شیشه‌های فرازمینی؛ سنگ ۳۰ میلیون ساله و حاصل انفجار شهاب‌سنگ و ذوب شدن شن‌های صحرا که به «گوهر فراعنه» معروف است

راز بقا: شیشه صحرای لیبی (Libyan Desert Glass) که با نام شیشه دریای بزرگ شنی نیز شناخته می‌شود، یکی از مرموزترین مواد طبیعی کشف‌شده بر روی زمین است. این شیشه‌ی زرد - سبز درخشنده در نواحی دورافتاده‌ی میان غرب مصر و شرق لیبی پراکنده است و بیش از یک قرن است که ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده است.

به گزارش راز بقا، شیشه صحرای لیبی حدود ۲۹ میلیون سال پیش و در پی یک رویداد کیهانی عظیم - برخورد یا انفجار شهاب‌سنگی در جو - به‌وجود آمده است؛ رویدادی چنان سهمگین که شن‌های صحرا را به توده‌ای مذاب از شیشه تبدیل کرد. آنچه این ماده را شگفت‌انگیز می‌کند نه تنها منشأ فرازمینی آن، بلکه پیوند‌های تاریخی، فرهنگی و زمین‌شناسی‌اش است که تا دوران فراعنه‌ی مصر امتداد دارد. 

زایش در آتش

به گزارش راز بقا، شیشه صحرای لیبی تقریباً از سیلیس خالص (حدود ۹۸ درصد) تشکیل شده است؛ ترکیبی مشابه کوارتز، اما با ساختاری متفاوت که نشان می‌دهد در دمایی غیرقابل تصور پدید آمده است. دانشمندان بر این باورند که این شیشه در اثر انفجار یک شهاب‌سنگ در آسمان شکل گرفته است؛ انفجاری که موج گرمایی حاصل از آن دمای شن‌های صحرا را تا بیش از ۱۸۰۰ درجه سانتی‌گراد بالا برد؛ گرمایی که شن را در یک لحظه ذوب کرد. 

برخلاف شیشه‌های آتشفشانی یا مصنوعی، این ماده هیچ نشانه‌ای از سرد شدن تدریجی ندارد و همین امر ثابت می‌کند که در اثر یک رویداد ناگهانی و پرانرژی پدید آمده است. برخی پژوهشگران در گذشته تصور می‌کردند این شیشه ممکن است از صاعقه یا فعالیت آتشفشانی ناشی شده باشد، اما وجود دانه‌های زیرکون که به ماده‌ای به نام بددلییت (baddeleyite) تبدیل شده‌اند ثابت می‌کند دمای ایجاد آن بسیار بالاتر از آن چیزی است که در فرآیند‌های زمینی رخ می‌دهد. به بیان دیگر، شیشه صحرای لیبی انعکاس منجمد مرگ یک شهاب در آسمان است. 

جواهر فراعنه

به گزارش راز بقا، اهمیت شیشه صحرای لیبی به دوران باستان بازمی‌گردد. مصریان باستان آن را گردآوری و همچون گوهری آسمانی گرامی می‌داشتند. شاید مشهورترین اثر ساخته‌شده از این ماده، گردنبند پکتورال توت‌عنخ‌آمون باشد؛ گردنبندی آیینی که در آرامگاه او یافت شد. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

فیروزه نیشابور و فیروزه عجمی؛ با ارزش‌ترین سنگ‌های ایران که تا ۲۸۸ میلیون تومان قیمت دارد

ژئود پولپی؛ بزرگترین ژئود اروپا و معجزه زمین‌شناسی با میلیون‌ها سال قدمت به طول ۸ متر که به «کلیسای بلورین» معروف است

مرکز این گردنبند، سوسکی است از جنس همین شیشه، نمادی از خدای خورشید و رستاخیز خپری، که بازتابی از طلوع و تولد دوباره خورشید است.

