«پیکای» افغانستان؛ خرگوشی که ساکن ایران است و ۱۱ بچه به دنیا می‌آورد

راز بقا: پیکای افغانستانی گونه‌ای از پستانداران کوچک از خانواده پیکا‌ها (Ochotonidae) است. در فلات ایران یا افغانستان، ایران، پاکستان و ترکمنستان یافت می‌شود و IUCN آن را در طبقه‌بندی «کمترین نگرانی» فهرست کرده است.

به گزارش راز بقا، پیکای افغان برای اولین بار توسط جان «ادوارد گری» در سال ۱۸۴۲ توصیف شد، گونه محلی آن در «هند، کابل، تپه‌های راکی و در نزدیکی آرامگاه بیکر در حدود ۱۸۲۹ یا ۲۴۳۸ متر ارتفاع» بود. سه زیرگونه از این حیوان بومی افغانستان شناخته شده است، Ochotona r. rufescens، Ochotona r. regina و shukurovoi Ochotona r.

پیکای افغان یک لاگومورف یا راسته خرگوشیان، پستاندار کوچکی است که به خرگوش‌ها مربوط می‌شود و دارای سر کوچک با گوش‌های گرد، پا‌های کوتاه و پر از خز و کف خزدار تا پا است. خز قرمز مایل به قهوه‌ای با یقه کرم رنگ دور گردن است که خز زیر اندام آن کم رنگ‌تر است.

پیکای افغانستان در مناطق کوهستانی افغانستان، ایران، پاکستان و جنوب غربی ترکمنستان در ارتفاعات بین ۱۹۰۰ تا ۳۵۰۰ متر دیده می‌شود. در زیستگاه‌های صخره‌ای بیابانی که پوشش گیاهی کم است و کمتر از ۶۰ درصد زمین را پوشش می‌دهد و نیز در جنگل‌های ارس یافت می‌شود.

رفتارشناسی

پیکای افغان در یک سیستم لانه‌ای زندگی می‌کند. روزانه است و اوج فعالیت‌اش صبح است. از مواد گیاهی از جمله افدرا، درمنه و خار تغذیه می‌کند. برخی از ساقه‌ها و برگ‌ها را قبل از نگهداری در گودال به طول برش داده و در هوای آزاد خشک می‌کنند. 

پیکا‌های افغان خار و سایر گیاهان زریک را می‌خورند. آن‌ها توده گیاه می‌سازند تا گیاهان جمع آوری شده خشک شوند. پس از خشک شدن، یونجه در حفره‌ها ذخیره می‌شود. انبار‌ها معمولاً دو بار در سال ذخیره می‌شوند. این اتفاق یک بار در بهار و یک بار در پاییز اتفاق می‌افتد. پیکا‌های افغانی غذا و مواد لازم تهیه بستر را نیز از گودال‌های دیگر می‌دزدند.

فصل تولید مثل از مارس تا سپتامبر طول می‌کشد که طی آن یک ماده ممکن است پنج نوزاد و به طور متوسط شش فرزند به دنیا بیاورند. بچه‌هایی که در اوایل فصل به دنیا می‌آیند به اندازه‌ای سریع بالغ می‌شوند که در همان سال بچه‌دار شوند.

پیکا‌های افغانی عموماً در گروه‌های کوچک خانوادگی زندگی می‌کنند و فعالیت‌های روزانه مانند تماشای شکارچیان و جمع‌آوری غذا را به اشتراک می‌گذارند. تراکم پیکا‌ها تا ۳۰ حیوان در هر هکتار است. پیکا‌های افغانستان به خواب زمستانی نمی‌روند. آن‌ها گیاهان را جمع آوری می‌کنند و آن‌ها را در «تپه‌های یونجه» می‌چینند تا خشک شوند. پس از خشک شدن، گیاهان برای مصرف بعدی در حفره‌ها نگهداری می‌شوند. آن‌ها برای بستر و غذا به یونجه متکی هستند. همچنین دزدیدن لایه‌های بستر و جای خواب و غذا از سایر پیکا‌ها یا سایر پستانداران کوچک یا پرندگان غیر معمول نیست. پیکا‌ها اغلب در روز و شب فعال هستند، هیچ گزارشی از الگو‌های فعالیت روزانه برای پیکای افغانستانی در ادبیات وجود ندارد.

