چرا سیاه‌پوست‌ها سریعترند و چرا دیگر هیچ سفیدپوستی قهرمان دو ۱۰۰ متر نشد؟

راز بقا: در اواخر سال ۲۰۰۹، سوالی که همه داشتند مستقیماً از خود یوسین بولت، قهرمان ۲۳ ساله و بی‌نظیر دو‌های سرعت می‌پرسیدند، این بود: «دلیل سرعت بالای تو چیست؟»

به گزارش راز بقا به نقل از بی بی سی؛ بولت در پاسخ به استعداد خدادادی و رژیم غذایی‌اش اشاره کرد و همچنین تأثیر دوران برده‌داری و تقویت ژن مردم کشورش، جامائیکا. آنچه بولت گفت، اشاره به فرضیه‌ای است که از مدت‌ها قبل شنیده می‌شود و هنوز هم مورد بحث است. فرضیه تأثیر دوران برده‌داری و انتقال اجباری مردان، زنان و کودکان آفریقایی برای کار به کارائیب، برزیل، آمریکا و کشور‌های دیگر.

همانطور که گفته شد، این فرضیه هنوز هم در دو و میدانی مطرح است.

از زمانی که دونده بریتانیایی، آلن ولز، در بازی‌های المپیک ۱۹۸۰ مسکو قهرمان شد، دیگر هیچ مرد سفیدپوستی نتوانسته به سکوی المپیک یا مسابقات جهانی راه یابد.

بیش از چهار دهه پس از پیروزی آلن ولز، سو بینگتیان از چین اولین غیر سیاه‌پوستی بود که توانست به فینال ۱۰۰ متر المپیک ۲۰۲۱ راه یابد.

در این مدت، دوندگان سیاه‌پوست از آمریکای شمالی و کارائیب سلطه کامل در این رشته داشته‌اند و ۲۴ مدال از ۳۰ مدال مردان در ۱۰۰ متر المپیک را به دست آورده‌اند.

اما آیا گفته‌های بولت درست است؟ آیا بین سلطه سیاه‌پوستان در دو و میدانی و گذشته تاریک آنها ارتباطی وجود دارد؟

در سپتامبر ۱۹۹۵، سر راجر بانیستر، عصب‌شناس برجسته و اولین مردی که توانست یک مایل را در کمتر از چهار دقیقه بدود، در سخنرانی‌اش در نیوکاسل گفت: «به عنوان یک دانشمند و نه یک جامعه‌شناس، آماده‌ام تبعات نظرم را بپذیرم و بگویم که طبق فرضیه‌ای تأیید نشده، به نظر می‌رسد دوندگان و کلاً ورزشکاران سیاه‌پوست از نظر آناتومی برتری دارند.»

البته بانیستر اعتراف کرد که قادر به شناسایی دقیق این برتری نیست. اما اصرار داشت که بین نژاد و مدال‌های دو سرعت ارتباط مستقیمی وجود دارد و معتقد بود باید به دلایل آن پرداخته شود.

اما واکنش‌ها متفاوت بودند. برخی از اساس با نظر بانیستر مخالفت بودند و اعتقاد داشتند چنین استدلال‌هایی خطر دامن زدن به جنبش اصلاح نژادی که در اوایل قرن بیستم جریان داشت و محور ایدئولوژی نازی‌ها در آلمان بود را در پی دارد.

اما برخی دیگر، معتقد بودند نژاد امری اجتماعی است و نه بیولوژیکی و قرار دادن جوامع گوناگون از قاره‌های مختلف در گروه‌های همگن بر اساس رنگ پوست، اساساً بی‌معنی است.

دکتر پل کمپبل، استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه لستر، می‌گوید: «از عصر روشنگری تا به حال، همواره علم به موضوع طبقه‌بندی نژادی و تفاوت‌های معنادار بر اساس رنگ پوست توجه داشته است.»

«با این حال، با وجود تفاوت‌های اساسی دی‌ان‌ای بر اساس رنگ پوست، به تفاوت‌های دیگر مانند رنگ چشم یا بافت مو پرداخته نشده است.»

راجر بانیستر پس از آنکه در سال ۱۹۵۴، یک مایل را در کمتر از چهار دقیقه دوید، عصب‌شناسی برجسته و رئیس کالج دانشگاهی آکسفورد شد

با این حال، برداشت برخی مبنی بر اینکه برده‌داری، دوندگان آفریقایی تبار را به قهرمانان جهان تبدیل کرده، شگفت‌انگیز است.