برای مصریان، درخشش طلایی این سنگ تجسمی از نور ایزدی «رع» بود. کمیابی و زیبایی آن نیز سبب شد که نشانی از قدرت کیهانی و جاودانگی تلقی شود. شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که تاجران و کوچ‌نشینان تکه‌های آن را از دل صحرا به مصر آورده‌اند تا در ساخت زیورآلات و اشیای آیینی به‌کار رود. از این منظر، شیشه صحرای لیبی پلی است میان فاجعه‌ای کیهانی و ایمان انسانی؛ حلقه‌ای میان آسمان و زمین در قالب سنگی درخشان. 

راز‌های مدرن و ارزش علمی

به گزارش راز بقا، حتی امروزه نیز شیشه صحرای لیبی ذهن زمین‌شناسان، مجموعه‌داران و علاقه‌مندان به سنگ‌های متافیزیکی را به خود مشغول کرده است. پژوهش‌های مدرن از آن برای درک بهتر برخورد‌های شهاب‌سنگی، زمین‌شناسی سیارات و خطرات احتمالی برخورد‌های آینده استفاده می‌کنند. خلوص شیمیایی و ساختار این شیشه با نمونه‌های قمری و مریخی مقایسه شده و شباهت‌هایی میان فرآیند‌های شکل‌گیری آنها یافته‌اند.

در حوزه‌های معنوی نیز برخی باور دارند که این سنگ حامل انرژی‌های کیهانی و شفابخش است، زیرا در دل آتش و انفجاری آسمانی زاده شده است. در میان سنگ‌درمان‌ها، از آن به عنوان سنگی برای «تحول، شفافیت و اتصال به جهان برتر» یاد می‌شود. اما چه از دیدگاه علم و چه از منظر باور، حقیقتی روشن است: شیشه صحرای لیبی یادگار نیرویی کیهانی است که روزی زمین را سوزاند. 

عجیب‌ترین و شگفت‌انگیزترین ویژگی‌های شیشه صحرای لیبی

شیشه صحرای لیبی ویژگی‌های عجیب و جالبی دارد که می‌توان گفت آن را از سایر سنگ‌های متمایز می‌کند. برخی از ویژگی‌های این سنگ به شرح زیر است: 

قدیمی‌تر از انسان: قدمت آن حدود ۲۹ میلیون سال است؛ یعنی بسیار پیش از شکل‌گیری صحرای کنونی.

هدیه‌ای از آسمان: برخوردی که آن را پدید آورد، انرژی‌ای معادل هزاران بمب اتمی آزاد کرد، با این حال هیچ دهانه برخوردی به‌طور قطعی یافت نشده است.

گوهر فراعنه: سنگ سوسک معروف در گردنبند توت‌عنخ‌آمون از همین شیشه ساخته شده و شاید کهن‌ترین سنگ زینتی با منشأ فرازمینی باشد.

بیش از حد خالص: با حدود ۹۸ درصد سیلیس، از خالص‌ترین شیشه‌های طبیعی جهان به‌شمار می‌رود.

سخت‌تر از الماس: برخی نمونه‌ها به قدری سخت‌اند که می‌توانند الماس را خراش دهند؛ پدیده‌ای ناشی از ساختار بلوری ویژه‌شان.

خویشاوندان کیهانی: شیشه‌های مشابهی روی ماه و مریخ نیز کشف شده‌اند، که نشان می‌دهد این فرآیند در سراسر منظومه شمسی رخ می‌دهد. 

درخشش اسرارآمیز: بعضی از تکه‌ها در زیر نور فرابنفش به‌طور عجیبی می‌درخشند و حالتی ماورایی به خود می‌گیرند. 

شیشه صحرای لیبی، بی‌اغراق، گوهر آسمان بر زمین است؛ یادگاری از آتش، زمان و خشونت کیهانی که هنوز در شن‌های داغ صحرای بزرگ می‌درخشد.