بوای شنی خوزستان؛ ماری زشت، پهن و دم چاق که چشم‌هایی تابه‌تا دارد و استاد استتار در بیابان است

راز بقا: بوای شنی خوزستان، با نام علمی Eryx jayakari، یکی از گونه‌های منحصر‌به‌فرد خانواده اژدرماران است که در مناطق گرم و خشک جنوب غربی ایران به ویژه استان خوزستان یافت می‌شود. این مار، با ظاهر خاص و رفتار‌های ویژه‌اش، مورد توجه زیست‌شناسان و علاقه‌مندان به حیات وحش قرار گرفته است. بوای شنی خوزستان به دلیل زیستگاه محدود و جمعیت کم، یکی از گونه‌های حساس و نادر کشور محسوب می‌شود.

ویژگی‌های ظاهری

به گزارش راز بقا، بوای شنی خوزستان از نظر اندازه، معمولاً بین ۶۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر طول دارد، هرچند نمونه‌های بالغ ممکن است تا ۱۲۰ سانتی‌متر نیز رشد کنند. بدن آن استوانه‌ای و نسبتاً ضخیم است و به خوبی با محیط شن‌های روان خود هماهنگ شده است. رنگ بدن بوای شنی معمولاً قهوه‌ای مایل به زرد یا خاکی است و الگو‌های نامنظم تیره روی پشت آن دیده می‌شود که به استتار در محیط بیابانی کمک می‌کند. سر این مار کوچک و نسبتا پهن است و چشم‌های آن با مردمک بیضی شکل، توانایی دید در نور کم را فراهم می‌آورد.

زیستگاه و پراکندگی

این گونه بیشتر در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی استان خوزستان و بخش‌هایی از جنوب غرب ایران یافت می‌شود. به گزارش راز بقا بوای شنی ترجیح می‌دهد در زمین‌های شنی یا خاک نرم زندگی کند، جایی که بتواند خود را در زیر خاک یا شن‌ها مخفی کند. این مار توانایی خارق‌العاده‌ای در حفر کردن و پنهان شدن در شن‌های روان دارد، به طوری که تنها بخش کمی از بدن آن هنگام شکار یا حرکت در سطح زمین قابل مشاهده است.

رفتار و سبک زندگی

بوای شنی خوزستان یک مار شب‌زی و کم‌تحرک است و عمدتاً در طول روز در زیر شن‌ها یا پناهگاه‌های طبیعی مخفی می‌شود. این مار شکارچی ماهری است و رژیم غذایی آن عمدتاً شامل جوندگان کوچک، پرندگان کوچک و گاهی خزندگان دیگر است. هنگام شکار، بوای شنی از تاکتیک کمین استفاده می‌کند؛ یعنی در زیر شن‌ها پنهان می‌شود و به محض نزدیک شدن شکار، با سرعت به آن حمله می‌کند.

به گزارش راز بقا این گونه برخلاف بسیاری از مارها، از حرکت سریع در سطح خاک لذت نمی‌برد و بیشتر وقت خود را در زیر خاک یا شن سپری می‌کند. همچنین بوای شنی قادر است برای مدت طولانی بدون غذا یا آب زندگی کند که این ویژگی به آن کمک می‌کند در شرایط سخت بیابانی دوام بیاورد.

تولید مثل

بوای شنی خوزستان از گونه‌های تخم‌زا نیست، بلکه تخم‌ها در داخل بدن ماده‌ها بارور شده و نوزادان زنده متولد می‌شوند. این ویژگی تولید مثلی که به آن «زنده‌زایی» گفته می‌شود، از جمله سازگاری‌های مهم این مار با شرایط خشک و بیابانی است. معمولاً در هر بار زایش، بین ۴ تا ۱۲ نوزاد سالم به دنیا می‌آیند. نوزادان کوچک، از همان ابتدای تولد قادر به شکار هستند و به سرعت استقلال پیدا می‌کنند.

اهمیت زیست‌محیطی

بوای شنی خوزستان نقش مهمی در اکوسیستم بیابان‌های جنوب غرب ایران دارد. این مار با کنترل جمعیت جوندگان و دیگر حیوانات کوچک، تعادل طبیعی محیط زیست را حفظ می‌کند. علاوه بر این، وجود این گونه به عنوان شاخصی از سلامت زیستگاه‌های بیابانی به حساب می‌آید؛ کاهش جمعیت بوای شنی می‌تواند هشداری برای تخریب محیط زیست باشد.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

پوست مار؛ خواص واقعی پوست مار چیست و چرا مصرف آن در ایران رواج پیدا کرده است؟

اَبَرمار؛ حاصل جفت‌گیری عجیب مار‌های پیتون برمه‌ای و پیتون هندی که هم وزن یک بچه فیل است و می‌تواند انسان را درسته قورت دهد

مار شاخک‌دار؛ عجیب‌ترین مار جهان معروف به «مار پیشگو» که شاخ دارد و در آب‌های سمی و فاضلاب زندگی می‌کند

تهدید‌ها و حفاظت

این گونه با تهدیدات متعددی رو‌به‌رو است. تغییر کاربری زمین، ساخت‌وساز، جمع‌آوری غیرقانونی و شکار، از جمله عواملی هستند که جمعیت بوای شنی را کاهش داده‌اند. همچنین تغییرات اقلیمی و خشک شدن مناطق مرطوب باعث محدود شدن زیستگاه‌های طبیعی این مار شده است.

به همین دلیل، اقدامات حفاظتی برای حفظ جمعیت بوای شنی خوزستان ضروری است. ایجاد مناطق حفاظت شده، آموزش جوامع محلی، جلوگیری از شکار و ترویج آگاهی‌های زیست‌محیطی می‌تواند به حفظ این گونه نادر کمک کند.

نکات جالب درباره بوای شنی

این مار برخلاف بسیاری از مارها، سمی نیست و برای انسان خطرناک نیست.

حرکت آن در زیر شن‌ها بسیار سریع و مخفیانه است، به طوری که شکارچیان انسانی به سختی می‌توانند آن را ببینند.

بوای شنی خوزستان قادر است بخش زیادی از بدن خود را در شن دفن کند و تنها چشم‌ها یا نوک دمش قابل مشاهده است.

نام علمی آن، Eryx jayakari، برگرفته از نام یکی از محققان قرن نوزدهم است که مطالعاتی درباره مار‌های بیابانی انجام داده بود.

به گزارش راز بقا بوای شنی خوزستان، گونه‌ای نادر و ارزشمند از خانواده اژدرماران، یکی از زیباترین و اسرارآمیزترین موجودات بیابانی ایران به شمار می‌آید. زندگی زیرزمینی، رفتار‌های شکار منحصر‌به‌فرد و سازگاری‌های ویژه این مار، آن را به نمونه‌ای جذاب برای مطالعه و حفاظت تبدیل کرده است. برای حفظ این گونه و اطمینان از بقای آن در زیستگاه طبیعی‌اش، توجه به محیط زیست و جلوگیری از تخریب بیابان‌ها حیاتی است.

حفظ بوای شنی خوزستان نه تنها به معنای حمایت از یک گونه جانوری نادر است، بلکه نشان‌دهنده تعهد ما به حفاظت از حیات وحش و اکوسیستم‌های بیابانی ایران است. این مار شنی، نمادی از زیبایی و پیچیدگی طبیعت ایران جنوبی است که شایسته توجه و مراقبت ویژه می‌باشد.