ماهی مرکب خونآشام؛ ماهی مرکب ترسناکی مشهور به «فسیل زنده» که جد بزرگ اختاپوسهاست
توالییابی ژنوم ماهی مرکب خونآشام رازهای تکاملی یک «فسیل زنده» را فاش کرد؛ موجودی مرموز از اعماق اقیانوس که پیوند گمشده میان اختاپوسها و اسکوئیدها را پس از ۳۰۰ میلیون سال آشکار میکند.
راز بقا: دانشمندان پس از دههها پژوهش، سرانجام موفق شدند ژنوم یکی از مرموزترین موجودات اعماق دریا را توالییابی کنند؛ ماهی مرکب خونآشام (Vampyroteuthis infernalis)، جانوری شبحگون با چشمانی درخشان و بدنی تیره که سالها بهعنوان معمایی حلنشده در تکامل سرپایان شناخته میشد. این کشف علمی نهتنها پرده از رازهای ژنتیکی این گونه برداشت، بلکه پاسخ یکی از مهمترین پرسشهای زیستشناسی تکاملی را نیز روشن کرد: پیوند گمشده میان اسکوئیدها و اختاپوسها کجاست؟
موجودی عجیب از اعماق تاریک اقیانوس
به گزارش راز بقا، ماهی مرکب خونآشام در اعماق بسیار تاریک اقیانوس زندگی میکند؛ جایی که نور تقریباً وجود ندارد و فشار آب بسیار بالاست. ظاهر این جانور با هشت بازوی پردهدار، چشمانی درشت و درخشان و رنگی سرختیره، آنقدر غیرعادی است که سالها دانشمندان را درباره جایگاه واقعیاش در درخت تکامل سردرگم کرده بود.
در نگاه نخست، این گونه بیشتر شبیه اختاپوس به نظر میرسد، اما برخی ویژگیهای رفتاری و ساختاری آن شباهتهایی با اسکوئیدها و سپیداجها دارد؛ موضوعی که باعث شد دانشمندان آن را «فسیل زنده» بنامند.
توالییابی ژنوم؛ کشف یک راز ۳۰۰ میلیون ساله
در مطالعهای که در نشریه علمی iScience منتشر شد، پژوهشگران برای نخستینبار ژنوم کامل ماهی مرکب خونآشام را توالییابی کردند. نتیجه شگفتانگیز بود: ژنوم این جانور حدود ۱۱ میلیارد جفتباز دارد؛ یعنی تقریباً چهار برابر ژنوم انسان و بزرگترین ژنوم توالییابیشده در میان سرپایان تاکنون.
اما مهمتر از اندازه ژنوم، ساختار کروموزومی آن بود. برخلاف اختاپوسهای امروزی که ژنومشان دائماً دچار بازآرایی و تغییر میشود، ژنوم ماهی مرکب خونآشام بهطرز عجیبی پایدار مانده و شباهت زیادی به کروموزومهای اسکوئیدها و سپیداجها دارد.
حلقه گمشده بین اسکوئید و اختاپوس
این یافته نشان میدهد ماهی مرکب خونآشام نمایندهای زنده از مرحلهای بسیار کهن در تکامل سرپایان است؛ زمانی که مسیر تکاملی اسکوئیدها و اختاپوسها حدود ۳۰۰ میلیون سال پیش از یکدیگر جدا شد. به بیان سادهتر، این جانور از نظر ردهبندی به اختاپوسها نزدیک است، اما از نظر ژنتیکی شبیه یک اسکوئید باستانی باقی مانده است.
دانشمندان معتقدند ژنوم این گونه تصویری تقریباً دستنخورده از نیای مشترک اختاپوسها و اسکوئیدهای امروزی ارائه میدهد؛ چیزی که تاکنون فقط در حد فرضیه وجود داشت.
