خرس ساوالان؛ خرس قهوه‌ای سوریه‌ای با حس بویایی قوی که در ایران و در دامنه‌های کوه سبلان اردبیل زندگی می‌کند

راز بقا: خرس قهوه‌ای سوری (Syrian Brown Bear) یکی از زیرگونه‌های متمایز خرس قهوه‌ای است که به‌خاطر رنگ روشن‌تر پوشش بدن و جثه کوچک‌تر نسبت به خرس‌های شمالی شناخته می‌شود. این زیرگونه در گذشته در بخش‌هایی از خاورمیانه، قفقاز و ایران زندگی می‌کرده و همواره مورد توجه زیست‌شناسان، حفاظت‌گران محیط زیست و فرهنگ‌های محلی بوده است. 

به گزارش راز بقا، متأسفانه جمعیت این گونه به دلیل از دست رفتن زیستگاه، شکار غیرقانونی و تعارض با انسان‌ها به شدت کاهش یافته و آن را به یکی از گونه‌های مورد توجه در حفاظت حیات‌وحش تبدیل کرده است. مطالعه خرس قهوه‌ای سوری نه تنها بینشی درباره سازگاری خرس‌ها در اقلیم‌های مختلف ارائه می‌دهد، بلکه ضرورت برنامه‌های حفاظتی منطقه‌ای را نیز برجسته می‌کند. 

ویژگی‌های ظاهری و سازگاری‌ها

به گزارش راز بقا، خرس قهوه‌ای سوری به‌طور قابل توجهی کوچک‌تر از خرس قهوه‌ای اوراسیایی است. وزن نر‌های بالغ معمولاً بین ۱۲۰ تا ۲۵۰ کیلوگرم است، در حالی که ماده‌ها به‌طور قابل توجهی سبک‌ترند. پوشش بدن آنها عموماً قهوه‌ای روشن، شنی یا حتی بلوند بوده و گاهی درخشش نقره‌ای دارد که به استتار آنها در مناظر خشک و سنگلاخی کمک می‌کند. 

برخلاف خرس‌های شمالی که به جنگل‌های متراکم و آب و هوای سرد عادت دارند، خرس‌های سوری برای زندگی در زیستگاه‌های صخره‌ای و کم‌گیاه تکامل یافته‌اند. 

پنجه‌های آنها نسبتاً بلند و باریک است و برای حفاری خاک و سنگ برای یافتن ریشه‌ها، حشرات و پستانداران کوچک تخصص یافته است. این سازگاری به آنها کمک می‌کند تا در محیط‌های سخت و منابع غذایی محدود، بتوانند غذا پیدا کنند. حس بویایی خرس قهوه‌ای سوری بسیار توسعه یافته است و به او اجازه می‌دهد غذا را از فواصل دور تشخیص دهد. 

این خرس‌ها در رژیم غذایی خود انعطاف فصلی بالایی دارند و هنگام دسترسی، میوه‌ها، آجیل و گیاهان می‌خورند و در ماه‌های کمبود منابع، به لاشه یا حیوانات کوچک متکی می‌شوند. هرچند آنها همه‌چیزخوارند، کمبود شکار بزرگ در زیستگاهشان باعث شده که مواد گیاهی و حشرات بخش مهمی از تغذیه آنها باشد. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

خرس غارنشین؛ غول گیلانی که هزاران سال پیش در غار‌های ایران زندگی می‌کرد!

زیستگاه، پراکندگی و اهمیت فرهنگی

به گزارش راز بقا، خرس قهوه‌ای سوری در گذشته در بخش‌های وسیعی از خاورمیانه از جمله ترکیه، سوریه، عراق، ایران، لبنان و کوه‌های قفقاز پراکنده بوده است. امروزه پراکندگی آن به شدت کاهش یافته است. بزرگ‌ترین جمعیت‌های باقی‌مانده در مناطق کوهستانی ایران، قفقاز و بخش‌های محدودی از ترکیه یافت می‌شوند. در سوریه، لبنان و اسرائیل، این گونه یا بسیار نادر است یا احتمالاً منقرض شده است.

زیستگاه‌های این خرس‌ها معمولاً جنگل‌های کوهستانی، بوته‌زار‌ها و دامنه‌های صخره‌ای است که هنوز غذا و پناهگاه در آنها یافت می‌شود. با این حال، گسترش جمعیت انسانی و فعالیت‌های انسانی زیستگاه آنها را به شدت تکه‌تکه کرده است. چراگاه‌های دام، جنگل‌زدایی و شکار غیرقانونی تهدیدات بیشتری برای بقا ایجاد می‌کنند.

خرس قهوه‌ای سوری همچنین اهمیت فرهنگی دارد. در سنت‌های باستانی میان‌رودان و خاور نزدیک، خرس‌ها نماد قدرت و مقاومت بودند. در فولکلور محلی خاورمیانه هنوز به خرس‌ها اشاره می‌شود، هرچند امروزه بیشتر به‌عنوان تهدید برای محصولات کشاورزی یا دام‌ها دیده می‌شوند. این تنش میان حافظه فرهنگی و تعارض انسان و حیات‌وحش، چالشی جدی برای حفاظت از آنها باقی مانده است. 

وضعیت حفاظتی و چالش‌ها

به گزارش راز بقا، اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) خرس قهوه‌ای سوری را بخشی از گونه گسترده‌تر خرس قهوه‌ای (Ursus arctos) می‌داند که در سطح جهانی در خطر انقراض نیست. با این حال، جمعیت‌های منطقه‌ای این زیرگونه به شدت کاهش یافته و در برخی مناطق در آستانه نابودی هستند. تهدیدات اصلی شامل شکار برای اعضای بدن، کشتار انتقام‌جویانه توسط کشاورزان و تخریب زیستگاه طبیعی است.

تلاش‌های حفاظتی در کشور‌هایی مانند ایران و ترکیه شامل ایجاد مناطق حفاظت‌شده و قوانین سختگیرانه‌تر علیه شکار غیرقانونی بوده است، اما اجرای آنها اغلب ضعیف است. همکاری‌های بین‌المللی نیز به دلیل ناپایداری سیاسی در خاورمیانه محدود است. سازمان‌های محیط زیست بر اهمیت آموزش محلی برای درک نقش اکولوژیکی خرس‌ها، مانند کنترل جمعیت شکار و پراکندگی دانه‌ها از طریق رژیم غذایی، تأکید می‌کنند.

بقای طولانی‌مدت خرس قهوه‌ای سوری احتمالاً به استراتژی‌های حفاظتی هماهنگ بین‌مرزی، حفاظت قوی‌تر از زیستگاه و مشارکت جوامع محلی در پروژه‌های همزیستی وابسته است. با توجه به کاهش جمعیت و اهمیت فرهنگی آنها، خرس قهوه‌ای سوری نمادی از شکنندگی و مقاومت حیات‌وحش خاورمیانه است.