راز گنج‌های نادرشاه؛ چرا ۷۰ درصد از طلا، جواهرات و سنگ‌های قیمتی نادر شاه هنوز پس از ۳۰۰ سال پیدا نشده است؟

راز بقا: نادرشاه افشار، یکی از قدرتمندترین فرمانروایان تاریخ ایران، نه‌تنها به‌خاطر پیروزی‌های نظامی شناخته می‌شود بلکه نامش با یکی از بزرگ‌ترین گنجینه‌های تاریخ آسیا نیز گره خورده است. گنجی که بخش زیادی از آن به ایران آورده شد، بخش‌هایی در قلعه‌ها و دژ‌های خراسان ذخیره گردید و بخشی دیگر در مسیر جنگ‌ها و شورش‌ها ناپدید شد. امروز هم قوچان، کلات نادری و مناطق اطراف آن به‌عنوان مهم‌ترین نقاط جستجوی «گنج نادر» شناخته می‌شوند؛ گنجینه‌ای که ارزشش در زمان خود با خزانه‌های پادشاهان هند، عثمانی و ترکان برابری می‌کرد.

این مقاله از راز بقا نگاهی دقیق و مستند به تاریخچه گنج، سرنوشت آن، روایت‌های گمشده و نظریه‌هایی دارد که چرا هنوز کسی نتوانسته تمام خزانه نادرشاه را پیدا کند.

گنج نادرشاه از کجا آمد؟

به گزارش راز بقا، بزرگ‌ترین منبع گنج نادرشاه، سفر‌های نظامی او به هند، بخارا، خیوه، داغستان و قفقاز بود. معروف‌ترین آنها، حمله به هند و فتح دهلی در سال ۱۷۳۹ میلادی است. نادر پس از پیروزی بر محمدشاه گورکانی، آن‌قدر غنیمت با خود به ایران آورد که برخی مورخان می‌نویسند مالیات چندین سال کشور را لغو کرد، چون خزانه آن‌قدر پر شده بود که نیازی به دریافت مالیات نبود.

در این گنجینه اشیای زیر وجود داشت:

تخت‌طاوس؛ یکی از مشهورترین تخت‌های طلا و جواهر جهان

الماس کوه نور و الماس دریای نور

صندوق‌های طلا، جواهرات سلطنتی، تاج‌ها و شمشیر‌های مرصع

ظروف طلا و نقره از دوره گورکانیان

سکه‌هایی با ارزش بی‌سابقه

پیکره‌ها، نگین‌ها و اشیای نفیس هندی و ایرانی

این حجم از غنائم، نادر را تبدیل به ثروتمندترین پادشاه زمان خود کرد. اما سؤال مهم اینجاست: این گنج کجا رفت؟

چرا قوچان و کلات مرکز نگهداری گنج نادرشاه شد؟

نادرشاه پس از بازگشت از هند، بیشتر گنج را به کلات نادری منتقل کرد؛ منطقه‌ای کوهستانی، صعب‌العبور و کاملاً نظامی. او آنجا را عملاً «پایتخت نظامی» خود می‌دانست.

ساختمان‌ها و دژ‌هایی مانند:

به گزارش راز بقا عمارت خورشید، برج‌های دیده‌بانی کلات و تونل‌ها و مسیر‌های سنگی زیرزمینی که برای محافظت از گنجینه ساخت یا تقویت شدند. بسیاری از تاریخ‌نویسان اعتقاد دارند که بخش‌های زیادی از خزانه در اتاق‌های مخفی و زیرزمینی کلات پنهان شده بود.

قوچان نیز به‌عنوان پایگاه نیرو‌های افشاری و مسیر انتقال اموال، نقش مهمی در نگهداری این گنجینه داشت. در روایت‌ها اشاره شده که بخشی از اموال در مسیر قوچان – کلات جابه‌جا و پنهان شده است.

سرنوشت گنج: روایت‌ها و واقعیت‌های تاریخی

چه بر سر گنجینه نادر آمد؟ پاسخش آسان نیست، اما چهار روایت مهم وجود دارد.

غارت گنج در زمان قتل نادرشاه

بعد از شورش افسران و قتل نادرشاه در سال ۱۱۶۰ هجری خورشیدی، سپاه او دچار هرج‌ومرج شد. گروهی از محافظان و سرداران، اموال را غارت کردند. مشهور است که هنگام قتل نادر، صندوق‌های بزرگی از جواهرات در چادر او قرار داشت که همان شب به تاراج رفت.

با این حال این فقط بخش کوچکی از گنج بود. بخش اصلی همچنان در کلات بود.