چرا مطالعه ماهی مرکب خونآشام اینقدر دشوار است؟
یکی از دلایل اهمیت این کشف، دشواری شدید مطالعه این جانور است. ماهی مرکب خونآشام در زیستگاهی زندگی میکند که دسترسی به آن بسیار سخت است، بهندرت دیده میشود، بهصورت تنهازیست زندگی میکند و در شرایط آزمایشگاهی نیز دوام چندانی ندارد.
نمونهای که برای این پژوهش استفاده شد، بهصورت اتفاقی و بهعنوان صید جانبی در یک مأموریت تحقیقاتی در غرب اقیانوس آرام به دست آمد؛ و به دلیل نادر بودن این گونه، نمونه دیگری برای مقایسه وجود نداشت.
سوءبرداشت تاریخی درباره یک موجود مرموز
وقتی این گونه نخستینبار در سال ۱۹۰۳ کشف شد، دانشمندان آن را نوعی اختاپوس بالهدار تصور کردند. اما در دهه ۱۹۵۰ مشخص شد که ماهی مرکب خونآشام نه یک اختاپوس واقعی است و نه یک اسکوئید؛ بلکه به راستهای مستقل به نام Vampyromorphida تعلق دارد. نامگذاری این راسته نیز به دلیل ظاهر خاص جانور است که شبیه شنلی خونآشامگونه به نظر میرسد.
برای مطالعه بیشتر بخوانید:
کشف جدید دانشمندان؛ ماهی مرکبها با زبان اشاره گفتوگو میکنند
چرا این کشف برای علم اهمیت دارد؟
پژوهشگران و زیستشناسان دریایی معتقدند که توالییابی کامل ژنوم ماهی مرکب خونآشام، گامی کلیدی در درک بهتر تکامل سرپایان است. این یافته نشان میدهد چرا این گونه بسیاری از ویژگیهای اجدادی خود را حفظ کرده و چرا میتواند «کلید حل معمای تکامل اختاپوسها» باشد.
به گفته دانشمندان، این جانور نهتنها بهدلیل ظاهر عجیب و زیستگاه اسرارآمیزش جذاب است، بلکه به این خاطر اهمیت دارد که انگار بخشی از تاریخ باستانی حیات دریایی را بدون تغییر تا امروز با خود حمل کرده است.
ماهی مرکب خونآشام نمونهای نادر از موجوداتی است که گذر زمان تأثیر اندکی بر آنها گذاشته است. توالییابی ژنوم این «فسیل زنده» نشان میدهد پاسخ بسیاری از پرسشهای بزرگ تکامل، نه در فسیلها، بلکه در اعماق تاریک اقیانوسها زنده ماندهاند؛ جایی که هنوز رازهای زیادی در انتظار کشف شدن هستند.
لینک کپی شد
از میان خبرها
خواندنیها
پیورا چیلنسیس؛ سنگ خوراکی عجیبی که بدنش خون دارد، شبیه موجودات فرازمینیست و هنگام بریدن جیغ میزند!
وللا؛ موجودی زنده و حیرتانگیز با بادبانی شفاف که با باد روی آبهای اقیانوس حرکت میکند
مارماهی گرگی؛ ترسناکترین ماهی اقیانوس آرام که شبیه یک مار غولپیکر با دندانهای قدرتمند است
«کور کردن» میگو؛ چرا در ایران به این شیوه دردناک میگوها را زنده زنده کور میکنند؟!
ماهی ماندارین؛ رنگارنگترین ماهی اقیانوس که مراسم جفتگیری شبیه رقص دارد و به جواهر آب شور مشهور است
گاو دریایی؛ مهربانترین و بیآزارترین موجود روی زمین که با پری دریایی اشتباه گرفته میشوند
حلزون مخروطی؛ شکارچی مرموز خلیج فارس که زهری مرگبار دارد و هنوز پادزهری برای ساخته نشده است!
صدف خرطوم دار؛ غذای گرانقیمت و محبوب چینیها که شبیه آلت تناسلی انسان است و ۱۶۵ سال عمر میکند!
ارسال نظر
ویدیوهای برگزیده
دنیای گیاهان
علم و کیهان