مار شاخک‌دار؛ عجیب‌ترین مار جهان معروف به «مار پیشگو» که شاخ دارد و در آب‌های سمی و فاضلاب زندگی می‌کند

راز بقا: در میان موجودات عجیب و شگفت‌انگیز زیستگاه‌های آبی جنوب شرق آسیا، کمتر حیوانی به اندازه‌ی مار شاخک‌دار (Tentacled Snake) منحصر‌به‌فرد است.

به گزارش راز بقا، این خزنده‌ی نیمه‌آبزی که در کشور‌های تایلند، کامبوج و ویتنام زندگی می‌کند، به دلیل داشتن دو شاخک کوچک و گوشتی در جلوی پوزه‌اش از تمام مار‌های دیگر جهان متمایز است. این دو زائده‌ی حسی، همراه با ظاهر استتاری، حمله‌های سریع و شیوه‌ی شکار عجیبش، او را به یکی از شگفت‌انگیزترین نمونه‌های سازگاری تکاملی در دنیای جانوران تبدیل کرده است. 

ماری مخصوص زندگی در آب‌های کثیف

به گزارش راز بقا، مار شاخک‌دار تقریباً تمام عمر خود را در آب می‌گذراند و برای زندگی در محیط‌های آبی به‌طور کامل سازگار شده است. زیستگاه مورد علاقه‌ی او شامل آب‌های کم‌عمق، برکه‌ها، شالیزار‌ها و رودخانه‌های آرام است. طول بدنش معمولاً بین ۶۰ تا ۹۰ سانتی‌متر است و پوست قهوه‌ای یا خاکستری صافش به خوبی با گل و گیاهان آبزی درهم می‌آمیزد و نقش استتار طبیعی را ایفا می‌کند. 

بی‌تردید این یکی از عجیب‌ترین مار‌هایی است که در حیات وحش وجود دارد و در عین حال در یکی از کثیف‌ترین و چندش‌آورترین زیستگاه‌های ممکن زندگی می‌کند. 

مار شاخک‌دار به طرز شگفت‌انگیزی در یکی از شلوغ‌ترین شهر‌های جهان، بانکوک، یافت می‌شود. این مار در آبراهه‌های آلوده و سمی زندگی می‌کند که در تایلند به آنها خلونگ (Khlong) می‌گویند. این کانال‌ها پر از انواع آلاینده‌ها و کثیفی‌ها هستند؛ از فاضلاب‌های صنعتی سمی گرفته تا دفع زباله و فضولات انسانی. 

مار‌های شاخک‌دار روزفعال و آبزی هستند و تقریباً روی خشکی ناتوان‌اند؛ بیشتر عمرشان را در آب می‌گذرانند. 

آنها در استتار در میان شاخه‌ها و زباله‌های شناور کنار این کانال‌های مصنوعی مهارت بالایی دارند و به‌سختی قابل تشخیص‌اند.

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

تیر مار بیابانی؛ سریعترین مار غیر سمی ایران مشهور به «مار درخت انبه» که استاد فرار و استتار است

مار کله‌بزی؛ ماری به شدت کمیاب با ظاهری ترسناک و پوزه‌ای شبیه برگ خشک که استاد استتار و نماد شیطان است

اما آنچه واقعاً این مار را خاص کرده، شاخک‌های عجیبی است که در جلوی سرش قرار دارد. این زائده‌ها نرم، انعطاف‌پذیر و پر از پایانه‌های عصبی هستند. مار شاخک‌دار از این شاخک‌ها برای حس کردن طعمه در آب‌های گل‌آلود یا تاریکی شب استفاده می‌کند. شاخک‌ها می‌توانند کوچک‌ترین حرکت آب را تشخیص دهند و به مار کمک کنند تا ماهی‌ها را با دقتی باورنکردنی پیدا کند. 

این مار‌ها از نوع نیش‌دار با دندان‌های عقبی هستند، اما تقریباً هرگز نیش نمی‌زنند. پوستشان با فلس‌های متخلخل و زره‌مانند پوشیده شده است که معمولاً لایه‌ای از لجن و جلبک روی آن رشد می‌کند. 

بی‌تردید مار شاخک‌دار یکی از عجیب‌ترین و شگفت‌انگیزترین موجودات روی زمین است. ترکیبی از تطبیق زیستی، بقا در شرایط آلوده و رفتار‌هایی که بیشتر به موجودات ماورایی شباهت دارد تا یک خزنده‌ی واقعی. 

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این شاخک‌ها در واقع گیرنده‌های مکانیکی بسیار حساسی هستند که ارتعاشات و حرکات آب را تشخیص می‌دهند. به همین دلیل مار شاخک‌دار حتی در تاریک‌ترین یا گل‌آلودترین آب‌ها می‌تواند کوچک‌ترین حرکت ماهی‌ها را احساس کند. 

ریه‌های او نسبت به اندازه‌ی بدنش بزرگ‌تر از حد معمول است و همین ویژگی باعث می‌شود بتواند تا ۳۰ دقیقه بدون تنفس در زیر آب بماند. چشم‌ها و سوراخ‌های بینی در قسمت بالای سر قرار دارند تا هنگام تنفس یا رصد محیط، بدنش همچنان در زیر آب پنهان بماند. 

