خون خرچنگ نعل‌اسبی؛ خون آبی‌رنگ و گران‌ترین مایع طبیعت که هر لیتر آن ۷ میلیارد تومان ارزش دارد

راز بقا: هر سال حدود ۵۰۰ هزار خرچنگ نعل‌اسبی اقیانوس اطلس در امتداد سواحل شرقی ایالات متحده آمریکا صید می‌شوند؛ نه برای خوراک یا تفریح، بلکه برای خون آبی شگفت‌انگیزشان. 

به گزارش راز بقا، این خون خاص، که به رنگ آبی روشن دیده می‌شود، از دهه ۱۹۷۰ به بعد به یکی از حیاتی‌ترین عناصر در صنایع داروسازی و پزشکی مدرن تبدیل شده است. دلیل این ارزش خارق‌العاده در نوع خاصی از سلول‌های ایمنی به نام آموبوسیت‌ها (Amebocytes) نهفته است، که نسبت به سموم باکتریایی به‌طرز خارق‌العاده‌ای حساس‌اند. 

چرا خون خرچنگ نعل‌اسبی آبی است؟

به گزارش راز بقا، برخلاف انسان‌ها که در خونشان آهن باعث قرمز شدن رنگ هموگلوبین می‌شود، در خرچنگ نعل‌اسبی اکسیژن به وسیله مولکولی به نام هموسیانین (Hemocyanin) حمل می‌شود که حاوی مس است، نه آهن. همین وجود مس باعث می‌شود که خون آنها هنگام تماس با اکسیژن، رنگ آبی زیبایی پیدا کند. این تفاوت کوچک در ساختار شیمیایی، دنیایی از تفاوت در کارکرد ایجاد کرده است.

هموسیانین نه‌تنها رنگ خون را آبی می‌کند، بلکه باعث سازگاری بالای خرچنگ نعل‌اسبی با محیط‌های کم‌اکسیژن اقیانوس می‌شود. این ویژگی باعث شده آنها بتوانند بیش از ۴۵۰ میلیون سال بدون تغییر زیاد زنده بمانند یعنی از دوران پیش از دایناسور‌ها تا امروز.

فرآیند استخراج خون

به گزارش راز بقا، خرچنگ‌های نعل‌اسبی در فصل بهار توسط شرکت‌های دارویی جمع‌آوری می‌شوند، معمولاً هنگام تخم‌ریزی در سواحل. پس از انتقال به آزمایشگاه، حدود ۳۰ درصد از خون هر حیوان با دقت از بدنش استخراج می‌شود. 

این فرآیند در شرایط استریل انجام می‌گیرد تا هیچ آلودگی‌ای به نمونه‌ها راه نیابد. در تئوری، خرچنگ‌ها پس از خون‌گیری دوباره به اقیانوس بازگردانده می‌شوند، اما مطالعات نشان داده‌اند که بین ۱۰ تا ۳۰ درصد از آنها پس از این فرآیند نمی‌توانند زنده بمانند. 

خون جمع‌آوری‌شده بلافاصله به مراکز ویژه ارسال می‌شود تا ترکیب فعال درون آن یعنی آموبوسیت‌ها جدا و به ماده‌ای به نام LAL (Limulus Amebocyte Lysate) تبدیل شود. این ماده در تمام جهان برای تست آلودگی‌های باکتریایی در داروها، واکسن‌ها، تجهیزات تزریقی و حتی ایمپلنت‌های پزشکی استفاده می‌شود. 

اگر یک داروی تزریقی باکتری‌های گرم‌منفی داشته باشد، LAL به سرعت واکنش نشان می‌دهد و ماده‌ای ژله‌ای تولید می‌کند که وجود سم را فاش می‌سازد. هیچ تست شیمیایی مدرن تا امروز نتوانسته به دقت و سرعت این روش دست پیدا کند.

قیمت خون آبی و تجارت میلیاردی

به گزارش راز بقا، خون خرچنگ نعل‌اسبی یکی از گران‌ترین مایعات جهان است. هر لیتر از این خون آبی بین ۱۵،۰۰۰ تا ۶۰،۰۰۰ (۲ میلیارد تا ۷ میلیارد تومان) دلار قیمت دارد. در سال‌های اخیر با افزایش تولید واکسن‌ها، از جمله واکسن‌های کووید ۱۹، تقاضا برای LAL به شدت بالا رفته است. این موضوع فشار زیادی بر جمعیت طبیعی خرچنگ‌های نعل‌اسبی در اقیانوس اطلس وارد کرده است. 

