سنجاب خون‌آشام؛ صاحب بزرگترین دُم در میان پستانداران با فک قوی و دندان‌هایی شبیه چاقو که داستان‌های ترسناکی اطرافش وجود دارد

راز بقا: در اعماق جنگل‌های انبوه و مرطوب جزیره‌ی بورنئو، یکی از عجیب‌ترین و ناشناخته‌ترین پستانداران زمین زندگی می‌کند؛ سنجاب زمینی کاکلی (tufted ground squirrel). این حیوان مرموز که محلی‌ها آن را «سنجاب خون‌آشام» می‌نامند، سال‌هاست ذهن دانشمندان و بومیان را به خود مشغول کرده است. 

به گزارش راز بقا، این سنجاب با دُم بزرگ و پُرپشت، دندان‌هایی شبیه به نیش و شایعاتی درباره‌ی تمایلش به خون، بیشتر به موجودی افسانه‌ای شباهت دارد تا یک جانور واقعی. با این حال، این سنجاب وجودی کاملاً واقعی دارد و پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که از خاص‌ترین سنجاب‌های شناخته‌شده در جهان است.

موجودی با ساختاری شگفت‌انگیز

به گزارش راز بقا، سنجاب زمینی کاکلی تنها در جزیره‌ی بورنئو یافت می‌شود و بنابراین یک گونه‌ی بومی (Endemic) این منطقه به شمار می‌رود. ویژگی بارز آن دُم بسیار بزرگ و پُرپشتش است که می‌تواند تا ۱.۳ برابر طول بدن و حدود ۳۰ درصد سنگین‌تر از بدنش باشد. 

این نسبت باعث شده که این جانور بزرگ‌ترین نسبت دُم به بدن در میان تمام پستانداران را داشته باشد. دُم متراکم و چشم‌نوازش همچون ابری از پر نرم است که هنگام حرکت در زیر درختان جنگل، منظره‌ای رؤیایی می‌آفریند.

طول بدن این سنجاب معمولاً حدود ۳۵ سانتی‌متر است و دُم آن می‌تواند تا ۴۵ سانتی‌متر نیز برسد، به‌طوری‌که از دور تقریباً دو برابر اندازه‌ی واقعی‌اش به نظر می‌رسد. بدنش با مو‌هایی ضخیم و قهوه‌ای تیره پوشیده شده و چنگال‌های قوی و دندان‌های بزرگی دارد که نشان می‌دهند بیشتر روی زمین زندگی می‌کند تا در میان شاخه‌ها. 

برخلاف سنجاب‌های معمولی که درخت‌زی هستند، این گونه زمینی (Terrestrial) است و غذای خود را در میان برگ‌های خشک و میوه‌های افتاده می‌یابد.

اما ظاهر پُرپُشت و دل‌نشینش نباید فریب دهد؛ جمجمه و دندان‌هایش داستان دیگری روایت می‌کنند. این سنجاب دارای ماهیچه‌های فک بسیار نیرومند و دندان‌های پیشین عمیقاً شیار‌دار است که برای شکستن سخت‌ترین میوه‌ها و دانه‌های جنگل تکامل یافته‌اند. این دندان‌ها مانند اره‌های کوچک عمل می‌کنند و قدرت گاز گرفتن آن در میان پستانداران کوچک تقریباً بی‌رقیب است.

افسانه‌ی «سنجاب خون‌آشام»

به گزارش راز بقا، لقب ترسناک «سنجاب خون‌آشام» از علم نیامده، بلکه از افسانه‌های محلی بورنئو سرچشمه می‌گیرد. شکارچیان و بومیان این جزیره قرن‌هاست داستان‌هایی درباره‌ی سنجابی نقل می‌کنند که از درخت می‌پرد و رگ گردن حیوانات بزرگ‌تر مانند گوزن یا مرغ را می‌گزد تا خونشان را بنوشد یا قلبشان را بخورد، و سپس بی‌صدا در جنگل ناپدید می‌شود.

گرچه این روایت‌ها وحشتناک به نظر می‌رسند، اما هیچ مدرک علمی وجود ندارد که نشان دهد این سنجاب گوشت‌خوار یا خون‌آشام است. پژوهشگران بر این باورند که این افسانه‌ها از ظاهر غیرعادی دندان‌ها و رفتار پنهان‌کارانه‌اش سرچشمه گرفته‌اند. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

سنجاب پرنده افغان؛ سنجاب افغانستانی شگفت انگیز با پوستی گران که می‌تواند پرواز کند!

سنجاب بلوچی؛ سنجاب ایرانی که بلای جان مردم استرالیا شده است!

از آنجا که این سنجاب به ندرت دیده می‌شود و گاهی آثار گازش روی لاشه‌ی حیوانات کوچک مشاهده شده، مردم گمان کرده‌اند که شکارچی است. در حقیقت، شواهد نشان می‌دهد این سنجاب کاملاً گیاه‌خوار است و بیشتر از میوه‌ها و دانه‌های سخت مانند میوه‌ی درخت لامی‌ها تغذیه می‌کند؛ میوه‌هایی که پوسته‌شان آن‌قدر سخت است که تنها چند گونه توان شکستنشان را دارند. 

