کمین شکارچیان «طلای مایع» در نزدیک مرز ایران؛ هر لیتر ۶۰۰ میلیارد تومان!

راز بقا: از ون که پیاده می‌شوم اطرافم تاریکی مطلق است و هوای لطیف کوهستان را حس می‌کنم. زمین زیر پایم، آنطور که حس می‌کنم مخلوطی از سنگ و تکه‌های نرم خاک است.

سه مردی که با احتیاط جلوتر از من می‌روند، چراغ قوه‌هایشان که نور ماورا بنفش دارد را روشن می‌کنند. سه مرد که حالا شبیه شبح‌هایی بنفش رنگ شده‌اند، در حال بررسی زمین خالی اطرافمان هستند.

هرکدام از مردان یک انبر بزرگ در دست دارد. آن‌ها چکمه‌های بلند زیر زانو و بلوز‌های آستین بلند پوشیده‌اند و عینک‌های محافظ اشعه ماورا بنفش به چشم زده‌اند.

آن‌ها محققانی از دانشگاه تحصیلات لاهور در مرکز پاکستان هستند. ما در دامنه رشته کوه سلیمان در جنوب کشور و در نزدیکی شهر تونسه هستیم.

دکتر محسن احسن در حالی که آرام جلو می‌رود، می‌گوید: «این موجودات اینجا فراوان پیدا می‌شوند. برای همین به اینجا آمده‌ایم.»

او و محققان همکارش به دنبال برخی از مرگبارترین عقرب‌هایی هستند که در پاکستان پیدا می‌شوند تا از سم آن‌ها در تحقیقات پزشکی استفاده کنند.

همه آن‌ها بسیار با تجربه هستند. این دانشمندان بیش از ده سال است که با وجود خطر سفر کردن به مناطقی که دما هوای آن‌ها به‌شدت بالا است و احتمال گزیده شدن توسط مار‌ها و یا نیش مرگبار عقرب سیاه دم‌پهن، به کار خود ادامه داده‌اند.

زهر این عقرب به سیستم عصبی حمله می‌کند، موجب فلج اندام‌ها و از کار افتادن دستگاه تنفسی در افرادی می‌شود که سیستم ایمنی ضعیفی دارند.

دکتر احسن می‌گوید: «اما این‌گونه عقرب با وجود خطرناک بودنش، به دلیل زهر باکیفیتش برای ما بسیار ارزشمند است.» او می‌گوید وضعیت بدون ماه امشب برای کار آن‌ها ایده آل است.

عقرب‌ها با غروب خورشید از لانه‌های خود که در زمین است بیرون می‌آیند و سه یا چهار ساعت مشغول شکار حشرات و دیگر بی‌مهرگان می‌شوند.

بعد از چند دقیقه، یکی از دانشمندان با چراغ‌قوه‌اش علامت می‌دهد. همه آن‌ها جمع می‌شوند. شی‌ء کوچک سبزرنگی زیر نور دایره‌ای ماورا بنفش می‌درخشد.

دکتر احسن، درحالیکه که خم شده تا از نزدیک‌تر ببیند، اعلام می‌کند: «این یک عقرب دم‌پهن سیاه است.»

عقرب بزرگی است. حدودا ۱۰ سانتی‌متر است. چنگک‌های بزرگ، و همان‌طور که از اسمش پیدا است، دم‌پهنی دارد. یک کیسه زهر مایل به سیاه درست پشت نیشش قرار گرفته است.

در زیر نور، یک پروانه را با انبرک‌هایش می‌گیرد و به‌سرعت نیش میزند تا آن را بی‌حرکت کند. بعد همراه شکار روز، در لانه‌اش ناپدید می‌شود. کل این ماجرا فقط چند ثانیه طول کشید.

دکتر احسن توضیح می‌دهد همه این عقرب‌ها به خاطر ماده‌ای به نام هیالین که در پوسته سخت بیرونی بدنشان وجود دارد، زیر نور ماورا بنفش می‌درخشند.

او لانه عقرب را می‌کند و با انبرک بزرگی که دارد آن را از لانه‌اش بیرون می‌آورد و در یک ظرف قرار می‌دهد. عقرب همچنان شکارش را رها نمی‌کند.

جستجو تا نیمه‌های شب ادامه دارد. گروه در مجموع بیش از ده عقرب جمع‌آوری می‌کند. آن‌ها علاوه بر عقرب‌های دم‌پهن، عقرب‌هایی از گونه قرمز هندی و یک گونه عربی هم به دست می‌آورند.

جستجوی امشب بی حادثه بود. در واقع از آغاز به کار این برنامه تا کنون، تنها یکبار یک حادثه جدی رخ داده است و آن هم وقتی بود که یک دانشجوی دکترا را عقرب زرد دم‌پهن گزید. این عقرب از دسته اندرکتنوس تهاجمی و مانند عقرب دم‌پهن سیاه است.

دکتر محمد طاهر، مدیر بخش حیوان‌شناسی دانشگاه می‌گوید: «باید او را به بیمارستان می‌رساندیم و خوشبختانه مشکل بسیار جدی برایش پیش نیامد.»

«روی محل گزیدگی یخ گذاشتیم و بعد پزشکان به او مسکن دادند.»

با وجود اینکه برای زهر این عقرب‌ها پادزهر وجود دارد، این پادزهر‌ها عموما در پاکستان در دسترس نیستند.