تخمین زده می‌شود که حدود ده میلیون برده بین قرون شانزده تا نوزده میلادی از آفریقا و از طریق اقیانوس اطلس به قاره آمریکا منتقل شده‌اند؛ که البته بسیاری از آنها به دلایل شرایط وحشتناکی که در کشتی داشتند، هرگز به مقصد نرسیدند.

این در حالی است که برده‌ها قبل از سوار شدن به کشتی، توسط صاحبان برده از نظر فیزیکی پرورش داده شده بودند و قبل از انتقال به دقت انتخاب می‌شدند.

در نتیجه، استدلال می‌شود که جمعیت آفریقایی تبار آمریکا و کارائیب کاملاً برای ورزش مستعد هستند.

اما در مقابل بسیاری معتقدند که این استدلال، سخت‌کوشی دوندگان سیاه‌پوست را نادیده می‌گیرد. همچنین تلاش‌ها برای یافتن یک ژن خاص به عنوان شاهد علمی برای تأیید چنین نظریه‌ای هم تاکنون موفق نبوده است.

در سال ۲۰۰۳، گروهی از دانشمندان استرالیایی تصور کردند که برای اولین بار به یافته ژنتیکی بسیار مهمی دست یافته‌اند. ژن مورد نظر آنها آلفا-آکتینین-۳ (ACTN ۳) بود. این محققین تشخیص دادند هرچه یک فرد تعداد واریانت R بیشتر و در نتیجه واریانت X کمتری داشته باشد، احتمال برتری او در رشته‌های سرعتی و قدرتی بیشتر است.

چندین مطالعه دیگر هم نشان داد که آفریقایی‌تبار‌ها دارای واریانت ژن معروف به «ژن سرعت» هستند.

اما یک مشکل وجود داشت. آزمایش‌های بیشتر نشان داد که تقریباً همه دوندگان المپیک با هر ملیت و نژادی این ژن را دارند، مانند میلیارد‌ها نفر دیگر.

دیوید اپستین در کتاب «ژن ورزشی» نوشته است: «تنها نکته‌ای که ژن ACTN ۳ می‌تواند به ما بگوید این است که چه کسی نمی‌تواند به فینال دو ۱۰۰ متر المپیک برسد.»

«حتی در این مورد هم خیلی کار خاصی نمی‌کند، زیرا فقط حدود یک میلیارد نفر از هفت میلیارد نفر جمعیت روی زمین را حذف می‌کند.»

نظریه‌های دیگری هم در خصوص تأثیر نژاد بر دوی سرعت در این سال‌ها مطرح شده‌اند.

در یک مطالعه مناقشه‌آمیز که توسط دو دانشمند به نام‌های آدریان دژان و ادوارد جونز در مجله بین‌المللی طراحی و طبیعت و اکودینامیک منتشر شد، عنوان شده بود که آفریقایی‌تبار‌ها مرکز ثقل بالاتری نسبت به سفیدپوستان دارند و این مسأله در دو سرعت باعث اندکی برتری می‌شود، زیرا می‌توانند سریع‌تر گام‌های خود را به زمین برسانند.

در مطالعه‌ای دیگر هم به فراوانی بالای فیبر‌های عضلانی سیاه‌پوستان اشاره شده است که وجود تسریع خستگی، می‌تواند سبب انقباض بیشتر عضلات شده و به این ترتیب در دو‌های سرعت به آنها کمک کند.

در فرضیه جنجالی دو محقق دیگر به نام‌های اروول موریسون و پاتریک کوپر که در مجله پزشکی کارائیب غربی منتشر شد، به تأثیر جهش سلول داسی - جهشی بر تغییر شکل سلول‌های قرمز حامل اکسیژن در میان آفریقایی‌تبار‌ها و نتایج بهتر آنها در ورزش اشاره شده بود.

اما این هم صرفاً یک فرضیه بود و هیچ داده‌ای برای اثبات آن ارائه نشد. به گفته دانشمندی به نام یانیس پیتسیلادیس، احتمالاً هیچ‌وقت هم ارائه نخواهد شد.

پیتسیلادیس در طول حرفه آکادمیک خود تحقیقات متعددی در دانشگاه‌های گلاسکو، برایتون و اکنون هنگ کنگ انجام داده و بزرگترین بانک دی‌ان‌ای ورزشکاران بین‌المللی را جمع‌آوری کرده است.

او بیشتر از هر دانشمند دیگری در جهان، عمیقاً به تأثیر ژن‌ها بر موفقیت ورزشی پرداخته و نتیجه کار او پس از دهه‌ها مطالعه، بسیار چشمگیر است.

