سنگ قولنج؛ سنگ بسیار باارزش مشهور به یشم امپراطور با قیمت ۳ هزار میلیارد تومان که جواهر مخصوص جومونگ و امپراتوری گوگوریو بود

راز بقا: سنگ قولنج یا ژادیت (Jadeite) یکی از جذاب‌ترین و گران‌بهاترین گوهر‌های جهان است. این سنگ از گروه کانی‌های «پیروکسن» به شمار می‌رود و از نظر ترکیب شیمیایی سیلیکات سدیم و آلومینیوم (NaAlSi₂O₆) است که در شرایط دگرگونی فشار بالا شکل می‌گیرد. 

به گزارش راز بقا، در حالی که در هنر و جواهرسازی معمولاً واژه‌ی «یشم» یا «جید» برای هر دو نوع سنگ جیدیت و نفریت به کار می‌رود، اما این دو کانی از نظر ترکیب و ساختار متفاوت‌اند. جیدیت یا به تعبیری ژادیت نوع نادرتر و باارزش‌تر است و داستان فیزیکی و فرهنگی ویژه‌ای دارد. 

در ادامه، ویژگی‌های فیزیکی و زمین‌شناسی، اهمیت فرهنگی و تجاری، و نکاتی درباره ارزش و استخراج آن بررسی می‌شود. در پایان نیز به خاص‌ترین ویژگی‌های این گوهر اشاره خواهیم کرد. 

ویژگی‌های فیزیکی و زمین‌شناسی

به گزارش راز بقا، سنگ قولنج یا ژادیت سنگی مونوکلینیک از گروه پیروکسن‌ها است و فرمول شیمیایی ایدئال آن NaAlSi₂O₆ است؛ با این حال، گاهی عناصری مانند آهن و کروم نیز در ساختار آن جایگزین می‌شوند. سختی این سنگ در مقیاس موس بین ۶٫۵ تا ۷ است، بنابراین جزو گوهر‌های نسبتاً سخت محسوب می‌شود (هرچند نه به اندازه الماس یا کوراندوم). 

راز اصلی دوام فوق‌العاده سنگ قولنج تنها در سختی آن نیست، بلکه در ساختار بلوری درهم‌تنیده‌اش نهفته است؛ میلیون‌ها بلور ریز به‌صورت منسجم در کنار هم قرار گرفته‌اند و در نتیجه، مقاومت بالایی در برابر شکستگی و لب‌پریدگی ایجاد می‌کنند. وزن مخصوص آن نیز نسبتاً زیاد است و در حدود ۳٫۲۴ تا ۳٫۴۳ متغیر است. 

از نظر زمین‌شناسی، سنگ قولنج در شرایط بسیار خاصی تشکیل می‌شود: فشار بالا و دمای پایین تا متوسط در مناطق فرورانش، جایی که پوسته اقیانوسی به زیر پوسته قاره‌ای رانده می‌شود. در نتیجه، سنگ قولنج معمولاً در سنگ‌های دگرگون‌شده‌ی حاوی سرپانتینیت یا واحد‌های غنی از سدیم یافت می‌شود. از آنجا که این شرایط زمین‌ساختی خاص هستند، ژادیت با کیفیت جواهری بسیار نادر است.

از نظر رنگ، این سنگ طیف گسترده‌ای دارد: سفید، خاکستری، سیاه، زرد، قرمز، بنفش و سبز. با این حال، رنگ سبز زمردی نیمه‌شفاف که به «یشم امپراتور» (Imperial Jade) معروف است، بیشترین ارزش را دارد. تفاوت مهم سنگ قولنج با نفریت در ساختار و درخشندگی آن است: سنگ قولنج جلای شیشه‌ای دارد، در حالی که نفریت جلایی چرب یا مومی دارد. 

اهمیت فرهنگی و کاربرد‌ها

به گزارش راز بقا، سنگ قولنج از دیرباز در فرهنگ‌های مختلف اهمیت فراوانی داشته است. در چین، این سنگ به ویژه در سده‌های ۱۸ و ۱۹ میلادی به اوج محبوبیت رسید و از بهترین نمونه‌های آن برای ساخت زیورآلات سلطنتی، دستبندها، مجسمه‌ها، و اشیای آیینی استفاده می‌شد. همچنین در تمدن‌های باستانی آمریکای مرکزی مانند مایا و اولمک، ژادیت نقش مذهبی و نمادین داشت.