گنجی که نادرشاه مخفیانه دفن کرد

برخی اسناد محلی و نوشته‌های سفرنامه‌نویسان اشاره می‌کند که نادرشاه بخشی از خزانه را در تونل‌های مخفی کلات، چاه‌های سنگی و اتاقک‌های زیرزمینی پنهان کرده بود و فقط تعداد محدودی از خواص محل دقیق آن را می‌دانستند.

بعد از قتل نادر، کسی نبود که محل دقیق را بداند، زیرا نزدیک‌ترین افراد او یا کشته شدند یا فرار کردند.

انتقال بخشی از گنج به خراسان شمالی و قوچان

روایتی معتبر وجود دارد که نادر هنگام حرکت به سمت قره‌قرم و جنگ‌های آسیای میانه، بخشی از خزانه سبک‌تر (سکه‌ها، طلا و گوهرها) را در منطقه قوچان و کوه‌های اطراف مخفی کرد تا در بازگشت دوباره آن را بگیرد؛ بازگشتی که هیچ‌وقت اتفاق نیفتاد.

مردم محلی هنوز داستان‌هایی درباره «صندوق‌های طلای دفن‌شده» در کوه‌پایه‌های قوچان نقل می‌کنند.

گمشده بزرگ: قسمت‌هایی که هرگز پیدا نشد

اگرچه بخش‌هایی از گنج نادر بعد‌ها توسط حکومت‌های بعدی یا مردم عادی کشف شد، اما حدود ۷۰ درصد از کل خزانه هنوز اثری ندارد.

این موضوع باعث شد که کلات و قوچان یکی از افسانه‌ای‌ترین نقاط گنج‌یابی در ایران شوند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

الماس مغول بزرگ؛ مرموزترین الماس تاریخ و متعلق به شاه‌جهان که بعد از حمله نادرشاه به هند از بین رفت و سر از روسیه درآورد

چهل‌زینه یا چهل‌پله؛ مکانی اسرارآمیز در افغانستان که بنیان‌گذار امپراتوری مغول آن را ساخت و نادرشاه افشار به آن حمله کرد

راز روستای میوند افغانستان؛ لُر‌های بختیاری چگونه تنها روستای لُرنشین افغانستان را ساختند و آنجا ماندند؟

دلایل عجیب و واقعی برای اینکه چرا گنج هنوز پیدا نشده

معماری پیچیده کلات نادری

کلات دارای مسیر‌های سنگی، تونل‌های تودرتو و اتاق‌هایی با ورودی پنهان است. برخی بخش‌ها هنوز کاوش باستان‌شناسی نشده‌اند.

تغییرات طبیعی منطقه

سیلاب‌ها، فروریختن دیواره‌های کوه و زلزله‌ها باعث تخریب یا دفن بخش‌هایی از دژ و مسیر‌های زیرزمینی شده است.

نابودی اسناد پس از مرگ نادر

هیچ نقشه رسمی از خزانه باقی نمانده، زیرا افراد مطلع یا کشته شدند یا فرار کردند.

انتقال مخفیانه در دوران آشفتگی سیاسی

پس از سقوط دولت افشاریه، ایلات محلی بخش‌هایی از خزانه را برای نجات جان خود جا‌به‌جا کردند.

آیا احتمال کشف گنج نادرشاه امروز وجود دارد؟

به گزارش راز بقا با اینکه ده‌ها کاوش تاریخی در منطقه انجام شده، اما بیشتر مناطق حساس همچنان دست‌نخورده‌اند. کار باستان‌شناسی در کلات نادری بسیار محدود و پیچیده است، چون بخش‌هایی از منطقه حفاظت‌شده طبیعی و تاریخی محسوب می‌شود.

برخی باستان‌شناسان معتقدند:

هنوز اتاق‌های بسته در زیر عمارت خورشید وجود دارد.

بخش‌هایی از دژ‌های شمالی کلات هرگز کاوش نشده‌اند.

مسیر‌های قوچان به کلات احتمالاً محل دفن صندوق‌های سبک بوده‌اند.

به همین دلیل گنج نادرشاه همچنان یکی از بزرگ‌ترین معما‌های تاریخ ایران باقی مانده است.

گنج نادرشاه فقط یک مجموعه طلا و جواهر نبود؛ نمادی از قدرت، نفوذ و عظمت پادشاهی بود که از شرق تا غرب آسیا را لرزاند. امروزه، با وجود گذشت سه قرن، سرنوشت بخش عمده‌ای از آن همچنان نامعلوم است. کلات نادری و قوچان دو کلید اصلی این معما هستند؛ مناطقی که تاریخ، افسانه و واقعیت در آنها به هم گره خورده است.

شاید روزی باستان‌شناسی مدرن بخش‌های جدیدی از این گنج را آشکار کند، اما تا آن زمان، «گنج نادرشاه» یکی از بزرگ‌ترین راز‌های پنهان ایران باقی خواهد ماند.