کشت باریجه؛ طلای معطر کوهستان با تقاضای بالا در صنایع دارویی و مصرف آب ناچیز که کشت آن سود بالایی دارد

راز بقا: در دل کوهستان‌های خشک و نیمه‌خشک ایران، گیاهی می‌روید که بوی آن از فرسنگ‌ها دورتر حس می‌شود و ارزش اقتصادی آن با طلا مقایسه می‌شود؛ باریجه (Ferula gummosa). این گیاه دارویی کمیاب که از تیره چتریان (Apiaceae) است، به‌طور ویژه در ارتفاعات استان کرمان یافت می‌شود و از شیره آن در صنایع داروسازی، عطرسازی و حتی صنایع شیمیایی استفاده می‌کنند. باریجه نه‌تنها یک منبع درآمد پایدار برای روستاییان و عشایر مناطق کوهستانی است، بلکه با مصرف بسیار کم آب، سازگار با اقلیم خشک کرمان بوده و ظرفیت صادراتی بالایی دارد.

آشنایی با گیاه باریجه

به گزارش راز بقا، باریجه گیاهی چندساله و بوته‌ای است که ارتفاع آن به یک تا دو متر می‌رسد. برگ‌های آن شبیه هویج وحشی بوده و گل‌های زردرنگ خوشه‌ای آن در فصل بهار ظاهر می‌شوند. بخش اقتصادی و ارزشمند این گیاه، شیره رزینی آن است که از طریق ایجاد برش روی ساقه یا ریشه به دست می‌آید. این شیره به دو شکل «اشکی» و «توده‌ای» برداشت می‌شود که نوع اشکی به‌دلیل خلوص بالا، قیمت بیشتری در بازار دارد.

پراکنش باریجه در ایران و کرمان

ایران یکی از اصلی‌ترین زیستگاه‌های طبیعی باریجه در جهان است. به گزارش راز بقا این گیاه بیشتر در ارتفاعات ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ متری روییده و به خاک‌های سبک و آهکی علاقه دارد. در استان کرمان، مناطق کوهستانی شهداد، بافت، رابر، کوهپایه و راور از مراکز مهم رویش باریجه به شمار می‌روند. اقلیم سرد کوهستانی و تابستان‌های خشک این مناطق، شرایطی ایده‌آل برای رشد طبیعی این گیاه ایجاد کرده است.

شرایط رشد و نیاز‌های اکولوژیک

باریجه گیاهی است که با خشکی و کمبود آب سازگار است و همین ویژگی آن را برای کشت در مناطق کم‌آب ایران ارزشمند می‌کند. نیاز آبی این گیاه بسیار کم بوده و معمولاً از بارش‌های طبیعی زمستان و بهار استفاده می‌کند. این گیاه در خاک‌های عمیق، سبک، با زهکشی خوب و دارای مواد آهکی بهتر رشد می‌کند. سرمای زمستان نه‌تنها برای باریجه مضر نیست بلکه به رشد بهتر آن کمک می‌کند.

روش کاشت و تکثیر باریجه

کشت باریجه بیشتر به‌صورت بذری انجام می‌شود. بذر‌های تازه این گیاه قوه نامیه بالاتری دارند و باید در فصل پاییز یا اوایل زمستان در زمین کاشته شوند. رشد باریجه کند است و تا سه سال اول، برداشت اقتصادی از آن صورت نمی‌گیرد. معمولاً گیاه در سال چهارم یا پنجم به بلوغ کامل رسیده و آماده برداشت رزین می‌شود.

در روش کشت، زمین باید از قبل آماده و شخم زده شود. بذر‌ها در ردیف‌هایی با فاصله مناسب کاشته و سپس با لایه‌ای نازک از خاک پوشانده می‌شوند. در سال‌های اول، وجین علف‌های هرز و محافظت از بوته‌ها ضروری است.