استاد فریب و دقت

به گزارش راز بقا، رفتار شکار این مار از شگفت‌انگیزترین نمونه‌ها در میان خزندگان است. به جای تعقیب مستقیم طعمه، او از شکار کمین‌گرانه و فریب استفاده می‌کند. وقتی آماده‌ی حمله می‌شود، بدنش را به شکل حرف J خم کرده و دم خود را به گیاهان یا سنگ‌ها گره می‌زند تا ثابت بماند. سپس کاملاً بی‌حرکت می‌ماند - گاهی ساعت‌ها - تا ماهی بی‌احتیاطی از مقابلش عبور کند. 

در آن لحظه، مار حرکتی بسیار ظریف انجام می‌دهد: او عمداً ماهی را می‌ترساند. با یک تکان سریع، موج کوچکی در آب ایجاد می‌کند که باعث می‌شود ماهی به سمت مخالف فرار کند درست به طرف دهان باز مار. بررسی‌ها با دوربین‌های سرعت بالا نشان داده‌اند که مار جهت فرار ماهی را از قبل پیش‌بینی می‌کند و به نقطه‌ای حمله می‌کند که ماهی قرار است به آن برسد، نه جایی که اکنون هست.

این حمله‌ی پیش‌بینانه نمونه‌ای نادر از رفتار پیش‌بینی‌کننده در خزندگان است. کل این فرآیند کمتر از ۲۰ هزارم ثانیه طول می‌کشد - سریع‌تر از یک چشم برهم زدن. پس از گرفتن طعمه، مار به سرعت دور آن حلقه می‌زند و آن را کامل، معمولاً از سر، می‌بلعد. 

زادآوری و دفاع

برخلاف بسیاری از مارها، مار شاخک‌دار زنده‌زاست، یعنی به جای تخم‌گذاری، نوزادان زنده به دنیا می‌آورد. به گزارش راز بقا، پس از حدود ۶ تا ۷ ماه بارداری، ماده بین دو تا شش نوزاد به دنیا می‌آورد. نوزادان حدود ۲۰ سانتی‌متر طول دارند و از همان بدو تولد قادر به شنا و شکار هستند. 

هرچند مار شاخک‌دار شکارچی ماهری است، اما برای انسان بی‌خطر محسوب می‌شود. زهر ضعیف او فقط روی ماهی‌ها و طعمه‌های کوچک اثر دارد. هنگام احساس خطر، ترجیح می‌دهد با استتار و سکون از تهدید فرار کند، نه با حمله. گاهی نیز برای دفع شکارچیان بوی بدی از بدنش متصاعد می‌کند. 

با این حال، بزرگ‌ترین تهدید برای بقای این گونه تخریب زیستگاه‌ها و آلودگی آب‌هاست. خشک شدن تالاب‌ها و تبدیل آنها به زمین‌های کشاورزی در جنوب شرق آسیا زیستگاه او را محدود کرده است. با وجود این، هنوز جمعیت نسبتاً پایداری دارد و در باغ‌وحش‌ها و مراکز تحقیقاتی نگهداری می‌شود تا دانشمندان بتوانند رفتار‌های حسی و عصبی او را بهتر مطالعه کنند.

عجیب‌ترین ویژگی‌های مار شاخک‌دار

به گزارش راز بقا، مار شاخک‌دار سرشار از ویژگی‌های عجیب و منحصر‌به‌فرد است. دو شاخک پوزه‌ای او در میان بیش از ۳۰۰۰ گونه مار در جهان بی‌نظیر است. این زائده‌ها مستقیماً به دستگاه عصبی متصل‌اند و به مار اجازه می‌دهند حرکت طعمه را بدون دیدن آن احساس کند. 

اما شگفت‌انگیزترین ویژگی او حمله‌ی پیش‌بینانه‌اش است. وقتی ماهی از خطر آگاه می‌شود و به سرعت در جهت مخالف می‌گریزد، مار از پیش می‌داند که این حرکت در چه جهتی خواهد بود و در همان لحظه به نقطه‌ی درست ضربه می‌زند. 

دانشمندان می‌گویند سیستم عصبی این مار طوری تنظیم شده که واکنش‌های غریزی ماهی‌ها را پیش‌بینی می‌کند - رفتاری که حاصل میلیون‌ها سال تکامل است.

رفتار عجیب دیگرش این است که هرگز به‌طور کامل از آب بیرون نمی‌آید؛ حتی هنگام جفت‌گیری یا زایمان. بدن، فلس‌ها و ریه‌هایش آن‌قدر برای زندگی در آب سازگار شده‌اند که روی خشکی به‌سختی حرکت می‌کند. همچنین از معدود مار‌هایی است که هنگام شکار، دم خود را مانند قلاب به گیاهان می‌پیچد تا در جای خود ثابت بماند. 

جالب‌تر از همه، نوزادانش از همان بدو تولد، به‌صورت غریزی همان حالت معروف حرف J را هنگام شکار اتخاذ می‌کنند - رفتاری که آموختنی نیست، بلکه از درون در وجودشان ثبت شده است. در یک کلام، مار شاخک‌دار ترکیبی از رمز و تکامل است؛ ماری واقعاً شگفت‌انگیز که قوانین طبیعت را به زیبایی بازنویسی کرده است.