آب بشقاب یا قدح مریم؛ گیاهی بسیار سریع‌الرشد و مهاجم که ساقه‌هایش افقی رشد می‌کنند و روزی ۲۰ سانتیمتر بزرگتر می‌شود

راز بقا: آب بشقاب یا قدح مریم (floating pennywort)، یک گیاه آبزی سریع‌الرشد است که بومی قاره آمریکا است. اگرچه این گیاه در ابتدا ممکن است در حوضچه‌ها و باغ‌های آبی زیبا و تزئینی به نظر برسد، اما در بسیاری از مناطق جهان به یک گونه‌ی مهاجم و تخریب‌کننده تبدیل شده است. 

به گزارش راز بقا، توانایی آن در شکل‌گیری سریع و گسترده‌ی لایه‌های متراکم روی سطح آب، تأثیرات جدی اکولوژیکی و اقتصادی به همراه دارد و نمونه‌ای آشکار از گیاهان زینتی است که می‌توانند به یک علف هرز مخرب بدل شوند. 

توصیف و ویژگی‌های زیستی

به گزارش راز بقا، آب بشقاب یا قدح مریم یک گیاه دائمی آبزی است که از طریق ساقه‌های خزنده (استولون) رشد می‌کند و هر گره ساقه می‌تواند ریشه بدهد و گیاه جدیدی ایجاد کند. این ویژگی باعث می‌شود که گیاه به سرعت مناطق گسترده‌ای از آب را اشغال کند. ساقه‌ها گوشتی، بدون کرک و روی سطح آب یا کمی زیر آن شناور هستند و گاهی در لبه‌های آب رشد می‌کنند.

برگ‌های آن یکی از ویژگی‌های شاخص هستند: گرد یا به شکل کلیوی (شبیه لوبیا) و اغلب با ۳ تا ۷ لوب عمیق تقسیم شده، لبه‌هایی صاف یا کمی دندانه‌دار دارند. دمبرگ‌ها طولانی بوده و باعث می‌شوند برگ‌ها به خوبی روی سطح آب شناور شوند.

آب بشقاب یا قدح مریم گل‌های کوچک و سبز روشن تا زرد روشن تولید می‌کند که در چتر‌های گل‌دار ۵ تا ۱۳ تایی ظاهر می‌شوند و پس از گل‌دهی به میوه‌های صاف و خشک (آچن) تبدیل می‌شوند که ممکن است روی آب شناور بمانند و به پراکنش بذر کمک کنند.

پراکنش و رفتار مهاجمی

به گزارش راز بقا، آب بشقاب در ابتدا بومی آمریکای شمالی و جنوبی بود، اما به منظور استفاده در حوضچه‌ها و آکواریوم‌ها به مناطق مختلف جهان وارد شد. با گذر زمان، از محیط‌های کنترل‌شده فرار کرده و در اروپا، استرالیا، آفریقا و ژاپن طبیعی شد.

در بسیاری از محیط‌های جدید، رشد این گیاه بسیار سریع و مهاجم است؛ در برخی مناطق، پنی‌وورت شناور می‌تواند روزانه حدود ۲۰ سانتی‌متر رشد کند و لایه‌های متراکم و گسترده‌ای روی سطح آب ایجاد کند. این رشد سریع باعث می‌شود که گیاه گونه‌های بومی آبزی را تحت فشار قرار دهد، نور کافی به زیر سطح آب نرسد، اکسیژن آب کاهش یابد و دیگر گیاهان فضا برای رشد نداشته باشند.

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

عسل زرشک؛ عسلی شبیه قیر با طعم ترش و شیرین که فقط در قائنات و بیرجند تولید می‌شود و هر کیلو ۴۵۰ میلیون تومان قیمت دارد

آلوئه ورا؛ گیاه مقاوم به خشکی با برگ شفابخش که آب، کود و فضای کمی نیاز دارد و ۱۰ برابر هزینه برای کشاورز سود دارد

علاوه بر اثرات اکولوژیکی، این لایه‌های متراکم می‌توانند مسیر‌های آبی را مسدود کرده، قایق‌رانی را دشوار کنند، تجهیزات آبی را دچار گرفتگی کنند و حتی خطر سیلاب را افزایش دهند. هزینه‌های اقتصادی شامل اقدامات کنترلی، کاهش کیفیت آب و اختلال در استفاده‌های تفریحی و تجاری از آب می‌شود.