او می‌گوید: «ژنتیک بسیار مهم است و بدون داشتن ژن‌های مناسب، حتی اگر در محیط درستی هم باشید، موفق نخواهید شد. با این حال این مسأله ربطی به رنگ پوست ندارد.»

به عقیده پیتسیلادیس، میراث ژنتیکی بسیار خاص و کوتاه مدت است: «واقعیت این است که تنها ژن‌های والدین بر توانایی ورزشی تأثیر گذارند، نه ژن‌های مرتبط با رنگ پوست.»

تحقیقات پیتسیلادیس او را به این نتیجه رساند که اوضاع آنطور که به نظر می‌رسد نیست. در حقیقت اگر هیچ مرد سفیدپوستی برای ۴۴ سال مدال المپیک یا جهانی دو ۱۰۰ متر را به دست نیاورده است، به این معنی نیست که ذاتاً کندتر از دوندگان سیاه‌پوست هستند.

پیتسیلادیس از یونان آمده است، یکی از برترین کشور‌های اروپا در بسکتبال. او می‌گوید: «یونانی‌ها ژن بسکتبال ندارند، اما، چون همه در یونان بسکتبال بازی می‌کنند، پس طبیعی است که در آن خوب باشند.»

با وجود نظریه‌های نژادی که توسط محققینی مانند بانیستر مطرح شده، فرانسیس اوبیکولو، دونده نیجریه‌ایی/پرتغالی تنها فردی است که مدال المپیک یا جهانی مردان در دو ۱۰۰ متر و ۲۰۰ متر را برای کشوری از غرب آفریقا به دست آورده است.

در حقیقت آنچه جمعیت سیاه‌پوستان کارائیب و آمریکای شمالی را شکل داده، پرورش برترین‌ها از نظر فیزیکی بر اثر انتقال به قاره آمریکا در شرایط بسیار سخت، نرخ مرگ و میر ده تا بیست درصد و کار اجباری و بی‌رحمانه بوده است.

تاریخچه طولانی در دو و میدانی و زیرساخت‌های آمریکا و جامائیکا هم بسیار تأثیرگذار بوده‌اند.

کشور‌های غرب آفریقا و همچنین برزیل که تخمین زده می‌شود حدود ۴ تا ۵/۵ میلیون برده آفریقایی به آنجا منتقل شده‌اند، هیچ‌یک از این دو را ندارند.

عید پاک هر سال در جامائیکا، مسابقات مدارس پسران و دختران بین بهترین ورزشکاران دبیرستانی در ورزشگاه ملی کینگستون برگزار می‌شود. این رویداد ۳۵ هزار تماشاگر را جذب می‌کند و در صفحه اول روزنامه‌ها و اخبار تلویزیون قرار می‌گیرد.

پیتسیلادیس می‌گوید: «همه در جامائیکا در مقطعی از زندگی خود دویده‌اند، زیرا باور دارند که به صورت ذاتی دونده هستند و دویدن در جامائیکا تقریباً یک آئین است.»

«بسیاری از همان ابتدا متوجه می‌شوند که به اندازه کافی خوب نیستند و این ورزش را کنار می‌گذارند؛ بنابراین بهترین‌ها می‌مانند و در شرایط محیطی مناسب رشد می‌کنند.»

«اگر یوسین بولت باور دارد که ژنتیک او فقط به دلیل برده‌داری بهتر شده است، کاملاً در اشتباه است. البته من هرگز این را به او نخواهم گفت، زیرا از قدرت فوق‌العاده‌اش کاسته می‌شود.»

پیتسیلادیس معتقد است که دلیل تسلط کشور‌های شرق آفریقا در مسابقات دو استقامت، عوامل فرهنگی است و نه عوامل فیزیکی یا ژنتیکی.

از سال ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۶، ورزشکاران فنلاند و سوئد ۲۵ مدال از ۳۰ مدال المپیک دو پنج و ده هزار متر را به دست آوردند. اما با افت این کشورها، دو‌های استقامتی به یک ورزش ملی در کنیا و اتیوپی تبدیل شد. دلیل برتری آنها تمرین در ارتفاع بالا است.

کمپبل معتقد است در حالی که تقسیم‌بندی‌های نژادی در بیشتر جنبه‌های اجتماعی منسوخ شده است، اما همچنان کلیشه‌هایی درباره توانمندی سیاه‌پوستان در سه حوزه ورزش، قوای جنسی و رقص وجود دارند.

او می‌گوید: «اگر یک سیاه‌پوست باور داشته باشد که در زمینه‌هایی توانایی ذاتی دارد، احتمالاً بیشتر در آنها سرمایه‌گذاری خواهد کرد.»

