استبرق یا قلپلپ؛ گیاهی با قدرت بی‌نظیر و بسیار سمی و کور کننده که راز پارچه‌های دیبای ایرانی را فاش می‌کند
گیاه استبرق (Calotropis procera) با خواص صنعتی و دارویی، در تولید پارچه دیبا و درمان زخم‌ها کاربرد دارد. مصرف نادرست آن سمی است؛ استفاده موضعی زیر نظر متخصص مجاز است و مصرف خوراکی به‌شدت پرخطر است.
راز بقا: استبرق، با نام علمی Calotropis procera، یکی از گونه‌های سرده‌ی خرک یا استبرق در خانواده گل‌سپاسی‌سانان (Apocynaceae) است. این گیاه عمدتاً در مناطق گرم و خشک مانند جنوب ایران (خوزستان، بوشهر، کرمان، هرمزگان، بلوچستان) و بسیاری کشور‌های آفریقایی، آسیایی و عربی می‌روید.
به گزارش راز بقا، در زبان‌های محلی، آن را خرک، قلپلپ، سُدوم یا استبرق می‌نامند. ارتفاع گیاه معمولاً بین ۱٫۸ تا ۲٫۴ متر است و گاهی به ۵ متر هم می‌رسد. برگ‌ها ضخیم و بیضی، گل‌ها خوشه‌ای با رنگ سفید مایل به بنفش یا صورتی و میوه‌ها شبیه انبه هستند که پس از رسیدن، باز و بذر‌های همراه با کرک پخش می‌شوند.
اکولوژی و پراکنش
استبرق گیاهی مقاوم به شرایط سخت است؛ می‌تواند در دما‌های بین ۵ تا ۵۰ درجه سانتی‌گراد و خاک‌های ماسه‌ای با زهکشی کم رشد کند. اغلب در نقاطی مانند شوشتر، دزفول، بندرعباس، چابهار و سراوان دیده می‌شود. این گیاه علاوه بر داشتن نقش تثبیت خاک، به دلیل رشدش در نواحی ساحلی و صحرا بسیار مهم بوده و در مهار فرسایش خاک کاربرد دارد.
نام‌ها و پیشینه تاریخی
در قرآن، پارچه دیبایی که به لباس بهشتیان نسبت داده شده، براساس منابع عامیانه، از الیاف استبرق به دست می‌آمده. این نوع پارچه، دیبای شوشتر، شهرت جهانی داشت و استفاده از آن برای پادشاهان قرون گذشته رایج بوده است.
همچنین، شیره‌ی این گیاه در متون طب سنتی برای درمان جذام و بیماری‌های پوستی مورد استفاده قرار می‌گرفت. ابن وحشیه، بیرونی، و ابن بیطار (دانشمندان قرون وسطی اسلامی) در آثار خود به آن اشاره کرده‌اند.
ساختار و ترکیبات شیمیایی
تمام اجزای گیاه؛ برگ، ساقه و ریشه دارای شیره‌ی شیری‌رنگی هستند که از آن ترکیبات خاصی، چون کالوتروپین، اوشارین، کالوتوزین، کالکتین استخراج می‌شود. شیره‌ی این گیاه به‌صورت شیرابه‌ی شب‌هنگام به «شکر عشر» معروف بود، زیرا ابتدا طعم شیرین داشت و سپس تلخ می‌شد.
کاربرد‌های صنعتی
استبرق در تولید پارچه‌های لطیف دیبا و تثبیت خاک‌های شنی در مناطق خشک کاربرد دارد.
بافت پارچه دیبا
به گزارش راز بقا الیاف استبرق از کیفیت بالایی برخوردار بودند و از نظر لطافت قابل رقابت با ابریشم بودند؛ به‌طوری‌که در گذشته برای تولید پارچه‌ی دیبا مورد استفاده قرار می‌گرفتند. دیبای شوشتر یکی از مشهورترین محصولات این حوزه بوده و اکنون هم احیای آن در دستور کار قرار دارد.
کاربرد در تثبیت خاک
ریشه‌های استبرق در خاک‌های شنی نفوذ کرده و مانع از فرسایش می‌شوند. از این لحاظ، در کنترل شن‌ریزی در نواحی کویری استفاده می‌شده است.
کاربرد‌های دارویی سنتی و پژوهشی
استبرق در طب سنتی برای درمان زخم، جذام و بیماری‌های پوستی و در پژوهش‌ها برای ترمیم بافت‌ها استفاده می‌شود.
درمان زخم و ضایعات پوستی
مطالعات در مدل‌های حیوانی (موش صحرایی) نشان داده است که شیره و عصاره‌ی هیدروالکلی استبرق با خاصیت ضدالتهابی و آنتی‌میکروبی، تسریع روند ترمیم زخم را فراهم می‌کند و باعث کاهش دوره بهبودی می‌شود.
در طب سنتی ایرانی، از جوشانده‌ی برگ یا ریشه برای خشک کردن زخم‌های چرکی، کورک‌ها، درد مفاصل استفاده می‌شده است.
