گیاه جوکر یا شوکران؛ سمی‌ترین گیاه دنیا و معروف به «انگشتان مرد مرده» که انسان‌ها را با لبخند می‌کُشد!

راز بقا: گیاه شوکران «Hemlock Water-dropwort» که در زبان عامیانه به «گیاه جوکر» مشهور است، یکی از سمی‌ترین گونه‌های خانواده چتریان (Apiaceae) به شمار می‌رود. 

به گزارش راز بقا، این گیاه بدریخت که به «انگشتان مرد مرده» معروف است ساقه‌های توخالی و برگ‌هایی شبیه جعفری دارد، در زیستگاه‌های مرطوب رشد می‌کند و هم برای جانوران و هم انسان‌ها می‌تواند خطرناک باشد. مطالعه این گونه، به‌دلیل ترکیبات سمی و پیامد‌های تاریخی و اجتماعی آن، اهمیت ویژه‌ای دارد. 

توصیف گیاه‌شناسی و زیستگاه

به گزارش راز بقا، شوکران یا گیاه جوکر گیاهی چندساله، بدون مو و دارای ساقه‌های توخالی و ریزقلمروی خاردار است که می‌تواند تا ارتفاع ۱ تا ۱.۵ متر رشد کند. برگ‌های آن ۳ تا ۴ بار منشعب (pinnate) با بریدگی‌های دندانه‌دار بوده، و گل‌های سفید رنگ آن در چتر‌هایی به قطر حدود ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر ظاهر می‌شوند و اغلب در ماه‌های ژوئن تا اوت شکوفا می‌گردند.

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

راز تاریک Onygena equina؛ ترسناک‌ترین قارچ جهان که استخوان می‌خورد و از جسد انسان و حیوان‌ها تغذیه می‌کند!

خوشاریزه؛ گیاهی دارویی و خوراکی که هم دل‌پیچه را درمان می‌کند و هم بهترین ترکیب برای معطر کردن ماست است

این گیاه ترجیحاً در مناطق با زمین‌های آبگرفته، خاک‌های اسیدی تا خنثی و غالباً در دشت‌ها، حاشیه رودخانه‌ها، تالاب‌ها یا جنگل‌های سیلاب‌گیر به‌ویژه زیر درختان مثل آلدر یا بید یافت می‌شود. 

پراکنش گیاه جوکر یا شوکران

به گزارش راز بقا، این گونه بومی اروپا، خصوصاً بریتانیا و ایرلند است؛ ولی در بسیاری مناطق دیگر تنها به‌طور موضعی مشاهده می‌شود. برخی از گیاه‌شناسان آن را از دسته‌ی «آفات محیط‌پسند رقابتی» می‌دانند که توانایی تطبیق با انواع زیستگاه‌ها را داراست. استراتژی تکثیر آن شامل تولید بذر‌هایی است که به‌وسیله‌ی سیلاب‌ها منتقل می‌شوند، و همچنین تولید غده‌هایی زیرزمینی که در زمستان پخش می‌گردند. 

سامانه‌ی سمی و اثرات آن

به گزارش راز بقا، همه‌ی اجزای این گیاه برای پستانداران خطرناک هستند؛ اما ریشه‌ها و غده‌های زیرزمینی آن بیشترین غلظت ماده‌ی سمی «oenanthotoxin» را دارند.

این ماده، سمی عصبی است که به‌صورت غیررقابتی با گیرنده‌های گاما - آمین‌وبوتیریک اسید (GABA) تداخل کرده و باعث تشنج، فلج، نارسایی تنفسی یا حتی مرگ ناگهانی می‌شود. یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های آن، سمّیتی است که باوجود خشک شدن یا انبار شدن، حفظ می‌شود. 

عجیب‌ترین ویژگی‌های شوکران یا گیاه جوکر 

به گزارش راز بقا، از میان حقایق شگفت‌انگیز درباره‌ی آب‌چکان یا گیاه جوکر چند نکته برجسته است: 

یکی از معروف‌ترین ویژگی‌های این گیاه تأثیر آن بر عضلات صورت است؛ پس از مسمومیت، انقباضات عضلانی منجر به خلق وضعیتی به‌نام «لبخند ساردونیک» (sardonic grin) می‌شود، مُرده‌ای با لبخندی ثابت و ترسناک بر لب. این اثر در افسانه‌ها ریشه دارد: در دوران باستان در ساردینیا، گیاهی سمی برای از بین بردن سالمندان بی‌پناه یا مجرمان مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ پس از مصرف، قربانی با لبخندی تلخ به سقوط یا ضربه از ارتفاع می‌افتاد. 

در موارد گزارش‌شده‌ی قرن بیستم در بریتانیا، تنها ۱۳ مورد مسمومیت انسان با این گیاه ثبت شده که بسیاری از آنها کودکان بودند؛ اغلب موارد جدی، ناشی از اشتباه در تشخیص ریشه‌ی آن با چغندر وحشی یا هویج بوده است. در بریتانیا، این گیاه به‌عنوان سمی‌ترین گونه گیاهی شناخته می‌شود و حتی مصرف مقدار ناچیز ریشه برای یک کافی است تا فرد را به کام مرگ بکشد. 

به گزارش راز بقا، گیاه جوکر یا شوکران، تنها یک گیاهِ نیست که در اطراف مناطق مرطوب رشد می‌کند؛ بلکه ترکیبی از ایستادگی زیست‌محیطی است که هم زیباست و هم مهلک، و در تاریخ و فرهنگ نیز جایگاهی مرموز و تأمل‌برانگیز دارد.