وضعیت

به گزارش راز بقا؛ پیکای افغانستانی طیف وسیعی دارد و به نظر می‌رسد جمعیت آن ثابت است. اگرچه معمولاً در زیستگاه نیمه بیابانی صخره‌ای زندگی می‌کند، اما می‌تواند خود را با زندگی در لبه زمین‌های زیر کشت، در باغ‌ها و حتی در دیوار‌های مزرعه و دیوار خانه‌های ساخته شده از خشت وفق دهد. در برخی مناطق به دلیل تغذیه از محصولات و آسیب به پوست درختان میوه، آفت محسوب می‌شود و در این مناطق ممکن است مورد آزار و اذیت قرار گیرد. اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت این حیوان را در رده «کمترین نگرانی» فهرست کرده است، اما ممکن است جمعیت ایزوله شده در خط الراس کوچک بلخان در معرض خطر باشد. این حیوان اهلی شده و در تحقیقات به ویژه در فرانسه و ژاپن مورد استفاده قرار گرفته است. 

ویژگی‌های پیکای افغان

در زبان انگلیسی، پیکا به عنوان «خرگوش سوت زن» ترجمه شده است. بیشتر پیکا‌ها از صدا‌های سوت برای برقراری ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند. پیکا‌های افغانی از این نظر منحصر به فرد هستند که حنجره خوبی ندارند و صداسازی می‌کنند. این بدان معنا نیست که آن‌ها سر و صدا نمی‌کنند، اما گزارش‌هایی از صدای آن‌ها در ادبیات مربوط به حیات وحش یافت نمی‌شود. پیکا‌های افغان نیز مانند سایر پستانداران انتظار می‌رود از نشانه‌های شیمیایی به طور گسترده در ارتباطات و درک استفاده کنند.

میانگین طول و وزن پیکا گزارش نشده، اما وزن اعضای بین ۱۲۵ تا ۴۰۰ گرم است. نر‌ها و ماده‌ها تک شکل هستند. در طول تابستان، یقه‌های کرم رنگی دارند که با پوشش خرمایی مشخص شده‌اند. پیکا‌های افغانستان دارای سر‌های کوچک با گوش‌های گرد کوچک هستند. آن‌ها دارای پا‌های بسیار کوتاه با خز متراکم هستند که کف پنجه هایشان را برای عایق بیشتر پوشانده است.

سیستم‌های جفت‌گیری با کیفیت زیستگاه بین جمعیت‌ها متفاوت است. تک همسری و چند همسری در این گونه مشاهده شده است. پیکا سرعت تولید مثل بالایی دارد. تا ۱۱ بچه ممکن است بعد از یک بار جفت‌گیری به دنیا بیایند و ماده‌ها در فصول تولید مثل طولانی مدت می‌توانند تا ۵ بچه داشته باشند. دوره بارداری پیکا گزارش نشده است. سایر گونه‌های پیکا معمولاً سی روز دوره بارداری دارند. همچنین به طور متوسط سی روز طول می‌کشد تا یک مادر پیکا بچه خود را از شیر بگیرد.

وزن پیکا‌ها در هنگام تولد تقریباً ۹ گرم گزارش شده است. آن‌ها بچه‌های زودرس هم دارند. مراقبت والدین شامل تقریباً ۳۰ روز تغذیه و محافظت در گودال است قبل از اینکه مجبور شوند متفرق شوند و از خود مراقبت کنند. 

هیچ گزارشی در مورد طول عمر پیکا‌ها وجود ندارد. گزارش شده که گونه‌های دیگر در جنس Ochotona تا هشت سال عمر می‌کنند. با این حال، به طور معمول، پیکا‌ها تنها چند سال در طبیعت زندگی می‌کنند و بسیاری از پیکا‌ها در اولین زمستان خود جان خود را از دست می‌دهند.