کدام حیوانات به یکدیگر هدیه می‌دهند؟

راز بقا: اگر در صبح عید، وقتی هدیه‌تان را باز کردید و متوجه شدید یک جفت جوراب کادو گرفته‌اید و احساس ناامیدی شدیدی به شما دست داد، حداقل می‌توانید خوشحال باشید که یک مگس عقربی (scorpionfly) ماده نیستید، چون در آن صورت، بهترین چیزی که می‌توانستید داشته باشید، یک توپ بزاق از معشوقتان بود. البته برخلاف تصور شما، مگس عقربی‌های ماده از این هدیه لذت می‌برند، تا آنجا که به خواستگارشان برای جفت‌گیری فرصت می‌دهند.

به گزارش سرویس جهانی بی‌بی‌سی، هدیه دادن در زمان جفت‌گیری در گونه‌هایی مانند حلزون‌ها، کرم خاکی‌ها و ماهی‌های مرکب نیز مشاهده شده است. پرندگان نیز از هدیه دادن لذت می‌برند. مثلا پرنده‌ای به نام سنگ‌چشم خاکستری بزرگ (great grey shrike) موجودات کوچک را روی خار‌ها و شاخه‌ها می‌چسباند تا توجه ماده را جلب کند و سپس آنها را در دوران جفت‌گیری هدیه می‌دهد. 

با این حال، این پدیده بیشتر در میان حشرات و عنکبوت‌ها رایج است. برای مثال، نوعی شب‌پره به نام رشکک شش‌خال (Six-spot burnet) به شریک ماده خود از طریق اسپرمش سیانید هدیه می‌دهد (احتمالا به‌عنوان یک نوع سم دافع تا شکارچیان را دور کند). 

عنکبوت‌های گهواره‌باف (Nursery web spiders) هم شکار‌های خود را میان تار می‌پیچند و به ماده‌ها هدیه می‌دهند. این هدیه معمولا همراه با مواد شیمیایی خاصی است که به جذاب‌تر کردن هدیه کمک می‌کند. اگر ماده این هدیه رد کند، نر معمولا با اضافه کردن لایه‌های بیشتری از تار، هدیه را دوباره به ماده پیشکش می‌کند. البته گاهی اوقات هم نر‌ها سعی می‌کنند ماده‌ها را فریب دهند و شکار‌هایی با کیفیت پایین یا حتی تکه‌های نصفه‌خورده خود را بسته‌بندی می‌کنند و در حالی که ماده مشغول باز کردن هدیه است، با او جفت‌گیری می‌کنند و پیش از آنکه متوجه شود، فرار می‌کنند. یک مطالعه نشان داده است که تا ۷۰ درصد از هدایای عنکبوت‌های گهواره‌باف نر تقلبی‌اند.

دارین گویل، اکولوژیست رفتاری در دانشگاه تورنتو کانادا، اشاره می‌کند که حشرات دیگری نیز شناخته شده‌اند که سعی می‌کنند در هدیه دادن صرفه‌جویی کنند. او می‌گوید: «فصل بهار در خیابان ما، یک پدیده واقعا زیبا وجود دارد. وقتی مگس‌های خنجری (dance flies) به سمت رودخانه می‌روند و حشرات آبزی را شکار می‌کنند. آنها این شکار‌ها را به خانه می‌آورند و ماده‌ها برای دریافت این شکار رقابت می‌کنند، زیرا خودشان نمی‌توانند غذا پیدا کنند و به این تغذیه نیاز دارند تا بتوانند تخم بگذارند. در یک مورد، من دیدم که یک نر با یک توده از کرک درخت بید برگشت و سعی کرد آن را به جای هدیه قالب کند.»

هدیه بی‌ارزش دادن شاید جنس نر را در کوتاه‌مدت به هدف برساند، اما به محض اینکه ماده هدیه را باز کند و متوجه شود که فریب خورده است، او را رد می‌کند. این بدان معنا است که نر تنها برای مدت کوتاهی می‌تواند با او جفت‌گیری کند. از آنجا که حشرات ماده معمولا با چندین خواستگار جفت‌گیری می‌کنند، کمتر احتمال دارد که اسپرم نر فریبکار بتواند تخم‌های ماده را بارور کند، به این معنی که در بلندمدت ضرر می‌کند.

این در حالی است که برخی دیگر از حشرات نر برای جلب توجه ماده‌ها، حتی به‌نوعی فداکاری و از خودگذشتگی می‌کنند. برای مثال، نوعی جیرجیرک (sagebrush cricket) اجازه می‌دهد که حشره ماده بال‌های پشتی او را گاز بگیرد و حتی همولنف (معادل خون در حشرات) او را بمکد. طبق یک مطالعه، نر‌هایی که این «گاز عشق» را تحمل می‌کنند، شانسشان برای پیدا کردن یک شریک دیگر بسیار کم می‌شود، زیرا برای روابط عاشقانه بعدی دیگر انرژی کافی ندارند.

