مُهر سلیمان؛ گیاهی که شبیه مهر حضرت سلیمان است و جوش‌های غرور جوانی و شکستگی استخوان را درمان می‌کند

راز بقا: مُهر سلیمان (Solomon's seal) که با نام علمی پولی‌گوناتوم (Polygonatum)، شناخته می‌شود گیاهی ظریف و جنگلی است که به خاطر ساقه‌های قوس‌دار، گل‌های زنگوله‌ای آویزان و پیشینه‌ی تاریخی‌اش شهرت دارد. 

به گزارش راز بقا، این گیاه چندساله در مناطق معتدل نیم‌کره شمالی، به‌ویژه اروپا، آسیا و آمریکای شمالی یافت می‌شود و قرن‌هاست که در طب سنتی و فرهنگ عامه جایگاهی ویژه دارد. نام نمادین آن، یادآور حکمت و اسرار کتاب مقدس است. 

ویژگی‌های گیاهشناسی و نحوه‌ی رشد

به گزارش راز بقا، مُهر سلیمان از خانواده مارچوبه (Asparagaceae) است و خویشاوند دور مارچوبه و زنبق دره به شمار می‌آید. جذابیت آن در ساقه‌های خمیده و بدون شاخه نهفته است که به طول ۶۰ تا ۹۰ سانتی‌متر می‌رسند و برگ‌های بیضی‌شکل و متناوب روی آنها قرار می‌گیرند. 

در بهار، خوشه‌ای از گل‌های لوله‌ای و آویزان به رنگ سفید مایل به سبز در زیر برگ‌ها ظاهر می‌شوند که در ادامه به میوه‌های توپی آبی- سیاه تبدیل می‌گردند. همچنین میوه‌های این گیاه به صورت توت‌های قرمز یا سیاه هستند که برای انسان سمی می‌باشند. 

یکی از ویژگی‌های چشمگیر گیاه، ریشه‌های غده‌ای و ضخیم زیرزمینی آن است. این ریزوم‌ها به شکل افقی در خاک می‌رویند و هر بهار جوانه‌های جدیدی تولید می‌کنند. با گذر زمان، روی ریزوم‌ها حلقه‌هایی مدور به وجود می‌آید که شباهت زیادی به مُهر‌های سلطنتی فشرده‌شده در موم دارند. همین نشانه‌ها باعث شد نام «مُهر سلیمان» بر آن نهاده شود.

این گیاه در خاک‌های مرطوب و سایه‌دار جنگل رشد می‌کند و به‌آرامی از طریق ریزوم‌ها گسترش می‌یابد. باغبانان آن را به دلیل تحمل سایه و توانایی طبیعی‌اش برای ایجاد کلونی در باغ‌های جنگلی می‌ستایند. این جنس در حدود ۵۰ گونه در مناطق شمالی داشته و در ایران دو گونه از آن به نام‌های مهر سلیمان دانه‌آبی و مهرسلیمان دانه‌قرمز یافت می‌شود. 

کاربرد‌های دارویی و باور‌های عامیانه

به گزارش راز بقا، مُهر سلیمان قرن‌هاست که در طب سنتی جایگاه دارد. درمانگران اروپایی و آسیایی از ریزوم‌های آن برای رفع مشکلات گوارشی، درد مفاصل و بیماری‌های تنفسی استفاده می‌کردند. این گیاه به‌ویژه برای التیام کوفتگی‌ها، شکستگی استخوان و التهاب‌ها شناخته شده بود؛ به‌گونه‌ای که خمیر یا ضماد ریشه بر روی زخم‌ها و شکستگی‌ها قرار می‌دادند.

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

صابون تریاک؛ صابون پرحاشیه عطاری‌ها که از خشخاش تولید می‌شود و بوی بسیار تند و نامطبوعی دارد

شابیزک یا «زنِ زیبا»؛ مرموزترین گیاه دنیا که باعث شب ادراری مرگبار می‌شود و ارتشیان قدیم از آن در جنگ‌ها استفاده می‌کردند

جنبه‌های فرهنگی و افسانه‌ای این گیاه نیز جذاب است. حلقه‌های روی ریزوم‌ها را نماد مُهر حکیمانه‌ی حضرت سلیمان می‌دانستند و باور داشتند که این گیاه خواص محافظتی و جادویی دارد. در قرون وسطی اروپا، مهر سلیمان را در نزدیکی خانه‌ها می‌کاشتند تا بلا و بدشانسی دور شود، و در برخی فرهنگ‌ها به‌عنوان طلسمی برای قدرت معنوی همراه داشتند.

امروزه اگرچه پزشکی مدرن جایگزین بسیاری از این باور‌ها شده است، همچنان در طب جایگزین و گیاه‌درمانی از عصاره‌ها و چای مهر سلیمان برای سلامت مفاصل و ماهیچه‌ها استفاده می‌شود. 

