قناری سبز علیخانی؛ قناری خوش صدا مخصوص سفره‌خانه‌های تهران که در دوران پهلوی توسط «علی‌خان خوراک‌پز» ایجاد شد

راز بقا: در جنوب تهران و حوالی شهرری، هنوز صدای قناری سبز یادآور روزگاری‌ست که آواز پرندگان بخشی از زندگی شهری بود. نام «قناری سبز علیخانی» در حافظه‌ی جمعی تهرانی‌ها جایگاهی ویژه دارد؛ پرنده‌ای که نه‌تنها رنگ و نغمه‌ای خاص دارد، بلکه نمادی از تلفیق علم، هنر و زیست فرهنگی مردم این سرزمین است. 

خاستگاه تاریخی قناری سبز علیخانی

به گزارش راز بقا، در دوران پهلوی اول، مردی به نام علی‌خان خوراک‌پز که در بازار ری سفره‌خانه داشت، با ذوق و تجربه‌ای کم‌نظیر اقدام به جفت‌گیری میان قناری‌های «سیلاخوری» و «لاریجانی» کرد. حاصل این تلفیق، نژادی تازه با رنگ سبز درخشان و آوازی زلال بود که بعد‌ها به نام «قناری سبز علیخانی» شناخته شد. 

روایت‌ها حاکی است که صدای این قناری‌ها در فضای بازار آن‌چنان طنین‌انداز می‌شد که رهگذران بی‌اختیار در برابر آوازشان درنگ می‌کردند. بدین ترتیب، علی‌خان بی‌آنکه بداند، یکی از شاخص‌ترین نژاد‌های بومی قناری را در ایران پایه‌گذاری کرد. 

راز علمی رنگ سبز در قناری

به گزارش راز بقا، رنگ سبز در قناری از منظر علمی پدیده‌ای نادر و ساختاری است. این پرندگان به‌صورت طبیعی رنگدانه‌ی سبز تولید نمی‌کنند؛ آنچه ما سبز می‌بینیم، حاصل ترکیب رنگ زرد ژنتیکی پر‌ها با بازتاب نور آبی از ساختار میکروسکوپی پر است. در واقع، این رنگ نه از رنگ‌دانه بلکه از تداخل نور و بافت پر ناشی می‌شود. همین ویژگی سبب شده قناری سبز از نظر ژنتیکی و زیباشناختی جایگاهی منحصر‌به‌فرد میان پرندگان زینتی داشته باشد. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

قناری خواننده آمریکایی؛ قناری خوش صدا معروف به «ستاره آواز» که صدایش بسیار متنوع است و آموزش آواز می‌بیند

قناری اسکات فَنسی؛ قناری اسکاتلندی با پا‌هایی بلند و بدنی رنجور که شبیه هلال ماه است و آواز محشری دارد

پیوند ژنتیکی و ویژگی‌های صوتی

به گزارش راز بقا، از دیدگاه زیست‌ژنتیکی، قناری سبز یکی از نزدیک‌ترین نژاد‌ها به قناری‌های اولیه‌ی جزایر قناری محسوب می‌شود. این نزدیکی ژنتیکی باعث شده تا رفتار‌های اجتماعی و دستگاه صوتی این نژاد طبیعی‌تر و اصیل‌تر باقی بماند. 

پژوهش‌های پرنده‌شناسی نشان می‌دهد قناری‌هایی که از لحاظ تبارشناسی به اجداد وحشی خود نزدیک‌ترند، دامنه‌ی فرکانسی گسترده‌تر، وضوح صدای بالاتر و الگو‌های ملودیک طبیعی‌تری دارند. «قناری سبز علیخانی» نیز از همین ویژگی بهره‌مند است و به همین دلیل، در میان پرورش‌دهندگان حرفه‌ای، به عنوان نژادی با «آواز زنده و طبیعت‌محور» شناخته می‌شود. 

در مقایسه‌های بین‌المللی نیز این نژاد از حیث ویژگی‌های صوتی، نزدیک‌ترین نمونه‌ی ایرانی به قناری تیمبرادو اسپانیایی شناخته می‌شود؛ نژادی که در اروپا نماد اصالت آوا و خلوص زیستی است. 

قناری و فرهنگ شهری تهران

در دهه‌های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ خورشیدی، قناری سبز علیخانی از فضای خصوصی خانه‌ها فراتر رفت و به بخشی از زندگی فرهنگی پایتخت تبدیل شد. صدای این پرنده در قهوه‌خانه‌ها و کافه‌های قدیمی، چون کافه نادری و کافه فیروز طنین‌انداز بود؛ مکان‌هایی که شاعران و نویسندگان نام‌آشنا مانند فروغ فرخزاد، مهدی اخوان ثالث و جلال آل‌احمد گرد هم می‌آمدند. 

در روایت‌های شفاهی آمده است که نغمه‌ی قناری‌ها، سکوت سنگین جلسات ادبی را می‌شکست و الهام‌بخش سرودن شعر‌های تازه می‌شد. واژه‌ی «قناری» از همین فضا‌ها به ادبیات مدرن فارسی راه یافت و به نماد ظرافت و طنین زندگی بدل شد. 

میراث زنده‌ی یک نژاد ایرانی

به گزارش راز بقا، امروزه، با وجود تغییر چهره‌ی شهر، هنوز در برخی خانه‌های قدیمی شهرری و جنوب تهران، شاخه‌هایی از نژاد قناری سبز علیخانی حفظ شده است. پرورش‌دهندگان باسابقه بر این باورند که این نژاد نه‌تنها از نظر رنگ و آواز منحصر‌به‌فرد است، بلکه حامل بخشی از حافظه‌ی زیستی و فرهنگی تهران قدیم به شمار می‌آید.

قناری سبز علیخانی در واقع پلی میان علم ژنتیک، زیباشناسی طبیعی و فرهنگ شهری است؛ یادگاری از نسلی که به صدای پرندگان گوش می‌داد و در نغمه‌ی آنها روح زندگی را می‌یافت.