در پاسخ به نگرانی‌های زیست‌محیطی، برخی شرکت‌ها به تولید نسخه‌های مصنوعی LAL روی آورده‌اند؛ مهم‌ترین آنها ترکیبی به نام rFC (Recombinant Factor C) است که از طریق مهندسی ژنتیک تولید می‌شود. 

این ماده یعنی rFC عملکرد مشابهی دارد و می‌تواند جایگزینی پایدار برای خون طبیعی باشد، اما بسیاری از شرکت‌های دارویی هنوز به استفاده از LAL واقعی اعتماد بیشتری دارند و تغییر به روش جدید را پرهزینه یا پرریسک می‌دانند.

جنبه‌های زیست‌محیطی و اخلاقی

به گزارش راز بقا، در حالی که صنعت داروسازی از این خون نجات‌بخش بهره می‌برد، زیست‌شناسان درباره آینده‌ی خرچنگ‌های نعل‌اسبی هشدار می‌دهند. این گونه‌ها نقش کلیدی در اکوسیستم ساحلی دارند؛ تخم‌های آنها منبع غذایی اصلی پرندگان مهاجر است. کاهش جمعیت آنها می‌تواند زنجیره‌ی غذایی ساحلی را مختل کند. بسیاری از کشور‌ها از جمله آمریکا و ژاپن، قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای نحوه‌ی جمع‌آوری و خون‌گیری وضع کرده‌اند تا جمعیت خرچنگ‌ها حفظ شود.

به گزارش راز بقا، خون آبی خرچنگ نعل‌اسبی نمونه‌ای بی‌نظیر از پیوند میان طبیعت و علم است. مایعی که از موجودی باستانی به دست می‌آید، امروزه تضمین‌کننده‌ی ایمنی میلیارد‌ها انسان در برابر عفونت‌ها و آلودگی‌های باکتریایی است. با این حال، وابستگی بیش از حد به این منبع طبیعی، بدون در نظر گرفتن پایداری آن، می‌تواند تهدیدی برای آینده‌ی خودِ حیات باشد؛ حیات روی زمین و در آزمایشگاه. 

عجیب‌ترین حقایق درباره خون آبی خرچنگ نعل‌اسبی

به گزارش راز بقا، به صورت کلی خون خرچنگ نعل اسبی گران‌ترین مایع طبیعت محسوب می‌شود که احتمالا به دلیل کمیابی آن در محیط و همچنین نیاز روزافزون انسان‌ها به این ماده حیاتی است. در واقع این ماده به صورت مستقیم با جان انسان‌ها در ارتباط است. می‌توان مهمترین ویژگی‌های این خون کمیاب و آبی‌رنگ را به صورت زیر خلاصه کرد: 

خون این موجود باستانی به رنگ آبی روشن است، زیرا اکسیژن را با مس حمل می‌کند، نه با آهن. 

این خون به قدری حساس است که می‌تواند وجود باکتری در حد یک قسمت در میلیارد را شناسایی کند.

هیچ موجود زنده‌ی دیگری در زمین خون با چنین ویژگی‌هایی ندارد.

خون هر خرچنگ حدود ۶۵ دلار ارزش دارد، اما فرآورده‌ی نهایی آن می‌تواند هزاران دلار سود ایجاد کند.

این خرچنگ‌ها از دوران کامبرین (بیش از ۴۵۰ میلیون سال پیش) تقریباً بدون تغییر باقی مانده‌اند.

در برخی نقاط آسیا، از جمله ژاپن، نوعی از آنها برای خون‌گیری مشابه استفاده می‌شود.

صنعت داروسازی آمریکا سالانه بیش از ۱۰۰ میلیون دلار از این فرآیند سود خالص به دست می‌آورد.

با وجود پیشرفت فناوری، هنوز ۹۵ درصد از تست‌های جهانی آلودگی دارویی با استفاده از همین خون آبی انجام می‌شود.