درمان بیماری‌ها و شرایط دیگر
بنا بر کاربرد‌های سنتی ذکر شده، استبرق در درمان موارد زیر نیز مصرف می‌شد:
جذام، تب، مالاریا، نیش مار و عقرب، اسهال خونی، میگرن، سوءهاضمه.
در طب اسلامی به‌عنوان ادرارآور، مقوی، خلط‌آور، معرق و قی‌آور کاربرد داشته است.
اما نکته مهم: مصرف خوراکی آن می‌تواند بسیار سمی باشد و در موارد ناآگاهانه باعث تحریک پوست، اختلال بینایی، و مسمومیت شدید شود.
روش مصرف و هشدار‌ها
مصرف موضعی استبرق باید با دقت و تحت نظر متخصص انجام شود و مصرف خوراکی آن به‌دلیل سمیت بالا توصیه نمی‌شود.
مصرف موضعی (برای زخم‌ها): باید زیر نظر فرد متخصص و با دوز کنترل‌شده انجام شود، چون احتمال بروز حساسیت وجود دارد.
مصرف خوراکی: به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود و تنها در قالب دارو‌های استخراج‌شده و فرآوری‌شده توسط مراکز معتبر قابل استفاده است.
تماس مستقیم با شیره: برای افراد حساس موجب تاول، خارش و تحریک پوستی می‌شود.
گروه‌های پرخطر: زنان باردار، کودکان، سالمندان و افراد با مشکل کبد یا کلیه نباید بدون نسخه‌ی پزشک مصرف نمایند.
برای مطالعه بیشتر بخوانید:
کیجو یا انجیر کوهی؛ میوه معروف به «نگهبان کوه‌نشینان» که یبوست را درمان و چشم‌زخم را دور می‌کند
کشت، تکثیر و پرورش
این گیاه از طریق بذر تکثیر می‌شود. کشت در مناطق خشک و خاک‌های سبک مناسب است. دمای مناسب ۵–۵۰ درجه سانتی‌گراد است، با کمترین نیاز به آبیاری.
در ایران، استبرق به‌صورت خودرو در نواحی جنوبی رشد می‌کند و در گذشته به‌صورت محدود کشت می‌شد و استفاده‌ی صنعتی–دارویی محلی داشت.
توصیه نهایی
نام رایج: استبرق، خرک، قلپلپ
نام علمی: Calotropis procera
اکوسیستم: گرم و خشک؛ خاک ماسه‌ای
اجزای مورداستفاده: برگ، ساقه، ریشه، شیره
مصارف صنعتی: پارچه دیبای شوشتر؛ تثبیت خاک
کاربرد دارویی: ضد زخم، التیام‌بخش، خلط‌آور، درمان جذام و ضایعات پوستی
تهدیدات سلامتی: سمی بودن مصرف نادرست، تحریک پوستی، سمیت کلیوی و گوارشی
به گزارش راز بقا گیاه استبرق با نام علمی Calotropis procera، یک گونه‌ی جذاب و چندوجهی از خانواده گل‌سپاسی‌سانان است که هم کاربرد صنعتی (الیاف، تثبیت خاک) و هم دارویی-پزشکی (ترمیم زخم، درمان بیماری‌های پوستی و غیره) دارد. با این حال، مصرف بی‌رویه یا بدون دانش اصولی می‌تواند خطرناک باشد.
این گیاه برای ایران (به‌ویژه مناطق جنوبی) همچنان ارزشمند است؛ احیای پارچه‌های دیبا (همچون شوشتر)، استفاده‌ی دارویی استاندارد، و برنامه‌های حفاظت و کشاورزی مدیریت‌شده، نه‌تنها ریشه در فرهنگ کهن ایرانی دارد، بلکه می‌تواند به توسعه‌ی محلی نیز کمک کند.
لینک کپی شد
خواندنی‌ها
کهورک یا جغجغه؛ گیاه کهنسال و بومی ایران که تاثیری جادویی در درمان کبد و افزایش وزن گاوها و گوسفندها دارد!
مورتلخ؛ گیاه معروف هرمزگان که بیماری‌های پوستی و نفخ معده را درمان می‌کند
خار پیرزن یا گنج گوهر؛ گیاه بومی ایران که با خارمریم اشتباه گرفته می‌شود و کاشت آن درآمد بالایی دارد
والک؛ سبزی محبوب بهار که نفخ را از بین میبرد و غذای خوشمزه والکپلو از آن تهیه می‌شود
افسنطین؛ گیاهی اسرارآمیز که نوشیدنی الکلی معروف از آن تولید می‌شود و قدیمیترین گیاه دارویی جهان است
پاغازه یا کولخار: گیاه چند صد ساله کرمانشاهی که بیماری کبدی را درمان و گاو و گوسفندها را به شدت چاق می‌کند
سریش یا چسب کوهی؛ گیاه دارویی و صنعتی کمیاب در کوهستان‌های ایران که فقط در بهار می‌روید!
کبر یا لگجی؛ طلای سبز جنوب ایران که درد مفاصل و اگزما را درمان می‌کند و ترشی آن بسیار محبوب است
ارسال نظر
ویدیوهای برگزیده
دنیای گیاهان
علم و کیهان