به عقیده او، دوی سرعت رشته‌ای است که سیاه‌پوستان احساس می‌کنند به آنها تعلق دارد و می‌توانند در آن برتری داشته باشند.

با این حال خطرات چنین دیدگاه‌هایی بسیار زیاد است.

زمانی که کریستوف لمتر از فرانسه، اولین مرد سفیدپوستی شد که در سال ۲۰۱۰ دوی ۱۰۰ متر را زیر ده ثانیه دوید، به دلیل رنگ پوستش به تیتر اول اخبار جهان تبدیل شد و از او دعوت شد تا در جلسه کو کلاکس کلان‌ها (سازمان نژادپرستان سفیدپوست آمریکا) شرکت کند.

ریچارد کیلتی، آخرین مرد بریتانیایی که توانست قهرمان دو سرعت ۶۰ متر جهان در سال ۲۰۱۴ شود، می‌گوید قبل از اینکه به سطح نخبگان برسد، بار‌ها به او گفته شده بود که افراد سفیدپوست در این زمینه دچار نقص هستند. اما او هرگز باور نکرد.

کیلتی می‌گوید: «هرگز احساس تفاوت نکردم، اما این بذری بود که دیگران سعی داشتند در ذهن من بکارند.»

به عقیده کمپبل، نژاد می‌تواند به عنوان نمادی از سایر شرایط اجتماعی هم باشد.

آمار‌ها در کشور‌هایی مانند بریتانیا و آمریکا نشان می‌دهند که سیاه‌پوستان به احتمال بسیار از طبقه کارگر هستند، تجربیات منفی از آموزش دارند و فرصت‌های محدودی در زمینه‌های مختلف شغلی دارند.

به عقیده کمپبل اگر بپذیریم که تبعیض نژادی در جامعه وجود دارد، موفقیت ورزشکاران سیاه‌پوست در برخی رشته‌ها قابل درک خواهد بود.

کمپبل می‌گوید: «یک دونده سیاه‌پوست ممکن است به طور بالقوه گلف‌باز بهتری باشد، اما احتمالاً به دلیل جبر اقتصادی فرصت نشان دادن استعداد یا علاقه‌اش را نخواهد داشت و رو به دو و میدانی خواهد آورد.»

پس به جای اینکه بپرسیم چرا سیاه‌پوستان در دو حضور بیشتر و موفق‌تری دارند، باید بپرسیم چرا تعداد آنها در اسکی، مربیگری حرفه‌ای سایر ورزش‌ها و حتی آموزش عالی بسیار کم است.

البته استثنا‌هایی هم وجود دارند. دینا اشر-اسمیت، دونده زن و آخرین قهرمان جهانی بریتانیا در دو سرعت که در سال ۲۰۱۹ برنده مدال طلای جهان در رشته ۲۰۰ متر شد، بر خلاف باور عمومی که این قهرمانان از خانواده‌های فقیر هستند، در خانواده‌ای متمول بزرگ شده است.

دوی سرعت زنان هم صحت نظریات برتری نژادی سیاه‌پوستان را بیشتر زیر سوال برده است. با وجود الگوی مشابه با دوندگان مرد، هستند دوندگان زن سفیدپوستی که در سال‌های اخیر به عناوین جهانی دست رسیده‌اند. مانند دافنه شیپرز از هلند که دارنده پنج مدال المپیک و جهانی در دوی سرعت است.

ژانویه امسال، پیتسیلادیس در سخنرانی خود در دانشگاهی در هنگ کنگ از دانشجویانش که برخی از آنها ورزشکاران نخبه و در حال تلاش برای راه‌یابی به المپیک بودند، پرسید چند نفر باور دارند که ژنتیک و نژاد کلید موفقیت است.

سه چهارم کلاس دست‌هایشان را بالا بردند.

او می‌گوید: «این به آن معنا بود که آسیایی‌ها نمی‌توانند به خوبی سیاه‌پوستان در دوی سرعت موفق باشند و آنها عملاً قبل از شروع مسابقه، در ذهن خود باخته بودند. زیرا باور داشتند که افراد دیگر ژن‌های بهتری دارند.»

البته در این باور آنها تنها نیستند.

حضور ورزشکاران سیاه‌پوست روی سکوی جهانی دوی سرعت، سالهاست که این باور برتری بیولوژیکی را شکل داده و شواهد علمی هم تاکنون نتوانسته‌اند آن را کاملاً تأیید یا رد کنند. باوری چنان قوی و قدرتمند که می‌تواند کسی را قهرمان یا نابود کند.