مگس‌های فانوس؛ حشراتی شگفت‌انگیز با زائده‌های عجیب روی بدن که مدفوع‌شان عسل است!

راز بقا: خانواده‌ی فولگوریده (Fulgoridae) که به نام مگس‌های فانوس هم شناخته می‌شوند، از شگفت‌انگیزترین گروه‌های حشرات در طبیعت به شمار می‌آیند. با وجود نامشان، این موجودات نه مگس واقعی‌اند و نه توانایی تولید نور دارند! با این حال، ظاهر خارق‌العاده، رنگ‌های چشم‌نواز و فرم عجیب سر آنها باعث شده قرن‌ها الهام‌بخش دانشمندان و علاقه‌مندان به حشرات باشند.

رده‌بندی و پراکندگی

به گزارش راز بقا، مگس‌های فانوس از راسته‌ی نیم‌بالان (Hemiptera) هستند؛ همان گروهی که شته‌ها، زنجره‌ها و سن‌های گیاهی نیز در آن قرار دارند. تاکنون بیش از ۷۰۰ گونه از این خانواده در حدود ۱۲۵ سرده شناسایی شده و گستره‌ی پراکندگی آنها بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان است. بیشترین تنوع مگس‌های فانوس در جنوب‌شرق آسیا، آمریکای جنوبی و آفریقا دیده می‌شود، جایی که جنگل‌های مرطوب شرایط ایده‌آلی برای زیست آنها فراهم کرده‌اند.

ویژگی‌های ظاهری

مگس‌های فانوس به خاطر رنگ‌های درخشان و فرم عجیب سرشان به‌راحتی قابل‌تشخیص‌اند. در بسیاری از گونه‌ها، جلوی سر به شکل نوک کشیده یا زائده‌ای شبیه پوزه درآمده که در نگاه اول غیرواقعی به نظر می‌رسد. گونه‌ی معروف Fulgora laternaria حتی پوزه‌ای شبیه سر تمساح یا مار دارد! این ویژگی احتمالاً برای ترساندن شکارچیان تکامل یافته است.

به گزارش راز بقا بال‌هایشان هم شگفت‌انگیز است؛ در حالت استراحت، با رنگ‌های خنثی مثل قهوه‌ای و سبز به خوبی در میان تنه‌ی درختان پنهان می‌شوند، اما هنگام احساس خطر، بال‌هایشان را باز کرده و رنگ‌های درخشان قرمز، آبی و زرد را به نمایش می‌گذارند تا دشمن را بترسانند.

رفتار و تغذیه

این حشرات بیشتر درخت‌زی هستند و زندگی‌شان را روی تنه و شاخه‌ی درختان می‌گذرانند. با استفاده از خرطوم مخصوص خود، شیره‌ی گیاهان را می‌مکند. این شیره سرشار از قند است، اما مواد مغذی کمی دارد، به همین دلیل مگس‌های فانوس مقدار زیادی از آن را مصرف کرده و مازاد آن را به صورت مایع شیرینی به نام عسلک (Honeydew) دفع می‌کنند. عسلک، مورچه‌ها و زنبور‌ها را به خود جذب می‌کند و حتی ممکن است زمینه رشد قارچ‌ها را فراهم کند. در برخی مناطق استوایی، مورچه‌ها با مگس‌های فانوس رابطه‌ای همزیستانه دارند؛ از آنها در برابر شکارچیان محافظت می‌کنند و در عوض از عسلک‌شان تغذیه می‌کنند.

چرخه‌ی زندگی

مگس‌های فانوس دگردیسی ناقص دارند؛ یعنی از تخم تا حشره‌ی بالغ، سه مرحله‌ی اصلی را طی می‌کنند: تخم، نمف و بالغ. به گزارش راز بقا ماده‌ها تخم‌ها را معمولاً روی تنه‌ی درخت می‌گذارند و با ماده‌ای مومی یا کف‌آلود می‌پوشانند تا از خطر در امان بمانند. نمف‌ها پس از خروج از تخم، شبیه نسخه‌ی کوچک بالغین هستند ولی بال ندارند. پس از چند بار پوست‌اندازی به مرحله‌ی نهایی می‌رسند. طول این چرخه می‌تواند بسته به شرایط محیط، از چند ماه تا یک سال متغیر باشد.

