کشف مجسمه مرموز «انسان مارنما» متعلق به ۷۵۰۰ سال پیش در کویت

راز بقا: باستان‌شناسان می‌گویند این مجسمه نشان‌دهنده فرهنگ مردمانی پیشاتاریخی است که بین سال‌های ۵۵۰۰ تا ۴۹۰۰ پیش از میلاد در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند. سر مجسمه که جمجمه‌ای کشیده، بینی پهن، دهانی محو و چشمانی باریک و تنگ دارد، به نمونه‌های معروف به مجسمه‌های انسان‌های مارنما شباهت دارد که معمولاً توسط فرهنگ «عُبِید» ساخته می‌شدند.

این اثر هنری در جریان حفاری‌ها توسط تیمی از باستان‌شناسان کویتی و لهستانی در محل باستانی «بحره ۱» در کویت به دست آمده است. پیوتر بیلینسکی، باستان‌شناس در دانشگاه ورشو لهستان، در این باره می‌گوید: «وجود این مجسمه سوالات جالبی را در مورد هدف و ارزش نمادین یا آئینی آن برای مردمان این جامعه باستانی مطرح می‌کند.»

پیش از آنکه سومریان یکی از اولین تمدن‌های بشری را بنیان بگذارند، فرهنگ محلی عبید بسیاری از زیرساخت‌های اولیه تمدن را در بین‌النهرین پایه‌ریزی کرد. شبکه‌های تجاری، سیستم‌های آبیاری و مکان‌هایی، چون معابد از جمله دستاورد‌های این فرهنگ بودند که در مناطقی از عراق و کویت امروزی توسعه یافتند. نام این فرهنگ برگرفته از تل العُبید در غرب اور استان ذی‌قار عراق است که نخستین کاوش بزرگ در آن در سال ۱۹۱۹ انجام گرفت.

محوطه باستانی بحره ۱، که به دوران اولیه عبید بازمی‌گردد، از سال ۲۰۰۹ به دلیل ویژگی‌های خاص باستان‌شناسی خود توجه زیادی را به خود جلب کرده است. از جمله این ویژگی‌ها، وجود بنایی است که به‌عنوان «معبد آئینی» توصیف شده و چیدمان معماری غیرمنتظره‌ای برای آن دوره دارد.

کشف بقایای یک کارگاه سفالگری در بحره ۱، یکی از معما‌های مرتبط با ظروف سفالی معروف به «ظروف قرمز زبرینه» را حل کرده است. این ظروف در سراسر منطقه یافت شده بودند، اما محل تولید آن‌ها ناشناخته بود.

کشف نمونه‌هایی از این ظروف همراه با آثار صنایع دستی عبید که حاوی مواد گیاهی در خمیر سفال خود هستند، به پژوهشگران کمک کرده تا نه تنها این محل را به شبکه بزرگ‌تری از فرهنگ عبید متصل کنند، بلکه اکولوژی منطقه را در هفت هزار سال پیش بهتر بشناسند.

به گفته رومن هوسپیان، باستان‌شناس گیاه‌شناسی «تحلیل‌های اولیه نشان داده‌اند که ردپای گیاهان وحشی، به‌ویژه نی، در سفال‌های تولیدشده محلی یافت شده است.

در حالی که بقایای گیاهان کشت‌شده، از جمله جو و گندم، در ظروف وارداتی به عبید کشف شده‌اند.» در میان بشقاب‌ها و کوزه‌های زیبا که توسط هنرمندان عبید ساخته شده‌اند، مجسمه‌های باریک با سر‌هایی شبیه به پرندگان یا مارمولک‌ها یافت شده است. این مجسمه‌های سفالی اغلب دارای چشمانی شبیه به دانه‌های قهوه و نقطه‌هایی روی بدنشان هستند که گویی فلس‌های مار را نشان می‌دهند.

هنوز مشخص نیست که این تصاویر خزنده چه معنایی دارند، با این حال باستان‌شناسان نظریه‌های مختلفی را درباره اهمیت این مجسمه‌ها بر اساس محل کشف آن‌ها مطرح کرده‌اند.

برخی باستان‌شناسان معتقدند که این مجسمه‌ها نماد خدایان یا ارواح خزنده‌مانند هستند که در آئین‌های مذهبی عبید پرستش می‌شده‌اند. مار‌ها در بسیاری از فرهنگ‌های باستانی به عنوان نماد زایش نو، مرگ و زندگی و یا محافظت در برابر نیرو‌های شیطانی شناخته می‌شدند. این مجسمه‌ها ممکن است بازتاب این باور‌ها باشند.

علاوه بر این‌ها برخی از این مجسمه‌ها با ویژگی‌های زنانه طراحی شده‌اند که می‌تواند نشانه‌ای از ارتباط آن‌ها با آئین‌های باروری باشد. همچنین از آن‌جا که بیشتر این مجسمه‌ها تاکنون در گور‌ها همراه با اشیاء دیگر یافت شده‌اند، ممکن است نشان‌دهنده نقش آیینی آن‌ها در مراسم تدفین یا محافظت از ارواح باشند. محققان می‌گویند کشف جدید نگاهی دقیق‌تر به باور‌ها و آیین‌های فرهنگی عبید ارائه می‌دهد و می‌تواند زمینه را برای پاسخ به پرسش‌های بیشتری درباره این تمدن پیشاتاریخی فراهم کند.