در عنکبوت‌های پشت قرمز (red back spider)، ماجرا از این هم جدی‌تر است و عنکبوت نر در طول فرایند جفت‌گیری خود را فدای ماده می‌کند و به شکلی فیزیکی جانش را به خطر می‌اندازد. به طوری که نر با جهش به داخل دهان ماده، به او اجازه می‌دهد شکمش را بجود و در نهایت او را بخورد. این رفتار نوعی فداکاری برای اطمینان از موفقیت در جفت‌گیری است، زیرا در این گونه از عنکبوت‌ها، پیدا کردن یک ماده برای جفت‌گیری نادر است و شانس بزرگ محسوب می‌شود؛ بنابراین نر با این عمل فداکارانه به ماده برای باروری تخم‌هایش شانس بیشتری می‌دهد و نسل این گونه را حفظ می‌کند.

تمام این مثال‌ها هدیه‌هایی با هدف جفت‌گیری بودند که نر‌ها به ماده‌ها می‌دهند تا آنها را برای جفت‌گیری متقاعد کنند. اغلب این هدایا ارزش تغذیه‌ای دارند، بنابراین ماده نیز از آن بهره می‌برد. با این حال، حیواناتی هم دیده شده‌اند که فقط برای خوشحال کردن گیرنده هدیه می‌دهند. برای مثال، گزارش شده است که برخی دلفین‌ها غذا‌هایی مانند مارماهی، ماهی تن و هشت‌پا به انسان‌ها هدیه داده‌اند. از کلاغ‌هایی هم که به انسان‌هایی که به آنها کمک کرده‌اند، هدیه می‌دهند گزارش‌هایی وجود دارد.

نیکولا کلیتون، استاد شناخت تطبیقی ​​در دانشگاه کمبریج بریتانیا، می‌گوید: «من از کلاغ‌ها چیز‌هایی مانند گردو، زیتون، سر بطری آبجو و چوب‌پنبه شراب هدیه گرفته‌ام.»

به نظر می‌رسد گونه زاغ جنگلی (Eurasian jay) که از خانواده کلاغ‌ها است، هم هدیه دادن به جفتش را فقط با هدف لذت تقدیم هدیه انجام می‌دهد. نیکولا کلیتون و تیمش در یکی از آزمایش‌هایشان، گزارش کردند نر‌ها وقتی مشاهده کردند که ماده‌هایشان کرم معمولی یا کرم شب‌تاب می‌خورند، وقتی فرصتی برای هدیه دادن به شریکشان می‌یافتند، غذای متفاوتی برای او می‌بردند. به عبارت دیگر، نر‌ها فهمیدند که ماده‌ها چیزی جدیدتر از آنچه را قبلا خورده‌اند، ترجیح می‌دهند.

هدیه دادن سخاوت‌آمیز در بونوبو‌ها (bonobo) که نوعی شامپانزه‌اند و تقریبا ۹۹ درصد دی‌ان‌ای‌شان با انسان‌ها مشترک است، هم دیده شده است. یک مطالعه در سال ۲۰۱۳ نشان داد که بونوبو‌ها مانند انسان‌ها، گاهی به بیگانگان از روی نوع‌دوستی هدیه می‌دهند. آنها غذا‌هایی مانند سیب و موز را با بونوبو‌های غیر از گروه خود به اشتراک می‌گذاشتند و حتی گاه از غذایشان می‌گذشتند تا بتوانند با غریبه ارتباط برقرار کنند. 

چرا حیوانات به یکدیگر هدیه می‌دهند؟

از آنجا که این رفتار چندین بار در گونه‌های مختلف تکامل یافته است، به نظر می‌رسد دلیل آن کمک به افزایش تناسب تولیدمثل برای هر دو جنس نر و ماده است. این موضوع به‌ویژه در مورد حشرات و عنکبوت‌ها صادق است، مگر اینکه یکی از طرفین تقلب کند. این رفتار در فرایند جفت‌گیری و تولیدمثل نقش دارد و به گونه‌ها کمک می‌کند شانس بقا و تولید مثل را افزایش دهند. در مواردی که هدیه دادن صادقانه و بدون تقلب انجام شود، می‌تواند باعث تقویت رابطه جفت و اطمینان از انتقال ژن‌های موجود به نسل‌های بعدی شوند.

در مورد پرندگان مثل زاغ‌های جنگلی هم این هدیه‌ها می‌تواند به نوعی نشانگر پیوند طولانی‌مدت باشد. نیکولا کلیتون می‌گوید که این گونه برای تمام عمر جفت می‌شوند، بنابراین این هدیه‌ها رشوه نیستند، واقعا هدیه‌ای از طرف نر به ماده‌اند. این پرندگان موجوداتی باهوش با طول عمر زیادند و می‌دانند که حفظ رابطه به مدت طولانی کار آسانی نیست؛ بنابراین می‌توان گفت در زاغ‌ها و برخی دیگر از پرندگان، انگیزه اصلی از هدیه دادن احتمالا مشابه انسان‌ها است؛ تقویت پیوند‌های اجتماعی با کسانی که به آنها نزدیک‌تریم.