عقاب میمون‌خوار؛ پرنده ملی فیلیپین با یک متر طول و ۸ کیلو وزن که کشتن آن ۱۲ سال زندان دارد!

راز بقا: «عقاب فیلیپینی» که «عقاب میمون‌خوار» یا «عقاب بزرگ فیلیپینی» نیز شناخته می‌شود، گونه‌ای از عقاب در معرض خطر انقراض از خانواده Accipitridae است که بومی جنگل‌های فیلیپین است. این عقاب عجیب و غریب دارای پر‌های قهوه‌ای و سفید رنگ، تاج پشمالو است و به طور کلی ۸۶ تا ۱۰۲ سانتی متر طول و ۴ تا ۸ کیلوگرم وزن دارد.

به گزارش راز بقا، عقاب فیلیپین از نظر طول و سطح بال بزرگترین عقاب موجود در جهان محسوب می‌شود، تنها عقاب دریایی استلر و عقاب هارپی از نظر وزن و حجم بزرگتر هستند. این پرنده؛ به عنوان پرنده ملی فیلیپین اعلام شده است. مهم‌ترین تهدید برای این گونه، از دست دادن زیستگاه است که در نتیجه سطوح بالای جنگل‌زدایی در بیشتر محدوده آن است. به همین دلیل، فهرست قرمز IUCN این گونه را به عنوان «به شدت در خطر انقراض» طبقه بندی کرده است.

کشتن عقاب فیلیپین یک جرم کیفری است که طبق قانون مجازات آن تا ۱۲ سال حبس و جریمه‌های سنگین است.

ویژگی‌های ظاهری عقاب میمون‌خوار

پشت گردن عقاب فیلیپینی با پر‌های بلند و قهوه‌ای رنگ تزئین شده که یک تاج یال‌مانند پردار را تشکیل می‌دهد. این عقاب دارای صورت تیره و گردن و تاج کرم مایل به قهوه‌ای است. پشت عقاب فیلیپینی قهوه‌ای تیره است، در حالی که زیر بال آن سفید است. پا‌های سنگین زرد، پنجه‌های بزرگ و قوی و تیره و منقار برجسته، بزرگ با قوس بلند و عمیق به رنگ خاکستری مایل به آبی است. به گزارش راز بقا؛ چشمان این عقاب آبی مایل به خاکستری است. جوجه عقاب‌های این گونه شبیه بزرگسالان هستند با این تفاوت که پر‌های بالای آن‌ها دارای حاشیه‌های کم رنگ است. عقاب فیلیپین معمولاً بین ۸۶ تا ۱۰۲ سانتی‌متر طول دارد، اما بررسی چندین نمونه از برخی از بزرگترین‌ها مجموعه‌های تاریخ طبیعی در جهان نشان می‌دهد که میانگین طول نر‌ها ۹۵ سانتی‌متر و ماده‌ها ۱۰۵ سانتی‌متر است.

 بر اساس اندازه‌گیری‌های اخیر ثبت شده، این گونه قد بلندترین گونه عقاب موجود است، زیرا میانگین طول ماده‌ها برابر با حداکثر طول گزارش شده برای عقاب هارپی و عقاب دریایی استلر است. طولانی‌ترین عقاب فیلیپین گزارش شده و طولانی‌ترین عقاب خارج از گونه‌های عقاب منقرض شده نمونه‌ای است که در موزه تاریخ طبیعی با طول ۱۱۲ سانتی‌متر است، که در اسارت نگهداری می‌شد. 

تصور بر این است که نر این گونه به طور معمول حدود ۱۰ درصد کوچکتر از ماده است. در بسیاری از گونه‌های دیگر عقاب‌های بزرگ، تفاوت اندازه بین ماده‌ها و نر‌های بالغ می‌تواند بیش از ۲۰ درصد باشد. برای عقاب‌های فیلیپینی بالغ، محدوده وزنی کامل ۴.۷ تا ۸.۰ کیلوگرم گزارش شده است، در حالی که برخی دیگر میانگین تا حدودی کمتر از محدوده فوق نشان می‌دهد یعنی ۴.۵ کیلوگرم برای نر‌ها و ۶.۰ کیلوگرم برای ماده ها. طول بال عقاب فیلیپین ۱۸۴ تا ۲۲۰ سانتی متر و طول وتر بال آن ۵۷.۴-۶۱.۴ سانتی متر است.

تارسوس عقاب فیلیپین به طول ۱۲.۲ تا ۱۴.۵ سانتی‌متر طولانی‌ترین تارسوس در بین عقاب‌هاست که تقریباً به اندازه طول عقاب بسیار کوچکتر، اما نسبتاً بلند گینه نو است. منقار این عقاب بسیار بزرگ، اما به صورت جانبی فشرده شده با اندازه عقاب دریایی استلر به عنوان بزرگ‌ترین منقار یک عقاب موجود رقابت می‌کند. طول منقار آن به طور متوسط ۷.۲۲ سانتی متر از شکاف است. دم این عقاب نسبتاً بلند و ۴۲-۴۵.۳ سانتی متر است، در حالی که منابع دیگر طول دم را ۵۰ سانتی متر ذکر کرده‌اند. 

