گورخر کوهی؛ گورخری که غبغب دارد و صدایش شبیه صدای سگ است و مانند بز کوهی از صخره بالا می‌رود!

راز بقا: گورخر کوهی (Mountain Zebra) یکی از مقاوم‌ترین و چشم‌نوازترین اسبان وحشی آفریقاست که به‌خاطر نوار‌های سیاه‌وسفید تیز، اندام چابک و توانایی چشمگیرش برای بقا در سخت‌ترین زیستگاه‌های کوهستانی جنوب آفریقا شناخته می‌شود. 

به گزارش راز بقا، این گونه که عمدتاً در نامیبیا و آفریقای جنوبی یافت می‌شود، در کوهستان‌های ناهموار، فلات‌های خشک و شیب‌های سنگی زندگی می‌کند؛ جا‌هایی که تنها تعداد کمی از پستانداران بزرگ قادر به ادامه حیات هستند. با وجود قدرت، زیبایی و اهمیت بوم‌شناختی‌اش، گورخر کوهی به‌دلیل شکار و تخریب زیستگاه‌ها با کاهش جمعیت مواجه شده و حفاظت از آن امری حیاتی است. 

این حیوان با آناتومی منحصر‌به‌فرد، ساختار اجتماعی خاص و ویژگی‌های تکاملی جذابش، نمونه‌ای ارزشمند از چگونگی سازگاری عمیق اسبان وحشی با محیط‌های چالش‌برانگیز محسوب می‌شود.

زیستگاه و ویژگی‌های ظاهری

به گزارش راز بقا، گورخر‌های کوهی به‌طور ویژه برای زندگی در زمین‌های سنگلاخی و ارتفاعات بالا سازگار شده‌اند. آنها غالباً در ارتفاع ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ متری بالاتر از سطح دریا زندگی می‌کنند؛ جایی که دما تغییرات شدید دارد. سم‌های سخت و پا‌های نیرومندشان به آنها اجازه می‌دهد از شیب‌های تند بالا بروند و به چراگاه‌ها و نقاط امنی برسند که غالب شکارچیان قادر به دنبال‌کردنشان نیستند.

از نظر ظاهری، گورخر کوهی کمی کوچک‌تر و باریک‌تر از گورخر دشتی است. قد آن معمولاً بین ۱.۲ تا ۱.۴ متر و وزنش بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم است. یکی از بارزترین ویژگی‌های آن غبغب است؛ چین پوستی زیر گلو که به‌ویژه در نر‌ها برجسته‌تر است.

نوار‌های بدنش باریک‌تر و منظم‌تر از گورخر‌های دیگر بوده و دور شکم را کامل نمی‌پوشاند، بنابراین بخش زیرین بدن سفید باقی می‌ماند و همین ویژگی کلیدی‌ترین تفاوت آن با سایر گونه‌هاست.

دو زیرگونه اصلی از این گورخر وجود دارد: گورخر کوهی دماغه (Cape mountain zebra) که به‌شدت محدود به آفریقای جنوبی است و گورخر کوهی هارتمن (Hartmann’s mountain zebra) که بیشتر در نامیبیا یافت می‌شود و به‌دلیل پراکندگی وسیع‌تر، کمتر در خطر انقراض قرار دارد. هر دو زیرگونه در ظاهر مشابه‌اند، اما در جثه، پراکندگی و تنوع ژنتیکی تفاوت‌های کوچکی دارند. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

گورخر سوری؛ الاغ وحشی سوری که زمانی سریع‌ترین پستاندار خاورمیانه بود و به روح رام‌نشدنی بیابان معروف شد

تیرا؛ گورخری با عجیب‌ترین رنگ دنیا که شبیه یک اثر هنری زنده در حال حرکت است

رفتار، تغذیه و ساختار اجتماعی

به گزارش راز بقا، گورخر کوهی عمدتاً گیاه‌خوار است و از علف‌های خشک و کم‌پشت زیستگاه‌های سنگی تغذیه می‌کند. برخلاف بسیاری از علف‌خواران که به چراگاه‌های سرسبز نیاز دارند، این گورخر قادر است با گیاهان کم‌کیفیت نیز زنده بماند، زیرا دستگاه گوارش بسیار کارآمدی دارد. هنگام خشکسالی ممکن است از بوته‌ها نیز تغذیه کند، اما این بخش کمی از رژیم غذایی آن را تشکیل می‌دهد.