بسیاری از گونه‌های این گیاه از دیرباز در چین به‌عنوان خوراک استفاده می‌شده‌اند، مانند Polygonatum sibiricum برگ‌ها، ساقه‌ها و ریزوم‌ها (ساقه‌های زیرزمینی) به صورت خام یا پخته مصرف می‌شوند و به‌عنوان مخلفات در کنار گوشت و برنج سرو می‌گردند. 

ریزوم‌های دو گونه محلی در جشن‌ها همراه با پای مرغ یا خوک خورده می‌شوند. همچنین ریزوم‌ها برای تهیه چای یا خیساندن در شراب و نوشیدنی‌های الکلی به کار می‌روند تا طعم آنها را تغییر دهند. گاهی هم با شکر و عسل سرخ می‌شوند و به شکل خوراکی‌های شیرین مصرف می‌گردند. 

ریزوم‌های نشاسته‌ای این گیاه قابلیت خشک شدن، آسیاب و افزودن به آرد را دارند تا مواد غذایی اصلی را تکمیل کنند. ریزوم P. sibiricum له، جوشانده، صاف و با آرد جو غلیظ می‌شود تا مایع شیرینی به نام tangxi تهیه گردد. گاهی مردم چین در زمان قحطی از P. megaphyllum به‌عنوان غذای اضطراری استفاده کرده‌اند. 

جوانه‌های برخی گونه‌های مُهر سلیمان را می‌توان جوشاند و مانند مارچوبه مصرف کرد. همچنین گونه‌های P. cirrifolium و P. verticillatum در هند به‌عنوان سبزی‌های برگی استفاده می‌شوند. گونه آمریکایی P. biflorum یا مهر سلیمان هموار ریشه‌ای نشاسته‌ای دارد که همانند سیب‌زمینی خورده می‌شده و به‌عنوان آرد برای تهیه نان نیز به کار می‌رفته است. در کره، P. sibiricum برای تهیه نوعی چای به نام dungulle یا همان چای کره‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

نقش بوم‌شناختی و حفاظت

به گزارش راز بقا، مُهر سلیمان علاوه بر زیبایی و ارزش دارویی، نقش مهمی در اکوسیستم ایفا می‌کند. گل‌های آن در بهار برای زنبورها، مگس‌ها و مرغ‌های مگس‌خوار شهد فراهم می‌آورد و میوه‌های آبی- سیاه، هرچند برای انسان سمی هستند، غذای برخی پرندگان محسوب می‌شوند. 

با این حال، جمعیت‌های طبیعی گیاه در خطر قرار دارند؛ چرا که تخریب زیستگاه و برداشت بی‌رویه برای طب سنتی به آن آسیب زده است. چون ریزوم‌ها به‌کندی رشد می‌کنند، برداشت غیرمسئولانه می‌تواند کل کلونی‌ها را نابود کند. امروزه باغداران تشویق می‌شوند که مُهر سلیمان را پرورش دهند تا فشار بر جمعیت‌های وحشی کاهش یابد.

با کاشت این گیاه در باغ‌ها و محافظت از زیستگاه طبیعی‌اش، می‌توان بقای آن را تضمین کرد؛ بقایی که هم ارزش بوم‌شناختی دارد و هم فرهنگی. 

عجیب‌ترین ویژگی‌های شقاقل یا مهر سلیمان

به گزارش راز بقا، مُهر سلیمان در عین ظرافت و ارزش دارویی، ویژگی‌های شگفت‌انگیزی نیز دارد. در ادامه به برخی از عجیب‌ترین نکات آن اشاره می‌کنیم: 

مهر‌های واقعی روی ریشه: ریزوم‌ها حلقه‌های مدوری دارند که شبیه مُهر پادشاهی است. این نشانه‌ها به‌قدری واقعی به نظر می‌رسند که درمانگران قدیم آن را اثر مُهر حضرت سلیمان می‌دانستند.

شهرت در ترمیم استخوان‌ها: در باور عامیانه، این گیاه می‌توانست شکستگی استخوان‌ها را «مهر» بزند و جوش دهد.

میوه‌های دوگانه: میوه‌ها برای انسان سمی هستند، اما پرندگان بدون آسیب از آنها تغذیه می‌کنند. 

ریشه‌های پیچ‌خورده: ریزوم‌های زیرزمینی با گذر زمان به شکل‌های گره‌خورده و عجیب درمی‌آیند، طوری که گاه شبیه ساخته‌ی دست انسان‌اند. 

گیاه دنیای دوگانه: برخی فرهنگ‌ها مهر سلیمان را پلی میان جهان مادی و معنوی می‌دانستند، چون در سایه‌سار تاریک و مرموز جنگل می‌رویید. 

خویشاوندی متناقض: مهر سلیمان با «زنبق دره» خویشاوند است؛ گیاهی که بسیار سمی است. این شباهت گیاهشناسی برای درمانگران باستانی شگفت‌آور بود.

این ویژگی‌ها، مهر سلیمان را به گیاهی منحصر‌به‌فرد بدل کرده‌اند؛ موجودی که میان علم، افسانه و طبیعت ایستاده است.