پراکندگی و زیستگاه

عقاب فیلیپین بومی فیلیپین است و می‌توان آن را در چهار جزیره اصلی یافت: لوزون شرقی، سامار، لیته و میندانائو. بیشترین تعداد عقاب‌ها در میندانائو زندگی می‌کنند که بین ۸۲ تا ۲۳۳ جفت زاد و ولد دارند. تنها شش جفت در سامار، دو جفت در لیته و چند جفت در لوزون یافت می‌شوند. می‌توان این عقاب را در پارک ملی شمال سیرا مادره در لوزون و کوه آپو، کوه مالیندانگ و پارک‌های ملی کوه کیتانگلاد در میندانائو یافت.

این عقاب در جنگل‌های دیپتروکارپ و کوهستانی میانی، به‌ویژه در مناطق شیب‌دار یافت می‌شود. محدوده زیست این عقاب از مناطق پست تا کوه‌های بیش از ۱۸۰۰ متر متغیر است. تنها حدود ۹۲۲۰ کیلومتر مربع جنگل قدیمی در محدوده این پرنده باقی مانده است. با این حال، کل برد تخمینی زیست آن حدود ۱۴۶۰۰۰ کیلومتر مربع است.

رژیم غذایی عقاب میمون‌خوار

عقاب فیلیپینی در ابتدا به عنوان عقاب میمون‌خوار فیلیپینی شناخته می‌شد، زیرا تصور بر این بود که تقریباً منحصراً از میمون‌ها تغذیه می‌کند. تنها دو میمون بومی فیلیپین وجود دارد: ماکاک دم دراز فیلیپینی و ماکاک دم دراز معمولی که هر دو زیرگونه ماکاک خرچنگ خوار هستند و وزن آن‌ها بین ۴.۷ تا ۸.۳ کیلوگرم در نر‌ها و ۲.۵ تا ۵.۷ کیلوگرم در ماده‌هاست. اگرچه عقاب‌های فیلیپینی این میمون‌ها را شکار می‌کنند، اما آن‌ها یک شکارچی راس فرصت‌طلب هستند و بر اساس سطح محلی فراوانی و سهولت طعمه می‌گیرند. تصور غلط مبنی بر ایانکه این عقاب‌ها فقط میمون می‌خورند احتمالا از اولین نمونه بررسی شده به دست آمده که تکه‌های هضم نشده یک میمون در معده اش وجود داشت.

نمونه‌های طعمه یافت شده در لانه عقاب از خفاش کوچک با وزن ۱۰ گرم تا یک گوزن فیلیپینی با وزن ۱۴ کیلوگرم متغیر است. طعمه اولیه معمولاً لمور‌های پرنده فیلیپینی به اندازه سنجاب درختی است که می‌تواند حدود ۹۰ درصد از رژیم غذایی این شکارچی را در برخی مکان‌ها تشکیل دهد. با این حال، گونه‌های طعمه اولیه بسته به در دسترس بودن گونه‌ها از جزیره‌ای به جزیره دیگر متفاوت است، به ویژه در لوزون و میندانائو، زیرا این جزایر تنوع جانوری متفاوتی دارند.

برای مثال، لمور‌های پرنده طعمه ترجیحی عقاب فیلیپینی در میندانائو هستند، اما در لوزون این میمون‌ها وجود ندارند. طعمه اصلی عقاب‌هایی که در لوزون دیده می‌شوند، ماکاک ها، خزندگان و موش ابر غول شمالی لوزون هستند که می‌توانند دو برابر وزن لمور‌های پرنده با وزن ۲ تا ۲.۵ کیلوگرم باشند.

تولید مثل

چرخه کامل جفت‌گیری عقاب فیلیپینی دو سال طول می‌کشد. ماده در پنج سالگی و نر در هفت سالگی بالغ می‌شود. عقاب فیلیپین مانند اکثر عقاب‌ها تک همسر است. پس از جفت شدن، یک زن و شوهر تا پایان عمر با هم می‌مانند. اگر یکی بمیرد، عقاب باقیمانده اغلب به دنبال جفت جدیدی برای جایگزینی جفت گمشده می‌گردد. 

فصل تولید مثل در ماه جولای است. پرندگان در جزایر مختلف، به ویژه میندانائو و لوزون، شروع به تولید مثل در انتهای این محدوده می‌کنند. میزان بارندگی و جمعیت طعمه نیز ممکن است بر فصل تولید مثل تأثیر بگذارد. لانه معمولاً بر روی یک دوپتروکارپ نوظهور یا هر درخت بلند در جنگل اولیه ساخته می‌شود. لانه‌ها با برگ‌های سبز پوشانده شده و می‌توانند حدود ۱.۵ متر عرض داشته باشند. محل لانه سازی حدود ۳۰ متر یا حتی بیشتر از سطح زمین است. 