از نظر اجتماعی، گورخر‌های کوهی گروه‌های خانوادگی کوچک و پایدار تشکیل می‌دهند؛ معمولاً شامل یک نر غالب، یک تا سه ماده و کره‌هایشان. این گروه‌ها گاهی در کنار سایر خانواده‌ها حرکت می‌کنند و گله‌های آزاد تشکیل می‌دهند. برخلاف گورخر دشتی، در این گونه ساختار اجتماعی آرام‌تر و کمتر تهاجمی است و نر‌ها به‌ندرت وارد درگیری‌های طولانی می‌شوند.

به گزارش راز بقا، ارتباط میان گورخر‌های کوهی با صدا‌های متنوعی مانند پارس، بینی‌صدا و شیهه انجام می‌شود. آنها همچنین از حالات صورت، حرکات گوش و دم برای انتقال پیام استفاده می‌کنند. چابکی و توانایی بالا رفتن از صخره‌ها، راه اصلی آنها برای فرار از شکارچیانی مانند پلنگ، کفتار خالدار و گاهی شیرهاست.

تولیدمثل و وضعیت حفاظتی

به گزارش راز بقا، فصل جفت‌گیری در تمام طول سال ادامه دارد، اما بیشترین تولد‌ها در فصل بارندگی اتفاق می‌افتد. دوره بارداری ماده‌ها حدود ۱۲ ماه است و هر بار تنها یک کره به دنیا می‌آورند. کره‌ها در همان ساعت اول می‌توانند بایستند و مادرشان را دنبال کنند. آنها نوار‌های پررنگ‌تری دارند و پوشش بدنشان پف‌دارتر است، که در استتار میان صخره‌ها کمکشان می‌کند.

هر دو زیرگونه این گورخر در گذشته با کاهش شدید جمعیت روبه‌رو شدند. در میانه قرن بیستم، جمعیت گورخر کوهی دماغه به کمتر از ۱۰۰ راس رسیده بود. اما با اجرای برنامه‌های حفاظتی گسترده، امروزه جمعیت آن به چند هزار رسیده است؛ هرچند همچنان در دسته آسیب‌پذیر طبقه‌بندی می‌شود. گورخر هارتمن در دسته نزدیک به تهدید قرار دارد و همچنان از مشکلاتی مانند خشکسالی، تخریب زیستگاه و تعارض با دامداران رنج می‌برد.

حفاظت از این گونه شامل ایجاد مناطق امن، برنامه‌های تکثیر، و بازسازی زیستگاه‌ها بوده است. با این حال، تغییرات اقلیمی و گسترش کشاورزی تهدید‌هایی جدی برای آینده آن باقی مانده‌اند.

شگفت‌انگیزترین ویژگی‌های گورخر کوهی

به گزارش راز بقا، گورخر کوهی ویژگی‌های غیرمعمولی دارد که آن را از سایر اسبان وحشی متمایز می‌کند. یکی از عجیب‌ترین ویژگی‌های آن وجود غبغب است؛ چین پوستی ضخیم زیر گلو. هدف دقیق این ساختار هنوز مشخص نیست، اما پژوهشگران احتمال می‌دهند به تنظیم دما در ارتفاعات یا ارتباطات بصری کمک کند. 

یکی دیگر از نکات عجیب، الگوی خاص نوارهاست. نوار‌های گورخر کوهی مانند یک «بارکد طبیعی» عمل می‌کنند؛ هیچ دو گورخری الگوی یکسانی ندارند. علاوه بر این، نوار‌ها ناگهان در بخش شکم قطع می‌شوند و یک «پنجره سفید» ایجاد می‌کنند که تشخیص افراد را آسان‌تر می‌کند. 

توانایی باورنکردنی آنها برای بالا رفتن از صخره‌ها نیز غیرعادی است. با وجود جثه بزرگ، مانند بز‌های کوهی از صخره‌ها بالا می‌روند، زیرا دارای سم‌های بسیار سخت و مفاصل انعطاف‌پذیر هستند. 

صدای این حیوان نیز عجیب است: گورخر‌های کوهی اغلب صدایی شبیه پارس سگ تولید می‌کنند که در دره‌ها طنین می‌اندازد. در نهایت، توانایی کم‌نظیرشان در تحمل کم‌آبی باعث می‌شود روز‌ها بدون نوشیدن آب زنده بمانند و تنها به رطوبت موجود در علف‌ها تکیه کنند.