به دلیل این تأثیرات شدید، پنی‌وورت شناور در بسیاری از مناطق تحت کنترل قانونی قرار دارد. در اتحادیه اروپا، این گیاه جزء گونه‌های مهاجم ممنوعه قرار گرفته و واردات، فروش و انتشار آن در محیط‌های آزاد ممنوع است. در بریتانیا، انتشار عمدی آن در آبراه‌ها غیرقانونی است.

مدیریت و تأثیرات اکولوژیکی

به گزارش راز بقا، آب بشقاب یا قدح مریم شناور معمولاً به ترکیبی از روش‌های مکانیکی و شیمیایی نیاز دارد. حذف فیزیکی (برش یا جمع‌آوری با دست) باید بسیار دقیق انجام شود، زیرا حتی قطعات کوچک گیاه می‌توانند دوباره رشد کنند. گاهی از علف‌کش‌ها استفاده می‌شود، اما باید با دقت به کار روند تا به گونه‌های غیر هدف آسیبی وارد نشود.

کنترل بیولوژیکی نیز در برخی مناطق آزمایش می‌شود، مانند معرفی حشرات از زادگاه اصلی گیاه که ساقه‌ها را می‌خورند و رشد گیاه را کاهش می‌دهند. این روش‌ها باید با دقت آزمایش شوند تا آسیب ناخواسته به اکوسیستم‌های بومی وارد نشود.

لایه‌های متراکم پنی‌وورت شناور اکوسیستم‌های آبی را به روش‌های مختلف تغییر می‌دهند. با جلوگیری از ورود نور، رشد گیاهان غوطه‌ور و دیگر گیاهان آبزی را کاهش می‌دهند. کاهش اکسیژن در آب می‌تواند ماهی‌ها و بی‌مهرگان را تحت فشار قرار دهد. همچنین این لایه‌ها می‌توانند شرایط مساعد برای رشد پشه‌ها ایجاد کنند و سلامت عمومی و تعادل اکوسیستم را به خطر بیندازند.

در بسیاری از مناطق، برنامه‌های مانیتورینگ و حذف منظم با کمک داوطلبان محلی برای مهار یا ریشه‌کن کردن گیاه اجرا می‌شود.

عجیب‌ترین ویژگی‌های آب بشقاب

آب بشقاب ویژگی‌های عجیبی دارد. یکی از شگفت‌انگیزترین ویژگی‌های آن سرعت رشد فوق‌العاده‌اش است: در شرایط ایده‌آل، می‌تواند روزانه تا ۲۰ سانتی‌متر رشد کند و در مدت چند روز حجم خود را دو برابر کند. این ویژگی باعث می‌شود که لایه‌های سبز و غلیظی روی سطح آب تشکیل شود که تقریباً غیرقابل توقف است.

ویژگی عجیب دیگر، پراکنش از طریق تکثیر رویشی است: هر گره روی ساقه می‌تواند ریشه دهد و گیاه جدیدی ایجاد کند. حتی یک قطعه کوچک گیاه که به آب دیگری منتقل شود، می‌تواند یک جمعیت جدید ایجاد کند.

آب بشقاب همچنین می‌تواند نوعی «حالت استتار» داشته باشد: لایه‌های متراکم آن گاهی چنان به نظر می‌رسد که افراد یا حیوانات می‌توانند روی آن قدم بگذارند و فکر کنند روی زمین هستند، اما به محض قدم گذاشتن، وارد آب می‌شوند. 

به علاوه، فعالیت‌های انسانی مانند حرکت قایق‌ها یا کار‌های نگهداری آبراه‌ها، باعث خرد شدن گیاه می‌شود و هر قطعه جدا شده می‌تواند به انتشار بیشتر گیاه کمک کند. این ویژگی باعث شده کنترل آن بسیار دشوار باشد و توضیح می‌دهد که چرا پنی‌وورت شناور به یک گونه مهاجم جدی تبدیل شده است.