌های دیگر آماده کنند. علاوه بر این، خلق‌وخوی مطیع آن‌ها، آن‌ها را به گزینه‌ای ایده‌آل برای آموزش کودکان و مبتدیان تبدیل کرده است.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

اسب «کُرد» زیباترین اسب ایران؛ کدام اسب کُردی بهتر است؛ جاف، افشاری یا سنجابی؟!

«آخال تکه» عروس اسب‌های جهان؛ طلای زنده‌ای که نماد ملی ترکمنستان است!

اسب «دره‌شوری»؛ اسبی شیرازی که «زیاد خان» آن را پرورش داد و دنیا نگران منقرض شدن آن است!

نقش اسب‌های نسایی در فرهنگ و تاریخ ایران

اسب نسایی نه تنها در ورزش و حمل‌ونقل بلکه در ادبیات و هنر ایران نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. در شعر‌های شاعران بزرگ ایرانی مانند فردوسی و نظامی بار‌ها از اسب‌های اصیل ایرانی یاد شده است. به گزارش راز بقا این نژاد نمادی از نجابت، قدرت، و زیبایی بوده و در مینیاتور‌های ایرانی نیز تصاویر زیبایی از آن‌ها به تصویر کشیده شده است.

در ارابه‌های سلطنتی ایران باستان، دو اسب نسایی نر سفید ارابه سلطنتی را می‌کشیدند و چهار اسب نسایی ارابه اهورامزدا را حمل می‌کردند. این اسب‌ها در میان یونانیان، چینی‌ها و رومی‌ها بسیار محبوب بودند و به عنوان نمادی از اشرافیت و قدرت شناخته می‌شدند. تلاش امپراتور چین در سال ۱۳۰ قبل از میلاد برای دستیابی به این اسب‌ها، به گشایش راه ابریشم به سمت غرب منجر شد.

کاربرد‌های اسب نسایی

یک. مسابقات سوارکاری

اسب‌های نسایی به دلیل سرعت و استقامت خود در مسابقات سوارکاری بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند. این نژاد در رشته‌هایی مانند درساژ، استقامت، و پرش عملکرد بسیار خوبی دارد. از قدیم نیز در میدان‌های جنگ و مسابقات با ارزش‌ترین همراه بوده‌اند.

دو. پرورش و تجارت

به دلیل ویژگی‌های برجسته، اسب نسایی در بازار‌های داخلی و خارجی از ارزش بالایی برخوردار است. پرورش‌دهندگان این نژاد از فروش اسب‌های اصیل و تولید مثل آن‌ها سود قابل توجهی کسب می‌کنند. همچنین به دلیل شهرت جهانی، صادرات این اسب‌ها به کشور‌های دیگر نیز از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردار است.

سه. گردشگری و تفریح

اسب‌های نسایی در صنعت گردشگری نیز نقش مهمی دارند. سوارکاری با این اسب‌ها در مناطق کوهستانی و دشت‌های ایران تجربه‌ای به یادماندنی برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم می‌کند. در مناطق تاریخی ایران نیز برنامه‌های تفریحی مرتبط با این اسب‌ها اجرا می‌شود که به جذب گردشگران کمک می‌کند.

چالش‌های پرورش اسب نسایی

پرورش اسب نسایی نیازمند شرایط خاصی است و پرورش‌دهندگان با چالش‌هایی مانند هزینه‌های بالا، بیماری‌های اسب، و کمبود امکانات مواجه هستند. حفظ این نژاد ارزشمند به حمایت‌های دولتی و سرمایه‌گذاری در زمینه‌های آموزشی و پژوهشی نیاز دارد. با این حال، علاقه‌مندان به پرورش اسب تلاش می‌کنند تا این میراث ارزشمند را حفظ و توسعه دهند.

انقراض اسب نسایی و تلاش‌ها برای احیا

با گذشت زمان و تغییرات در شیوه‌های جنگی و پرورش اسب، نژاد اسب نسایی به‌تدریج منقرض شد. امروزه اطلاعات ما دربارهٔ این نژاد از طریق منابع تاریخی و آثار باستانی به دست می‌آید. تلاش‌هایی برای بازسازی این نژاد انجام شده است، از جمله تحقیقات ژنتیکی و شناسایی نژاد‌های مشابه. این تلاش‌ها می‌توانند به احیای این نژاد ارزشمند کمک کنند.

آینده اسب نسایی

با توجه به ارزش فرهنگی و اقتصادی اسب نسایی، تلاش‌های بسیاری برای حفظ و ارتقای این نژاد انجام شده است. به گزارش راز بقا برنامه‌های ژنتیکی، ایجاد مراکز پرورش استاندارد، و برگزاری مسابقات و نمایشگاه‌های تخصصی از جمله اقداماتی است که می‌تواند به حفظ این میراث ارزشمند کمک کند. این تلاش‌ها در کنار ترویج فرهنگ استفاده از اسب‌های اصیل ایرانی می‌تواند نقشی مؤثر در حفظ این بخش از هویت ملی ایفا کند.

اسب نسایی نمادی از تاریخ، فرهنگ، و طبیعت ایران است. این نژاد با ویژگی‌های برجسته خود نه تنها در داخل کشور بلکه در سطح بین‌المللی نیز شناخته شده است. حمایت از پرورش و گسترش این نژاد می‌تواند به توسعه اقتصادی و فرهنگی ایران کمک شایانی کند. در حالی که این نژاد در گذشته به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود در جنگ و تجارت ارزشمند بود، امروزه با احیای آن می‌توان نقشی تازه و مهم برای آن در نظر گرفت.