عقاب اغلب از یک مکان لانه سازی برای چندین جفت‌گیری مختلف استفاده مجدد می‌کند. ۸ تا ۱۰ روز قبل از تخم گذاری، ماده به حالتی مبتلا می‌شود که به آن «رخوت دوران تخم‌‎گذاری» می‌گویند. در این تجربه، ماده غذا نمی‌خورد، آب زیادی می‌نوشد و بال‌هایش را آویزان نگه می‌دارد. ماده به طور معمول یک تخم اواخر بعد از ظهر یا هنگام غروب می‌گذارد، اگرچه گاهی اوقات دو عدد نیز گزارش شده است. اگر جوجه نتواند از تخم بیرون بیاید یا زودتر بمیرد، احتمالاً ماده سال بعد تخم دیگری می‌گذارد. جفت گیری ممکن است چند روز پس از گذاشتن تخم انجام شود تا در صورت عدم موفقیت تخم اول، تخم دیگری گذاشته شود. تخم بعد از ۵۸ تا ۶۸ روز (معمولاً ۶۲ روز) انکوبه می‌شود. هر دو جنس در جوجه کشی شرکت می‌کنند، اما ماده بیشتر جوجه کشی را در روز و تمام آن را در شب انجام می‌دهد.

اهمیت و ارزش عقاب فیلیپینی

عقاب فیلیپین در ۴ ژوئیه ۱۹۹۵ توسط رئیس جمهور «فیدل وی. راموس» رسماً به عنوان پرنده ملی فیلیپین اعلام شد. با توجه به جثه و نادر بودن عقاب، این گونه نیز برای پرنده نگر‌ها یک گونه مطلوب به شمار می‌رود.

به گزارش راز بقا؛ عقاب فیلیپین بر روی حداقل ۱۲ تمبر از فیلیپین از تاریخ ۱۹۶۷ تا ۲۰۰۷ به تصویر کشیده شده است. همچنین از سال ۱۹۸۳ تا ۱۹۹۴ بر روی سکه ۵۰ سنتی فیلبیپین حک شده بود. در سال ۲۰۱۸، روی سکه نقره یادبود ۵۰۰ پزویی، به مناسبت جشن بیست و پنجمین سالگرد تأسیسس بانک مرکزی فیلیپین حک شد. در ۱۸ ژانویه ۲۰۲۱، و بر روی اسکناس یادبود ۵۰۰۰ پزویی بزرگداشت «لاپولاپو» (شخصیت تاریخی فیلیپین) نیز درج شد. در تاریخ ۱۱ دسامبر ۲۰۲۱، بانک مرکزی فیلیپین از طرح اسکناس پلیمری ۱۰۰۰ پزوی جدید رونمایی کرد و تصویر عقاب فیلیپینی به طور بحث برانگیزی جایگزین سه شهید جنگ جهانی دوم یعنی رئیس دادگستری «خوزه آباد سانتوس»، «ژوزفا اسکودا» فعال هوادار حق رای به زنان و ژنرال «ویسنته لیم» شد. 

از نظر تاریخی، حدود ۵۰ عقاب فیلیپینی در باغ وحش‌های اروپا (انگلیس، آلمان، بلژیک، ایتالیا و فرانسه)، ایالات متحده آمریکا و ژاپن نگهداری می‌شدند. اولین مورد ماده‌ای بود که در اوت ۱۹۰۹ وارد باغ وحش لندن شد و در فوریه ۱۹۱۰ در آنجا درگذشت. اکثریت عقاب‌های فیلیپینی بین سال‌های ۱۹۴۷ و ۱۹۶۵ وارد باغ وحش‌های اروپایی شدند. آخرین عقاب خارج از فیلیپین در سال ۱۹۸۸ در باغ وحش آنتورپ بلژیک مرد، جایی که از سال ۱۹۶۴ در آن زندگی می‌کرد (به جز مدتی در باغ وحش پلانکندیل در بلژیک). اولین جفت‌گیری در اسارت در سال ۱۹۹۲ در بنیاد عقاب فیلیپین در شهر داوائو، فیلیپین انجام شد. 

عقاب فیلیپین همچنین در رویداد‌های ورزشی به عنوان نماد استفاده می‌شود که مهمترین آن در بازی‌های آسیای جنوب شرقی ۲۰۰۵ مانیل معروف به «گیلاس» بود. عقاب فیلیپین همچنین حیوانی است که در تیم ملی بسکتبال مردان فیلیپین به عنوان نماد استفاده می‌شود.