«هزارپا» واقعا چند پا دارد و چه کسانی اسم این موجود را هزارپا گذاشتند؟

راز بقا: هزارپا‌ها از جمله گروه‌های شگفت‌انگیز بندپایان هستند که به دلیل بدن بلند و وجود تعداد زیادی پا، توجه انسان را از دیرباز به خود جلب کرده‌اند.

به گزارش راز بقا، نام «هزارپا» به‌ظاهر این برداشت را ایجاد می‌کند که این جانداران واقعاً هزار پا دارند، اما بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که این تصور درست نیست و تعداد پا‌های آنها وابسته به گونه و مرحله زندگی متغیر است. در این نوشتار، به بررسی علمی تعداد واقعی پا‌های هزارپا و دلایل این نام‌گذاری می‌پردازیم.

ساختار بدن و نحوه شمارش پا‌ها

هزارپا‌ها متعلق به رده Diplopoda هستند و بدن آنها از بخش‌های تکرارشونده‌ای به نام حلقه یا بند تشکیل شده است. برخلاف حشرات که در هر حلقه تنها یک جفت پا دارند، هزارپا‌ها در بیشتر حلقه‌های بدن خود دو جفت پا دارند. این ویژگی نتیجه ادغام دو بند ابتدایی در یک بند واحد طی فرایند تکامل است. 

با این حال، شمار پا‌ها در هزارپا‌ها بسته به گونه و سن بسیار متفاوت است. گونه‌های تازه متولدشده ممکن است تنها چند ده پا داشته باشند و با هر بار پوست‌اندازی و رشد، حلقه‌ها و پا‌های بیشتری به بدن آنها افزوده می‌شود. از نظر علمی، تعداد پا‌ها در هزارپا‌ها بین حدود ۳۰ جفت تا بیش از ۳۰۰ جفت متغیر است، اما هیچ گونه‌ای تاکنون شناسایی نشده که دقیقاً هزار پا داشته باشد. 

برای نمونه، گونه Illacme plenipes که بومی ایالت کالیفرنیای آمریکاست، رکورددار بیشترین پا در میان هزارپاهاست و می‌تواند تا ۷۵۰ پا (۳۷۵ جفت) داشته باشد. 

تنوع گونه‌ها و عوامل مؤثر بر تعداد پا

به گزارش راز بقا، تنوع زیستی هزارپا‌ها گسترده است و بیش از ۱۲ هزار گونه شناخته‌شده در سراسر جهان وجود دارد. تفاوت در تعداد پا‌های این گونه‌ها به عوامل زیر وابسته است: 

ویژگی‌های ژنتیکی: ژن‌های مسئول رشد حلقه‌ها و تقسیم‌بندی بدن، تعیین‌کننده شمار نهایی پا‌ها هستند.

روند رشد: بسیاری از هزارپا‌ها با هر پوست‌اندازی، بند‌های جدید و در نتیجه پا‌های بیشتری پیدا می‌کنند.

گونه و خانواده: برخی خانواده‌ها ذاتاً دارای بند‌های کمتر یا بیشتر هستند که بر تعداد پا‌ها اثر مستقیم می‌گذارد.

نکته جالب این است که حتی در یک گونه واحد نیز ممکن است تعداد پا‌ها بسته به سن و جنس متفاوت باشد. به‌عنوان مثال، نر‌ها و ماده‌ها گاه تفاوت‌های اندکی در شمار پا‌های خود دارند، به‌ویژه در بخش‌های نزدیک به اندام‌های تولیدمثلی. 

چرایی نام‌گذاری «هزارپا» و برداشت‌های نادرست

به گزارش راز بقا، نام «هزارپا» بیشتر یک توصیف ادبی و اغراق‌آمیز است تا بیان دقیق ویژگی زیستی. در زبان‌های مختلف، معادل‌هایی برای این واژه وجود دارد که همگی به کثرت پا‌ها اشاره دارند؛ مانند millipede در انگلیسی که از لاتین mille (هزار) و pes (پا) گرفته شده است. 

این نام‌گذاری از دید مردم باستان و طبیعت‌نگاران اولیه، بر پایه مشاهده ظاهری و شمار زیاد پا‌ها انجام شده و کسی واقعاً آنها را تا آخرین پا نشمرده بود. 

در حقیقت، بیشتر هزارپا‌ها بین ۶۰ تا ۴۰۰ پا دارند و تنها برخی گونه‌های خاص پا‌های بسیار بیشتری دارند. بنابراین، نام «هزارپا» نوعی اغراق است، مشابه نام «صدپا» برای گروه دیگری از بندپایان که معمولاً کمتر از ۱۰۰ پا دارند. 

به گزارش راز بقا، هزارپا‌ها هرگز دقیقاً هزار پا ندارند، اما می‌توانند با ساختار بدنی خاص و افزودن بند‌ها در طول زندگی، به صد‌ها پا مجهز شوند. بیشترین تعداد ثبت‌شده تاکنون ۷۵۰ پا بوده است. این جانداران نمونه‌ای جالب از تنوع زیستی و سازگاری تکاملی در دنیای بندپایان هستند که نام‌گذاری آنها بیش از آن‌که دقیق باشد، برگرفته از نگاه شگفت‌زده انسان به طبیعت است.