سرخرطومی و آرکی‌ها؛ این دو موجود در جهنم هم زنده می‌مانند!

آرکی‌ها یا باستانیان تک‌سلولی و سوسکچه‌های آفریقای جنوبی می‌توانند دمایی حیرت‌انگیز و بسیار بالا را تحمل کنند.

ققنوس طبق افسانه‌ها در پایان زندگی‌اش با شکوهی بی‌مانند شعله‌ور می‌شود. این پرنده‌ی سرخ‌فام با فریادی بلند در شعله‌ها فرو می‌رود. سپس از دل خاکستر، جوجه‌ای سر برمی‌آورد. ققنوس سوخته، اما دوباره زاده می‌شود. این روایت در اسطوره‌های یونان و ایران و مصر باستان رایج است و در فرهنگ امروز نیز دیده می‌شود؛ از «هری پاتر» گرفته تا انیمه‌ی «وان پیس». 

البته هیچ ققنوس واقعی در گوشه‌ای از دنیا پنهان نشده، اما علم نشان داده که برخی موجودات می‌توانند گرمای بسیار شدید را تحمل کنند و درست مانند ققنوس، برخی از آنها حتی از دل خاکستر دوباره زاده می‌شوند. 

برخی میکروارگانیسم‌های تک‌سلولی موسوم به «گرمادوست‌های افراطی» (Hyperthermophiles) محیط‌های بسیار داغ را ترجیح می‌دهند. این میکروب‌ها در چشمه‌های آب‌گرم و شکاف‌های عمیق دریایی زندگی می‌کنند. برخی از آنها باکتری هستند، اما مقاوم‌ترین و گرمادوست‌ترین اعضای شاخه‌ی «آرکی»‌ها هستند؛ یکی از سه قلمرو اصلی حیات. 

همه‌ی آرکی‌ها عاشق گرما نیستند، اما آنهایی که رابرت کِلی، میکروبیولوژیست دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی مطالعه کرده چنین هستند. مرز تحمل این سلول‌های جان‌سخت به ۱۲۰ درجه‌ی سلسیوس (۲۵۰ فارنهایت) می‌رسد، بسیار بالاتر از نقطه‌ی جوش آب! کلی می‌گوید: «اگر پا به چشمه‌های آب‌گرمی بگذارید که این آرکی‌ها در آن زندگی می‌کنند، پوستتان عملاً از استخوان جدا خواهد شد. در چنین دمای بالایی گوشت از جمله عضلات انسان شروع به پختن می‌کند و پروتئین‌ها از هم می‌پاشند.». 

اما آرکی‌ها ترفند‌های مولکولی ویژه‌ای تکامل داده‌اند که به آنها امکان می‌دهد پروتئین‌هایشان را پایدار نگه دارند. کلی و همکارانش هزاران پیوند ظریف میان مولکول‌ها یافته‌اند که به انسجام سلول‌های آرکی در دما‌های بالا کمک می‌کند. 

او می‌گوید: «طبیعت کار‌های بسیار ظریف و پیچیده‌ای انجام می‌دهد تا پروتئین‌ها را پایدار نگه دارد.» 

طبیعت، تنها سلول‌های میکروسکوپی را در برابر گرما محافظت نکرده؛ حیواناتی به‌مراتب بزرگ‌تر هم از این توانایی برخوردارند. در آفریقای جنوبی، گونه‌ای از سوسک‌ها به نام «سوسکچه» (یا سرخرطومی) در منطقه‌ی فینبوس زندگی می‌کنند؛ جایی خشک و پر از بوته که مستعد آتش‌سوزی‌های گسترده است. سال‌ها پیش، حشره‌شناسی به نم ماریون جاوال همراه دوستانش در آن منطقه پیاده‌روی می‌کرد که هنگام عبور از بخشی که تازه آتش گرفته بود، ایده‌ای به ذهنش رسید. 

او می‌گوید: «تعدادی سوسک خیلی کوچک دیدیم که روی زمین راه می‌رفتند. به‌راستی حشره‌های بسیار ریزی بودند که حتی توانایی پرواز هم نداشتند.» 

سوسکچه‌هایی که قادر به پرواز هستند می‌توانند هنگام آتش‌سوزی بگریزند، اما گونه‌های بی‌پرواز گیر می‌افتند. جاوال توضیح می‌دهد که حشرات خون‌سرد هستند؛ یعنی دمای بدنشان هم‌دمای هوای اطرافشان است. پس وقتی هوای اطراف در آتش‌سوزی داغ می‌شود، بدن آنها هم داغ می‌شود، اما این سوسک‌های بی‌پرواز چطور زنده می‌مانند؟ 

جاوال و همکارانش تعدادی از این سوسک‌ها را جمع‌آوری کردند و میزان تحمل حرارتی‌شان را آزمایش کردند. یک گونه به نام Ocladius costiger تا دمای ۵۲٫۶ درجه‌ی سلسیوس (۱۲۶٫۷ فارنهایت) دوام آورد. گونه‌ی دیگر به نام Cryptolarynx variabilis حتی تا ۵۳٫۴ درجه‌ی سلسیوس (۱۲۸٫۱ فارنهایت) زنده ماند. 

جاوال می‌گوید: «به‌راستی انتظار نداشتیم این سوسک‌های بسیار ریز چنین دمای بالایی را تحمل کنند.» 

به گفته‌ی جاوال، شاید این سوسک‌ها هم مانند آرکی‌ها سازگاری‌های مولکولی ویژه‌ای در سلول‌هایشان داشته باشند یا شاید هنگام آتش‌سوزی به زیر خاک پناه می‌برند. 

گونه‌های دیگری از سوسکچه‌ها گزینه متفاوتی دارند: آنها تخم‌های خود را داخل گیاهانی با پوسته‌ی سخت و چوبی می‌گذارند؛ پوششی طبیعی در برابر شعله‌های آتش. پس از آنکه شعله‌ها فروکش می‌کند، تخم‌ها باز می‌شوند، درست مانند ققنوس که از دل خاکستر زاده می‌شود.