پژوهشی شگفت‌انگیز از هوش پنهان شامپانزه‌ها؛ شامپانزه‌ها می‌توانند مانند انسان‌ها نظر و عقیده خود را تغییر دهند!

راز بقا: پژوهش تازه‌ای نشان داده است که شامپانزه‌ها نیز مانند انسان‌ها، توانایی عجیبی به نام «فراشناخت» دارند؛ یعنی می‌توانند دربارهٔ افکار خود فکر کنند، شواهد را بسنجند و بر اساس آن تصمیم بگیرند. این کشف، درک ما از هوش حیوانات و ساختار ذهنی نخستی‌سانان را یک گام بزرگ به جلو برده است.

به گزارش راز بقا، دانشمندان دانشگاه کالیفرنیا برکلی با طراحی مجموعه‌ای از آزمایش‌های دقیق دریافتند که شامپانزه‌ها نه‌تنها از شواهد برای تصمیم‌گیری استفاده می‌کنند، بلکه اگر شواهد تازه و قوی‌تری دریافت کنند، باور‌های قبلی خود را کنار می‌گذارند؛ درست مانند انسان‌هایی که با دیدن مدرک جدید، نظرشان را تغییر می‌دهند.

در این آزمایش‌ها، خوراکی خوشمزه‌ای در یکی از دو جعبه پنهان می‌شد و شامپانزه‌ها باید با استفاده از سرنخ‌ها، جعبهٔ درست را انتخاب می‌کردند. در ابتدا نشانه‌هایی متناقض به آنها داده می‌شد. گاهی صدای تکان‌دادن جعبه (مدرک ضعیف) و گاهی دیدن تکه‌ای غذا از پشت پنجرهٔ کوچک روی جعبه (مدرک قوی). نتیجه نشان داد زمانی که مدرک قوی‌تر بعد از مدرک ضعیف ارائه می‌شد، میمون‌ها بلافاصله نظرشان را تغییر می‌دادند.

اما پژوهشگران به همین بسنده نکردند. آنها برای بررسی دلیل این تغییر، آزمایشی با سه جعبه ترتیب دادند: یکی با مدرک قوی، یکی با مدرک ضعیف و یکی بدون مدرک. وقتی جعبهٔ مدرک قوی حذف شد، شامپانزه‌ها اغلب جعبهٔ دارای مدرک ضعیف را انتخاب کردند نه جعبهٔ بی‌مدرک؛ یعنی در ذهن خود همهٔ سرنخ‌ها را بررسی کرده بودند.

به گزارش راز بقا در مرحلهٔ بعد، محققان بررسی کردند آیا این حیوانات می‌توانند قدرت ترکیب شواهد را درک کنند یا نه. این بار بعد از ارائهٔ مدرک قوی و ضعیف، صدای جدیدی پخش شد که نشان می‌داد تکهٔ دیگری از غذا در جعبه افتاده است. نتیجه جالب بود: وقتی شامپانزه‌ها دو نوع مدرک متفاوت شنیدند، احتمال تغییر تصمیمشان بیشتر شد. این یعنی آنها می‌فهمند که دو سرنخ متفاوت می‌توانند هم‌زمان یک ادعا را قوی‌تر کنند.

در آزمایش نهایی، پژوهشگران مدرکی متناقض ارائه کردند تا ببینند آیا شامپانزه‌ها می‌توانند باورشان را بازنگری کنند. در این مرحله، سنگ‌ریزه‌ای درون جعبه نشان داده شد که می‌توانست همان صدای قبلی را ایجاد کرده باشد. واکنش آنها شگفت‌انگیز بود؛ تقریباً همه نظر خود را تغییر دادند.

دکتر «یان انگلمن»، روان‌شناس تطبیقی و نویسندهٔ اصلی پژوهش، می‌گوید: «وقتی شامپانزه‌ها باورشان را اصلاح می‌کنند، در واقع شواهد را به‌طور آگاهانه بررسی می‌کنند و میان انواع مختلف آنها مقایسه انجام می‌دهند. این دقیقاً همان فرآیندی است که انسان‌ها در تصمیم‌گیری‌های منطقی از آن استفاده می‌کنند.»

از نگاه کارشناسان، این کشف نشان می‌دهد که شامپانزه‌ها در سطحی از عقلانیت عمل می‌کنند که پیش‌تر تصورش نمی‌رفت. دکتر «کاتال اُمدگن»، دانشمند علوم شناختی در دانشگاه محمد ششم مراکش، که در این پژوهش نقشی نداشت، معتقد است این یافته‌ها ثابت می‌کند شامپانزه‌ها از «استاندارد بالای عقلانیت» عبور کرده‌اند. او می‌گوید: «این حیوانات شواهد را در ذهن خود نگه می‌دارند، آنها را با هم مقایسه می‌کنند و هنگام تغییر شرایط، باورشان را بازبینی می‌کنند. این یعنی واقعاً فکر می‌کنند که در حال فکر کردن‌اند.»

به گزارش راز بقا به گفتهٔ پژوهشگران، درک هوش حیوانات بیش از هر چیز به توانایی ما در طراحی آزمایش‌های دقیق بستگی دارد. شاید محدودیت در شناخت ذهن جانوران نه از ناتوانی آنها، بلکه از کم‌دقتی ما در سنجش آن ناشی می‌شود.

اکنون تیم تحقیقاتی دانشگاه برکلی قصد دارد همین آزمایش‌ها را روی گونه‌های دیگر نخستی‌ها نیز تکرار کند تا مشخص شود آیا آنها هم می‌توانند مانند شامپانزه‌ها از فراشناخت برای تصمیم‌گیری منطقی بهره ببرند یا نه.