برداشت و فرآوری رزین باریجه

برداشت باریجه کاری تخصصی و حساس است. معمولاً در اواخر بهار یا اوایل تابستان، کشاورزان یا بهره‌برداران با ایجاد برش‌هایی کنترل‌شده روی ریشه یا ساقه، شیره گیاه را خارج می‌کنند. این شیره در مجاورت هوا سفت شده و به شکل قطعاتی سفید تا قهوه‌ای درمی‌آید.

رزین به دو نوع اشکی و توده‌ای تقسیم می‌شود:

باریجه اشکی: رزینی که به‌طور طبیعی و بدون آلودگی به‌صورت قطرات خشک‌شده روی گیاه تشکیل می‌شود.

باریجه توده‌ای: رزینی که پس از جمع‌آوری و فشرده‌سازی، به شکل قالبی عرضه می‌شود.

رزین باریجه باید سریعاً از آلودگی و گردوغبار پاک شده و در بسته‌بندی‌های بهداشتی نگهداری شود.

کاربرد‌های صنعتی و دارویی

باریجه قرن‌هاست که در طب سنتی ایران و طب هندی (آیورودا) به‌عنوان یک داروی مقوی، ضدنفخ، ضداسپاسم و خلط‌آور استفاده می‌شود. امروزه نیز این گیاه جایگاه ویژه‌ای در صنایع داروسازی و عطرسازی دارد.

برخی کاربرد‌های مهم باریجه:

داروسازی: تولید دارو‌های ضدسرفه، ضدآسم و ضدعفونی‌کننده.

عطرسازی: استفاده از اسانس رزینی آن برای ساخت عطر‌های ماندگار و لوکس.

صنایع شیمیایی: کاربرد در ساخت برخی ترکیبات صنعتی و حشره‌کش‌ها.

طب سنتی: درمان درد‌های مفصلی، مشکلات گوارشی و تقویت سیستم ایمنی.

بازار و صادرات باریجه

ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان باریجه در جهان است و این محصول به کشورهایی، چون فرانسه، آلمان، هند و امارات صادر می‌شود. قیمت باریجه اشکی در بازار جهانی بسیار بالاست و به‌دلیل محدودیت رویشگاه‌ها و زمان‌بر بودن تولید، ارزش آن رو به افزایش است.

در کرمان، برداشت اصولی و جلوگیری از برداشت بی‌رویه، می‌تواند درآمد قابل‌توجهی برای روستاییان و عشایر ایجاد کند. بسیاری از شرکت‌های داروسازی داخلی نیز رزین باریجه را به‌عنوان ماده اولیه وارد خط تولید خود می‌کنند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

درخت کافور؛ درختی همیشه سبز و خوش عطر که کافور تولید می‌کند | کافور چیست و چرا در سربازی از کافور استفاده می‌شود؟

کشت زعفران در شوره‌زار‌های آران و بیدگل؛ چگونه در خاک نمکی کویر طلای سرخ پرورش دهیم؟

چالش‌ها و تهدید‌ها

با وجود ارزش بالای باریجه، این گیاه با تهدید‌هایی مواجه است:

برداشت بی‌رویه و غیراصولی که باعث نابودی بوته‌ها می‌شود.

چرای بیش‌ازحد دام در رویشگاه‌های طبیعی.

تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌ها.

برای جلوگیری از نابودی این گیاه ارزشمند، آموزش بهره‌برداران، اجرای طرح‌های احیا و کشت گسترده باریجه ضروری است.

به گزارش راز بقا باریجه، این طلای معطر کوهستان‌های کرمان، نه‌تنها بخشی از میراث گیاهی ایران است بلکه می‌تواند به‌عنوان یک منبع درآمد پایدار، نقش مهمی در اقتصاد محلی و صادرات غیرنفتی ایفا کند. با برنامه‌ریزی درست، توسعه کشت این گیاه و فرآوری صنعتی آن، ایران می‌تواند جایگاه خود را به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده باریجه در جهان تثبیت کند.