خرس گبی؛ کمیاب‌ترین خرس جهان که فقط ۴۰ قلاده از آنها وجود دارد و در خشک‌ترین بیابان زمین زندگی می‌کنند!

راز بقا: در جایی میان تپه‌های خشک و تفتیده‌ی بیابان گبی، جایی که حتی سایه هم پناهگاه مطمئنی نیست، موجودی زندگی می‌کند که وجودش بیشتر به افسانه شبیه است تا واقعیت. اینجا خانه‌ی خرس گبی است؛ نادرترین گونه از خانواده خرس‌ها که تنها بازمانده‌هایی انگشت‌شمار از آن در این بیابان خشن جان می‌سپرند و زنده می‌مانند. خرس‌هایی که بودنشان به معنای واقعی کلمه، «معجزه طبیعت» است.

خرس گبی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

به گزارش راز بقا، خرس گبی با نام علمی Ursus arctos gobiensis، زیرگونه‌ای از خرس قهوه‌ای به شمار می‌رود که به‌طور انحصاری در بیابان گبی زندگی می‌کند. برخلاف دیگر خرس‌های قهوه‌ای، اندازه‌ای کوچکتر، پنجه‌هایی کوتاه‌تر و پوشش بدن نازک‌تری دارد که با شرایط بیابانی سازگار شده است.

ویژگی بارز خرس گبی، قدرت فوق‌العاده‌ی آن در تحمل تشنگی، گرما و سرمای شدید است. از منفی ۳۸ درجه تا مثبت ۴۲ درجه‌ی سانتی‌گراد، این موجود حیرت‌انگیز همچنان زنده می‌ماند.

بیابان گبی؛ سرزمین بی‌آب و جایی برای بقا

بیابان گبی در مرز جنوبی مغولستان و شمال غربی چین، یکی از خشک‌ترین نقاط زمین است. در زبان مغولی، «گبی» به معنای "سرزمین بی‌آب" است. فاصله بین منابع آب در این منطقه می‌تواند تا ۱۶۰ کیلومتر باشد؛ مسیری طاقت‌فرسا که خرس‌های گبی برای زنده‌ماندن آن را می‌پیمایند.

این بیابان محل زندگی حیوانات اندکی است، اما خرس گبی تنها گونه‌ی خرسی است که در چنین محیطی زندگی می‌کند و تاکنون توانسته در برابر این شرایط مرگبار مقاومت کند.

چه چیزی می‌خورند و چگونه زنده می‌مانند؟

خرس‌های گبی عمدتاً گیاه‌خوار هستند و از ریشه‌ها، علف‌های صحرایی، دانه‌ها، تخم پرندگان و گاهی حشرات تغذیه می‌کنند. به دلیل کمبود منابع غذایی، گاهی رژیم آنها شامل استخوان یا بقایای جانوران مرده نیز می‌شود.

خرس‌های گبی برخلاف خرس‌های مناطق سرد، به خواب زمستانی کامل نمی‌روند. آنها در زمستان کمتر فعال‌اند، اما به‌طور کامل نمی‌خوابند؛ چراکه باید همچنان برای زنده‌ماندن منابع پیدا کنند.

جمعیت بحرانی؛ کمتر از ۴۰ قلاده

بر اساس گزارش‌های رسمی، در حال حاضر کمتر از ۴۰ قلاده از این خرس در بیابان گبی باقی مانده‌اند. این جمعیت بحرانی‌ترین آمار برای هر گونه از خرس‌ها در جهان به شمار می‌رود.

زادوولد در این شرایط سخت بسیار دشوار است. ماده‌ها معمولاً تنها یک یا دو توله در هر زایمان دارند، و میزان مرگ‌ومیر توله‌ها بالاست. بقای گونه به همین معدود توله‌ها وابسته است.