دکتر طاهر می‌گوید زهرعقرب یکی از گران‌ترین مایعات جهان است. او می‌گوید: «طبق بعضی گزارش‌ها یک لیتر از این زهر، می‌تواند تا میلیون‌ها دلار در بازار قیمت داشته باشد.»

یکی از دلایل این قیمت بالا این است که به دست آوردن آن بسیار مشکل است.

در محوطه دانشگاه فیصل‌آباد، عقرب‌های جمع‌آوری‌شده در ظرف‌های جداگانه نگهداری می‌شوند، زیرا آن‌ها همنوع‌خوارند. بعد از چند روز که به آن‌ها زمان داده می‌شود تا به محیط جدید عادت کنند، زهر آن‌ها، هرروز به‌اندازه یک قطره کوچک، دوشیده می‌شود.

این قطره آن‌قدر کوچک است که دوشیدن زهر ده‌ها عقرب تنها می‌تواند چند میکروگرم زهر فراهم کند. این زهر باید در فریزر و در دمای منفی ۸۶ درجه سانتی‌گراد نگه‌داری شود.

اما این مایع فوق‌العاده ارزشمند، برای فروش نیست. این پروژه دانشگاهی مورد تایید دولت است و از زهر بدست‌آمده برای انجام مطالعات در همین جا استفاده می‌شود یا آن را با همکاران دیگر در دانشگاه‌های پاکستان یا خارج از کشور به اشتراک می‌گذارد.

شکارچیان عقرب دیگری هم در پاکستان هستند. آن‌ها قاچاقچیانی هستند که روستاییان را فریب می‌دهند تا برای مبلغی ناچیز برای آن‌ها کار کنند.

دکتر احسن می‌گوید: «به این افراد گفته می‌شود اگر بتوانند عقربی به وزن ۸۰ تا ۱۰۰ گرم پیدا کنند، جایزه‌ای به قیمت میلیون‌ها روپیه به آن‌ها داده خواهد شد.»

عقرب‌هایی با این وزن وجود خارجی ندارند، اما بیشتر روستاییان از این مسئله خبر ندارند.

آن‌ها که به دنبال پول درآوردن سریع و آسان هستند، هر عقربی که دم دستشان باشد را شکار می‌کنند، اما شکار آن‌ها درنهایت به وزنی که قاچاقچی‌ها برایش جایزه تعیین کرده‌اند، نمی‌رسد و آن‌ها فقط چند صد روپیه دستمزد می‌گیرند.

دکتر احسن می‌گوید: «اما قاچاقچی‌ها این عقرب‌ها را نگه می‌دارند و در بازار سیاه خارج از پاکستان می‌فروشند. عقرب‌ها توسط شرکت‌های دارویی، یا افرادی که تحقیقات انجام می‌دهند و یا کسانی که دوست دارند آن‌ها را به‌عنوان حیوان خانگی نگهداری کنند، خریداری می‌شوند.»

زهرعقرب با وجود آنکه بسیار مهلک است، گمان می‌رود در پزشکی هم قابلیت‌های زیادی داشته باشد.

دکتر احسن می‌گوید دانشگاه آن‌ها روی موش‌ها، آزمایش‌های بالینی انجام داده است، که به نظر نشان می‌دهد زهر عقرب می‌تواند با سلول‌های سرطانی مبارزه کند و از رشد سلول‌های سرطانی که موجب مرگ دیگر سلول‌ها می‌شود، جلوگیری کند.

آن‌ها قصد دارند بعد از کامل شدن مطالعه خود نتیجه آن را در ژورنال‌های بین‌المللی منتشر کنند.

دکتر طاهر توضیح می‌دهد این زهر ممکن است در درمان درد نیز مفید باشد.

او می‌گوید: «بعضی از زهر‌ها حاوی پپتید‌هایی هستند که می‌توانند سیگنال‌های درد را در سیستم عصبی مسدود کنند. این می‌تواند برای کنترل و مدیریت درد‌های مزمن بسیار امیدبخش باشد.»

پپتید‌های موجود در زهر نشان داده‌اند که می‌توانند میزان التهاب را هم کاهش دهند.

گروهی از محققان در دانشگاه جی سی لاهور، این پپتید‌ها را از زهر جدا می‌کند و بعد آزمایش‌هایی برای سنجیدن میزان کارایی آن‌ها انجام می‌دهد. دکتر طاهر می‌گوید آن‌ها به نتایج امیدبخشی رسیده‌اند و امیدوار است این تحقیق بتواند به دارویی ضدالتهاب برسد.

گروه تحقیقی دیگری که زیر نظر او کار می‌کنند، درحال مطالعه برای ساخت پادزهر برای گزیدگی عقرب هستند.

آن‌ها گونه‌های عقرب که در مناطق مختلف جغرافیایی یافت می‌شوند را شناسایی و نام‌گذاری می‌کنند. بعد زهر هر عقرب به حیوانی تزریق می‌شود تا میزان سمی بودن آن سنجیده شود.

دکتر طاهر توضیح می‌دهد: «بعد از آن که میزان سمی بودن زهر هر عقرب را سنجیدیم، گیاهان منطقه خاص هر عقرب را جمع‌آوری می‌کنیم و برای زهر هر عقرب بر اساس منطقه خاص آن، پادزهر تولید می‌کنیم.» بعد این پادزهر‌های احتمالی را مورد آزمایش قرار می‌دهند.

گروه محققان امیدوارند با این کار بتوانند دسترسی به این پادزهر‌های نجات‌بخش را در پاکستان تضمین کنند.