در جواهرسازی، از سنگ قولنج برای ساخت مهره، آویز، نگین، مجسمه‌های کوچک (اژدها، بودا، دیسک‌های تزئینی) و حتی ظروف زینتی استفاده می‌شود. ارزش تجاری این سنگ به عواملی مانند رنگ (به‌ویژه شدت و یکنواختی سبز)، شفافیت، بافت (دانه‌ریز و بدون نقص)، اندازه و منبع استخراج بستگی دارد. سنگ قولنج برمه‌ای از میانمار به‌ویژه ارزشمند است.

از آنجا که سنگ قولنج طبیعی با کیفیت بالا کمیاب است، در بازار برخی نمونه‌ها مورد «بهسازی» قرار می‌گیرند؛ از جمله سفید کردن با اسید، تزریق پلیمر یا رنگ‌آمیزی. این روش‌ها می‌تواند بر ارزش و اصالت سنگ تأثیر بگذارد، به همین دلیل شناخت نوع فرآوری برای خریداران اهمیت دارد.

ارزش، منابع و بازار جهانی

منابع اصلی سنگ قولنج با کیفیت جواهری محدود است. مهم‌ترین آنها در میانمار (برمه سابق) قرار دارد. علاوه بر آن، در گواتمالا، ژاپن، کالیفرنیا و چند نقطه دیگر نیز یافت می‌شود. چون سنگ‌های باکیفیت بسیار نادر هستند، عرضه محدود و قیمت‌ها بالاست.

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

گران‌ترین سنگ‌ها، فلزات و جواهرات جهان در چه عمقی از زمین پنهان هستند و چقدر باید زمین را بکنیم تا به آنها برسیم؟

خورشید آزوریت؛ بلور‌های آبی و شگفت‌انگیزی که طی میلیون‌ها سال فعالیت زمین در اعماق بیابان‌های سرخ استرالیا ساخته شده است

در بازار جهانی، ژادیت معمولاً به سه نوع تقسیم می‌شود:

نوع A: بدون هیچ‌گونه بهسازی (فقط شست‌وشوی سطحی).

نوع B: سفیدشده و آغشته به پلیمر.

نوع C: رنگ‌شده.

برای ارزیابی سنگ قولنج باید تاریخچه فرآوری، وجود ترک‌ها، بافت بلورین زیر میکروسکوپ، درخشندگی و منبع استخراج بررسی شود. ساختار درهم‌تنیده آن موجب می‌شود که بتوان آن را به شکل‌های ظریف یا دستبند‌های نازک تراش داد بدون آنکه بشکند. 

نکته مهم دیگر، خطر فریب در بازار است: بسیاری از سنگ‌هایی که با عنوان «یشم» فروخته می‌شوند، در واقع از کانی‌های سبز دیگر یا حتی کوارتز و سرپانتین رنگ‌شده‌اند. آزمایش‌های دقیق گوهرشناسی مانند بررسی چگالی ویژه، ضریب شکست و طیف‌سنجی برای تشخیص واقعی بودن آن ضروری است. 

سنگ یشم امپراتور؛ گران‌ترین نوع یشم

سنگ قولنج یا یشم (Jadeite) یکی از گران‌قیمت‌ترین و نادرترین سنگ‌های قیمتی در جهان است که ارزش آن می‌تواند از بسیاری از الماس‌ها نیز فراتر رود. قیمت این سنگ بسته به کیفیت، رنگ، شفافیت و اندازه بسیار متفاوت است، اما گران‌ترین نوع آن، «یشم امپراطور» (Imperial Jade) نام دارد؛ نوعی یشم سبز خالص و نیمه‌شفاف با رنگ سبز زمردی درخشان که عمدتاً از معادن میانمار (برمه) استخراج می‌شود.

در بازار‌های آسیایی، به‌ویژه در چین، سنگ قولنج به‌عنوان نماد ثروت، قدرت و جاودانگی شناخته می‌شود و از دیرباز در میان خاندان‌های سلطنتی و اشراف جایگاه ویژه‌ای داشته است. درواقع، تقاضای فرهنگی و تاریخی برای این سنگ، ارزش آن را به‌صورت چشمگیری افزایش داده است.

در سال ۲۰۱۴، یک گردنبند مشهور از یشم امپریال که متعلق به مجموعه باربارا هوتون، وارث شرکت Woolworth بود، در حراجی Sotheby’s Hong Kong با قیمتی بیش از ۲۷ میلیون دلار آمریکا فروخته شد. این رقم رکوردی بی‌سابقه در تاریخ سنگ‌های قیمتی یشم به‌جا گذاشت. 