تکنولوژی در خدمت بقا؛ ردیابی ماهواره‌ای

برای شناخت بهتر رفتار‌ها و عادات این خرس‌ها، تاکنون بیش از ۲۰ قلاده خرس گبی به یقه‌های ردیاب GPS مجهز شده‌اند. به گزارش راز بقا این ابزار‌ها به دانشمندان کمک می‌کنند مسیر‌های حرکتی، رژیم غذایی، تعامل با محیط، موفقیت تولیدمثل و شرایط جسمانی آنها را ردیابی کنند.

این داده‌ها پایه و اساس تدوین برنامه‌های مؤثر حفاظتی است.

تهدید‌های جدید؛ معدن‌کاری و تغییرات اقلیمی

اگرچه خرس‌های گبی در طول هزاران سال با شرایط سخت بیابانی سازگار شده‌اند، اما تهدید‌های انسانی تازه‌ای، چون فعالیت‌های معدنی، جاده‌سازی و استخراج منابع طبیعی حالا مرز تحمل طبیعت را شکسته‌اند.

علاوه بر آن، تغییرات اقلیمی منجر به کاهش منابع آبی و تشدید شرایط خشکسالی در بیابان گبی شده است. این روند، بقای معدود جمعیت خرس‌ها را بیش از گذشته به خطر انداخته است.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

خرس غارنشین؛ غول گیلانی که هزاران سال پیش در غار‌های ایران زندگی می‌کرد!

وویتک؛ خرس همدانی که سیگار می‌کشید و سرباز وفادار ارتش لهستان در جنگ جهانی بود

کوس کوس یا گربۀ ببری؛ پستاندار عجیبی که روی درخت زندگی می‌کند و با دمُش می‌تواند یک انسان را بلند کند!

تلاش‌های جهانی برای حفاظت

در سال ۲۰۱۹، خرس گبی تحت پوشش برنامه‌ی CAMI (حفاظت از پستانداران آسیای مرکزی) قرار گرفت که بخشی از کنوانسیون گونه‌های مهاجر سازمان ملل (CMS) است. این برنامه با حمایت دولت مغولستان، تلاش می‌کند تا مناطق حفاظت‌شده‌ای را برای این گونه ایجاد و مدیریت کند.

پروژه‌ای مستقل نیز با نام پروژه خرس گبی (Gobi Bear Project) با مشارکت دانشمندان بین‌المللی در حال اجراست که تمرکز آن بر تحقیقات ژنتیکی، آموزش جوامع محلی و ارتقای آگاهی عمومی است.

مردم محلی و افسانه «آلما»

در فرهنگ مغولی، موجودی افسانه‌ای به نام آلما شناخته می‌شود که گفته می‌شود شبیه انسان، اما پوشیده از مو است و در بیابان پرسه می‌زند. برای سال‌ها، مردم گمان می‌کردند خرس گبی همان آلماست.

این ارتباط فرهنگی، فرصتی مهم برای جلب مشارکت بومیان در حفظ گونه فراهم کرده است. حالا مردم محلی، به جای شکار یا بی‌توجهی، در برنامه‌های حفاظتی داوطلبانه شرکت می‌کنند.

آینده‌ی خرس گبی؛ نجات یا فراموشی؟

خرس گبی تنها یک گونه جانوری نیست؛ بلکه نماد تاب‌آوری، انطباق و امید است. به گزارش راز بقا بقای این گونه به همکاری بین‌المللی، پشتیبانی مالی، آموزش جوامع محلی و تعهد سیاسی نیاز دارد.

اگر امروز کاری نکنیم، ممکن است در دهه آینده، خرس گبی را تنها در مستند‌ها و کتاب‌های زیست‌شناسی ببینیم؛ نه در بیابان.

خرس گبی بیش از هر حیوان دیگری شایسته‌ی توجه و احترام است. زندگی در یکی از غیرقابل‌سکونت‌ترین مناطق جهان، آن را به یکی از شگفت‌انگیزترین گونه‌های زنده روی زمین تبدیل کرده است. نجات این خرس، نه‌تنها یک اقدام زیست‌محیطی، بلکه گامی در جهت حفظ تعادل طبیعت و پاسداشت تنوع زیستی سیاره ماست.