کشت زعفران در شوره‌زار‌های آران و بیدگل؛ چگونه در خاک نمکی کویر طلای سرخ پرورش دهیم؟

راز بقا: کشت زعفران در آران و بیدگل، شهری در دل کویر مرکزی ایران، حالا به یکی از موفق‌ترین نمونه‌های کشاورزی در خاک‌های شور تبدیل شده است. در دل کویر خشک و سوزان آران و بیدگل، جایی که روزگاری تنها نمک، باد و بی‌آبی حکم می‌راند، حالا گل‌های ارغوانی زعفران سر از خاک بیرون آورده‌اند و عطرشان در هوای خشک منطقه پیچیده است. شاید کسی باور نمی‌کرد که شوره‌زار‌های بی‌ثمر حاشیه کویر مرنجاب، روزی به مزرعه‌های زعفران تبدیل شوند. اما با همت کشاورزان بومی و بهره‌گیری از ویژگی‌های خاص زعفران، این رؤیا به واقعیت تبدیل شد.

خاک شور و کشت زعفران؛ تهدیدی که به فرصت تبدیل شد

به گزارش راز بقا، آران و بیدگل، در شمالی‌ترین نقطه استان اصفهان و همجوار با دشت کویر، از جمله مناطق با بافت خاک شور و قلیایی است. این منطقه به دلیل نزدیکی به کویر مرنجاب و اقلیم خشک و گرم، سال‌ها به‌عنوان منطقه‌ای غیرقابل‌کشت شناخته می‌شد. اما در سال‌های اخیر، با تغییر رویکرد کشاورزان محلی و افزایش آگاهی نسبت به ظرفیت‌های گیاهان مقاوم به شوری، معادله تغییر کرده است.

زعفران، گیاه کم‌آب و مقاوم به شوری، برخلاف بسیاری از محصولات زراعی، با شرایط خاص این منطقه سازگار است. این ویژگی باعث شد که کشاورزان آران و بیدگل به فکر کاشت آن در زمین‌هایی بیفتند که تا پیش از آن تنها بستر نمک، خار و شن‌های روان بودند.

زعفران؛ طلای سرخ کویر و گیاه کم‌آب ایده‌آل برای آران و بیدگل

زعفران گیاهی بومی ایران است که به‌طور طبیعی با محیط‌های خشک، روز‌های گرم و شب‌های سرد سازگار می‌باشد. دوره‌ی رشد آن از پاییز آغاز می‌شود، زمانی که دمای هوا کاهش یافته و نیاز آبی کمتر است. این هم‌زمانی با فصول کم‌بارش منطقه، باعث می‌شود که نیاز آبی آن از طریق آبیاری محدود نیز برآورده شود.

به گزارش راز بقا از سوی دیگر، پیاز زعفران نسبت به شوری خاک و آب مقاوم است. در آران و بیدگل، برخی از کشاورزان با شبیه‌سازی خاک مناسب – با افزودن شن، کود دامی پوسیده، و خاک رس‌شویی‌شده – توانستند بستر مناسبی برای رشد پیاز‌ها ایجاد کنند. آب مورد استفاده هم اگرچه در مواردی شور است، اما با مدیریت دور آبیاری و استفاده از منابع کم‌شورتر در زمان گل‌دهی، بازدهی قابل قبولی حاصل شده است.

شروع کشت زعفران در آران و بیدگل؛ وقتی خاک شور جواب داد

اولین نمونه‌های موفق کشت زعفران در آران و بیدگل به حدود ۸ تا ۱۰ سال پیش بازمی‌گردد؛ جایی که برخی کشاورزان خلاق در روستا‌هایی مانند حسین‌آباد، سفلیه و یزدلان، تصمیم گرفتند بخشی از زمین‌های بایر خود را به کشت زعفران اختصاص دهند. آنها با مشورت با متخصصان جهاد کشاورزی و آزمون و خطا توانستند نخستین گل‌های زعفران را در دل کویر بچینند.

با مشاهده نتایج مثبت و بازدهی اقتصادی بالای این محصول، دیگر کشاورزان نیز به این مسیر پیوستند. امروز، سطح زیر کشت زعفران در شهرستان آران و بیدگل به بیش از ۱۰۰ هکتار رسیده و سال‌به‌سال رو به افزایش است. این روند نه‌تنها به احیای زمین‌های شور و بلااستفاده کمک کرده، بلکه زمینه‌ساز اشتغال زنان روستایی در فصل گل‌چینی و پاک‌سازی زعفران نیز شده است.

مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی زعفران در کویر آران و بیدگل

کشت زعفران در خاک شور کویر مرکزی مزایای چشم‌گیری داشته است. به گزارش راز بقا از منظر اقتصادی، هر کیلو زعفران خشک‌شده با کیفیت بالا، در بازار داخلی و صادراتی ارزشی چند ده میلیونی دارد. کشاورزانی که روزگاری از فروش هندوانه‌های کم‌آب یا گندم‌های شور ناامید بودند، حالا محصولی با ارزش افزوده بالا در اختیار دارند.

از منظر زیست‌محیطی نیز، زعفران به کاهش فرسایش خاک، تثبیت آن، و کاهش گردوغبار کمک کرده است. درخت‌کاری در کویر شاید دشوار باشد، اما گیاهانی مانند زعفران که در فصل خنک‌تر رشد می‌کنند، می‌توانند پوشش حداقلی برای حفظ خاک فراهم کنند و در بهبود شرایط ریزگرد‌ها مؤثر باشند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

سورگوم یا ذرت خوشه‌ای؛ غله‌ای تابستانی در خوزستان که جای ذرت را گرفته، آب کم مصرف می‌کند و کاشت آن سود زیادی دار

ترتیکاله؛ غله مقاوم و کم‌آب استان فارس که بهترین جایگزین گندم و ذرت است، آب کم می‌خواهد و سود بسیار بالایی دارد

چالش‌های کشت زعفران در زمین‌های شور

با وجود موفقیت‌های نسبی، چالش‌هایی نیز همچنان وجود دارد. کمبود پیاز مرغوب، قیمت بالای ادوات فرآوری، نبود بازار مطمئن برای فروش مستقیم، و نداشتن بسته‌بندی صنعتی باعث شده که برخی از کشاورزان سود نهایی را به دلالان واگذار کنند. از طرف دیگر، نبود حمایت کافی در خرید تضمینی یا یارانه‌های مرتبط با کشت کم‌آب نیز روند توسعه را کند کرده است.

آران و بیدگل؛ الگویی برای کشاورزی در مناطق کویری ایران

به گزارش راز بقا با توجه به بحران آب و لزوم تغییر الگوی کشت در ایران، کشت زعفران در آران و بیدگل می‌تواند الگویی برای توسعه کشاورزی پایدار در خاک‌های شور و کم‌آب کشور باشد. اگر حمایت‌های علمی، فنی و اقتصادی ادامه‌دار باشد، این منطقه می‌تواند نه‌تنها به قطب زعفران در مرکز ایران تبدیل شود، بلکه تجربه‌ای الهام‌بخش برای دیگر شهرستان‌های کویری همچون خور و بیابانک، بشرویه و طبس باشد.

طلای سرخی که از دل نمک و باد بیرون آمده، تنها محصول یک گیاه نیست؛ بلکه نماد همت، نوآوری و سازگاری مردمی است که در سخت‌ترین شرایط، دست از تلاش برنداشته‌اند.