به‌طور کلی، قیمت هر قیراط سنگ قولنج با کیفیت بالا می‌تواند از چند هزار تا بیش از ۳۰ هزار دلار آمریکا متغیر باشد. عواملی، چون خلوص رنگ سبز، نبود ناخالصی، تراش دقیق و درخشش ابریشمی سطح، در تعیین قیمت نهایی نقش اساسی دارند.

امروزه، یشم یا سنگ قولنج نه تنها به‌عنوان جواهری لوکس بلکه به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری ارزشمند و نماد فرهنگی شرق آسیا شناخته می‌شود. مجموعه‌داران ثروتمند و علاقه‌مندان به سنگ‌های نادر، آن را یکی از باارزش‌ترین گوهر‌های طبیعی زمین می‌دانند؛ سنگی که هم از نظر زیبایی طبیعی و هم از منظر فرهنگی، جایگاهی منحصر‌به‌فرد دارد.

عجیب‌ترین ویژگی‌های سنگ قولنج

به گزارش راز بقا، سنگ قولنج پر از نکات عجیب و شگفت‌انگیز است. نخست اینکه واژه «Jade» از عبارت اسپانیایی piedra de ijada به معنی «سنگ پهلو» گرفته شده است، زیرا فاتحان اسپانیایی معتقد بودند این سنگ می‌تواند بیماری‌های کلیوی و درد پهلو را درمان کند؛ بنابراین نام آن ریشه‌ای شبه‌پزشکی دارد.

ویژگی جالب دیگر، ساختار درونی آن است: با وجود سختی متوسط (۶٫۵ تا ۷ در مقیاس موس)، به دلیل ساختار بلوری درهم‌تنیده، مقاومت مکانیکی آن از بسیاری سنگ‌های سخت‌تر بیشتر است. به همین دلیل، می‌توان از آن دستبند‌هایی بسیار نازک ساخت که در برابر ضربه نمی‌شکنند.

رنگ سبز «امپراتوری» نیز حاصل وجود مقادیر دقیق و متعادل از کروم و آهن در ساختار آن است. کوچک‌ترین تغییر در این ترکیب، ارزش سنگ را کاهش می‌دهد. همچنین، بسیاری از سنگ‌های خام قولنج پوسته‌ای قهوه‌ای‌رنگ در سطح خود دارند که هنرمندان گاهی عمداً آن را در طرح نهایی حفظ می‌کنند تا تضاد طبیعی سبز و قهوه‌ای پدید آید.

در دوران نوسنگی، پیش از آنکه سنگ قولنج به عنوان جواهر شناخته شود، از آن برای ساخت ابزار و سلاح مانند تبر استفاده می‌شد، زیرا سخت و مقاوم بود؛ بعد‌ها بود که به سنگی زینتی و نماد قدرت و زیبایی تبدیل شد. همچنین در سریال جومونگ بسیاری از جواهراتی که شخصیت‌های فیلم و همچنین خود جومونگ از آن استفاده می‌کردند از همین نوع سنگ بود که نشان می‌دهد این سنگ از ارزش بسیار بالایی برخوردار بود. 

در سریال جومونگ که داستانی تاریخی و اسطوره‌ای از دوران شکل‌گیری پادشاهی گوگوریو در کره باستان را روایت می‌کند، جید (jade) یا همان یشم که می‌تواند شامل هر دو نوع ژادیت (Jadeite) و نفریت (Nephrite) باشد؛ واقعاً حضور نمادین و پررنگی دارد. 

در واقع، در کره و شرق آسیا، یشم قرن‌هاست که نماد پاکی، خرد، وفاداری و قدرت روحانی به شمار می‌رود. در سریال جومونگ، چند صحنه وجود دارد که جواهرات و اشیای سبزرنگی نشان داده می‌شود که به احتمال زیاد نمایانگر یشم (Jade) هستند؛ به‌ویژه گردنبند‌ها و سنگ‌های آیینی که به خاندان سلطنتی یا اشراف تعلق دارند.

اما از نظر تاریخی، باید توجه داشت که در دوران واقعی جومونگ (حدود قرن ۱ پیش از میلاد)، نوع غالب یشم در شرق آسیا بیشتر نفریت بوده نه ژادیت یا همان سنگ قولنج. سنگ قولنج عمدتاً در برمه (میانمار امروزی) یافت می‌شود و در چین تا دوران مینگ و چینگ (قرن‌های ۱۷ تا ۱۹ میلادی) رایج شد؛ بنابراین در آن دوران، جواهرات سبزرنگی که در سریال می‌بینیم، به‌احتمال زیاد از جنس نفریت بوده‌اند، نه ژادیت.