استتار و دفاع

مگس‌های فانوس استاد استتار و تقلید از طبیعت هستند. بعضی‌ها به رنگ پوست درخت درمی‌آیند تا دیده نشوند و بعضی دیگر وقتی تحریک می‌شوند، ناگهان رنگ‌های هشداردهنده‌ی خود را نمایان می‌کنند. پوزه‌ی دراز برخی گونه‌ها نیز شبیه سر مار است و پرندگان را می‌ترساند. علاوه بر این، ترکیبات شیمیایی موجود در بدن یا عسلک‌شان ممکن است طعمی ناخوشایند برای شکارچیان ایجاد کند.

افسانه‌ها و باور‌های قدیمی

در قرن هجدهم، کاشفان اروپایی به‌اشتباه تصور کردند مگس‌های فانوس قادر به نورافشانی‌اند. دلیلش شکل متورم سر برخی گونه‌ها بود که گمان می‌کردند درون آن اندامی نورزا وجود دارد. بعد‌ها مشخص شد هیچ‌یک از گونه‌های این خانواده زیست‌تابی (Bioluminescence) ندارند، اما نام چراغ‌مگس یا «مگس فانوس» همچنان بر آنها باقی ماند.

از دیگر اشتباهات رایج، شباهت دادن آنها به زنجره‌هاست. اگرچه هر دو از نیم‌بالان هستند، اما زنجره‌ها با صدا‌های بلند خود جفت جذب می‌کنند، درحالی‌که مگس‌های فانوس بی‌صدا هستند و از بو و رنگ برای ارتباط استفاده می‌کنند.

نقش زیست‌محیطی و اهمیت اقتصادی

به گزارش راز بقا مگس‌های فانوس بخشی از تعادل اکولوژیکی جنگل‌ها را حفظ می‌کنند. آنها با تغذیه از شیره‌ی گیاهان، در گردش مواد غذایی و تغذیه‌ی سایر حشرات نقش دارند. وجود آنها معمولاً نشانه‌ای از زیست‌بوم سالم و متنوع است.

با این حال، برخی گونه‌ها می‌توانند آفت شوند. نمونه‌ی معروف آن، مگس فانوس خال‌دار (Lycorma delicatula) است که بومی چین بوده، اما به آمریکا و اروپا راه یافته و اکنون تهدیدی جدی برای تاکستان‌ها و درختان میوه محسوب می‌شود.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

روتلینا؛ سوسک‌های درخشان با رنگ‌های فلزی خیره‌کننده که شبیه یک جواهر زنده هستند

آبدزدک؛ حشره‌ای موذی با زندگی زیرزمینی، دست‌های بیلچه‌ای و صدای بلند که دشمن باغچه و زمین‌های کشاورزی‌ست

حفاظت و تهدیدات

بسیاری از گونه‌های مگس‌های فانوس در زیستگاه‌های بکر استوایی زندگی می‌کنند، اما تخریب جنگل‌ها، تغییرات اقلیمی و تجارت جهانی باعث کاهش جمعیت آنها شده است. برای حفظ این گونه‌ها، باید روی حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی و کنترل جابه‌جایی گونه‌های مهاجم تمرکز شود.

به گزارش راز بقا مگس‌های فانوس ترکیبی از زیبایی، رمز و علم هستند؛ حشراتی که نه می‌درخشند و نه آواز می‌خوانند، اما با ظرافت و رنگ‌های خیال‌انگیز خود، در سکوت جنگل‌ها می‌درخشند. هرچند افسانه‌ی نورافشانی‌شان سال‌هاست رد شده، اما همچنان یکی از شگفت‌انگیزترین موجودات دنیای حشرات باقی مانده‌اند.