با این حال، افسانه‌ی سنجاب خون‌آشام همچنان در میان مردم زنده است و به هاله‌ای از رمز و ترس پیرامون این حیوان دامن می‌زند. رنگ تیره‌ی بدن، چشمان درشت و حرکت آرام و بی‌صدا در میان سایه‌های جنگل، همه باعث شده‌اند این موجود حالتی روح‌گونه و افسانه‌ای به خود بگیرد.

نایاب، در خطر و ناشناخته

به گزارش راز بقا، با وجود شهرتش به عنوان «سنجاب خون‌آشام»، حقیقت این است که دانشمندان اطلاعات بسیار کمی از آن دارند. این گونه چنان پنهان‌زی است که تاکنون هیچ مشاهده‌ی کامل و مستقیمی از رفتار طبیعی آن در محیط وحش ثبت نشده است. 

آنچه می‌دانیم، بیشتر از طریق دوربین‌های تله‌ای و چند نمونه‌ی قدیمی به‌دست آمده در قرن نوزدهم و بیستم حاصل شده است. به همین دلیل، جمعیت، عادات تولیدمثلی و رفتار اجتماعی آن هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.‌

می‌دانیم که این جانور در جنگل‌های پست و کوهپایه‌ای بورنئو زندگی می‌کند مناطقی که امروزه با تهدید جدی ناشی از قطع درختان و گسترش مزارع روغن پالم مواجه‌اند. با کاهش پوشش جنگلی، زیستگاه این سنجاب نیز روزبه‌روز محدودتر می‌شود و خطر انقراض آن افزایش می‌یابد. 

در فهرست قرمز IUCN، این گونه در دسته‌ی «دارای داده‌ی ناکافی» (Data Deficient) قرار گرفته است؛ یعنی اطلاعات موجود برای ارزیابی دقیق وضعیت حفاظتی آن کافی نیست. با این حال، بسیاری از متخصصان باور دارند که احتمالاً در وضعیت تهدید یا در آستانه‌ی انقراض قرار دارد.

ظاهر منحصر‌به‌فرد و نقش اکولوژیکی احتمالی‌اش باعث شده این سنجاب برای شناخت بوم‌سازگان جنگل‌های بورنئو اهمیت زیادی داشته باشد. از آنجا که از دانه‌های بزرگ تغذیه می‌کند، ممکن است در پراکنش بذر‌ها و باززایی جنگل نقش کلیدی ایفا کند؛ بنابراین حفاظت از آن می‌تواند به حفظ سلامت کل زیست‌بوم کمک کند. 

سنجاب زمینی کاکلی بورنئو در مرز میان اسطوره و علم قرار دارد موجودی که هم محصول خیال انسان است و هم شاهکاری از تکامل طبیعی. دُم عظیم، دندان‌های قدرتمند و زندگی پنهانش، تصویری از حیات وحش اصیل و ناشناخته‌ی بورنئو را به نمایش می‌گذارد. 

گرچه داستان‌های خون‌آشامی‌اش بیشتر افسانه‌اند، اما حقیقت آن است که این جانور با سکوت و سازگاری شگفت‌انگیزش، یادآور زیبایی و پیچیدگی طبیعت است. شاید راز واقعی این سنجاب نه در تشنگی برای خون، بلکه در توان بقا در میان جنگل‌هایی افسون‌گر و در خطر نابودی نهفته باشد.

چند ویژگی عجیب سنجاب خون‌آشام

به گزارش راز بقا، سنجاب زمینی کاکلی یکی از عجیب‌ترین و مرموزترین جوندگان جهان است. این گونه بومی جنگل‌های بارانی بورنئو بوده و به دلیل ویژگی‌های شگفت‌انگیز و رفتار ناشناخته‌اش شهرتی افسانه‌ای پیدا کرده است. دم این سنجاب به‌طرز خارق‌العاده‌ای پُرپشت است و حتی تا ۳۰ درصد از طول بدنش بلندتر می‌باشد. گفته می‌شود این دم به او کمک می‌کند تا شکارچیان را گیج کرده یا در میان برگ‌ها و بقایای جنگل استتار کند.

اما آنچه این جانور را واقعاً معروف کرده، افسانه‌ای است که ادعا می‌کند این سنجاب از درختان بر سر گوزن‌ها می‌پرد و با گاز گرفتن گردن یا خوردن اندام داخلی آنها تغذیه می‌کند! هرچند هیچ مدرک علمی این رفتار گوشت‌خواری را تأیید نکرده، این شایعه باعث شده سنجاب دم‌پوش‌دار به یکی از بحث‌برانگیزترین پستانداران آسیای جنوب شرقی تبدیل شود.

دانشمندان تأیید کرده‌اند که این حیوان دارای دندان‌هایی تیز و اره‌مانند و فکی بسیار قدرتمند است که احتمالاً برای شکستن مغز‌ها یا خوردن جانوران کوچک استفاده می‌شود. مطالعات ژنتیکی نیز نشان داده که این سنجاب از نظر تبارشناسی بسیار کهن و منحصر‌به‌فرد است. تنها تعداد اندکی عکس از آن وجود دارد و مشاهده‌اش در طبیعت بسیار نادر است؛ موضوعی که به رازآلود و افسانه‌ای شدن آن میان زیست‌شناسان و دوستداران حیات‌وحش دامن زده است.