هایانودونت؛ سلطان واقعی جنگل که ۲۵ میلیون سال پیش منقرض شد و پادشاه جنگل‌های مصر باستان بود

راز بقا: هایانودونت، شکارچی عظیم‌الجثه با دندان‌های تیز همچون گربه‌سانان و بدنی شبیه به سگ زمانی در راس زنجیره غذایی جنگل‌های مصر باستان بود. اما این گونه مرموز حدود ۲۵ میلیون سال پیش به دلایل نامعلومی منقرض شد. حالا کشف یک فسیل از جمجمه این گونه ناشناخته شاید سرنخی از سرنوشت او در اختیار دانشمندان قرار دهد.

این فسیل که در منطقه «فایوم» در صحرای غربی مصر کشف شده، کامل‌ترین جمجمه‌ای است که تاکنون از زیرگروه «هیاینایلورینا» در آفریقا یافت شده است. بر اساس مطالعه‌ای که اخیرا در مجله دیرینه‌شناسی مهره‌داران منتشر شده، قدمت این جمجمه به حدود ۳۰ میلیون سال پیش، یعنی اوایل دوره الیگوسن بازمی‌گردد.

شروق الاشقر، نویسنده اصلی این پژوهش و دانشجوی دکترای در مرکز دیرینه‌شناسی مهره‌داران دانشگاه منصوره درباره این جمجمه که در سال کشف شد، می‌گوید: «این جمجمه نه‌تنها به دلیل کامل بودنش اهمیت زیادی دارد، بلکه اطلاعات جدیدی را در اختیار ما قرار می‌دهد تا درباره این شکارچیان منقرض شده بیشتر بدانیم.»

پژوهشگران این گونه را که جثه‌ای مشابه پلنگ داشته، باستتودون سیرتوس (Bastetodon syrtos) نام‌گذاری کرده‌اند؛ نامی که از الهه مصری «بَستِت»، با سری به شکل گربه، الهام گرفته شده است. دلیل این نام‌گذاری، پوزه کوتاه‌تر این جانور نسبت به سایر هایانودونت‌ها است. این ویژگی در کنار دندان‌های تیز و بُرنده، نیروی زیادی به آرواره‌های باستتودون می‌بخشید.

الاشقر در توصیف این شکارچی باستانی می‌گوید: «می‌توان گفت که باستتودون پادشاه جنگل‌های مصر باستان بود.»

پنجره‌ای به میلیون‌ها سال پیش

این کشف نادر، تصویری از دوره‌ای را ارائه می‌دهد که در آن تغییرات محیطی باعث انقراض برخی گونه‌ها و ظهور گونه‌های جدید شد؛ تغییراتی که در نهایت به ظهور شکارچیانی مانند گربه‌سانان و سگ‌سانان امروزی انجامید.

هایانودونت‌ها، شکارچیانی درنده بودند که در قاره‌های آمریکای شمالی، اروپا، آسیا و آفریقا زندگی می‌کردند. برخی از آنها به بزرگی یک کرگدن و برخی دیگر جثه‌ای به اندازه یک راسو داشتند. دانشمندان می‌گویند احتمالا باستتودون‌ها در دوره الیگوسن از نخستی‌هایی مانند میمون مصر، اسب‌های آبی اولیه و فیل‌های نخستین تغذیه می‌کرده‌اند.

دکتر متیو بورتس، یکی از نویسندگان این مطالعه و مسئول فسیل‌های موزه تاریخ طبیعی دانشگاه دوک، این جانور را این‌گونه توصیف می‌کند: «من آنها را شبیه ولورین یا حتی سگ‌های پیت‌بول قدرتمند تصور می‌کنم. آنها احتمالا سر‌های بزرگی داشتند که کاملا از عضله پوشیده شده بوده است.»

کشف جمجمه تقریبا کامل این جانور ناشناخته به دانشمندان اجازه می‌دهد تا ویژگی‌های دقیقی مانند اندازه عضلات نسبت به دندان‌ها، اندازه مغز و حتی قدرت بویایی این جانور را بررسی کنند.

دکتر نانسی استیونز، استاد انسان‌شناسی و مدیر موزه تاریخ طبیعی دانشگاه کلرادو بولدر، می‌گوید: «چنین فسیل کاملی، که نه‌تنها دندان‌های قوی بلکه ساختار‌های ظریف جمجمه را حفظ کرده باشد، بسیار نادر است.»

او می‌گوید این کشف به درک بهتر جابه‌جایی شکارچیان در دوران باستان کمک می‌کند و نشان می‌دهد که تغییرات محیطی چگونه بر تنوع و پویایی گونه‌های جانوری تأثیر گذاشته است.

عصر تغییرات بزرگ

حدود ۳۴ میلیون سال پیش در مرز بین ائوسن و الیگوسن زمین دچار یک دوره سرمایش جهانی شد که موجب انقراض گسترده و تغییرات عمده در حیات جانوری شد. هایانودونت‌هایی که از این دوره جان سالم به در بردند، حیواناتی مقاوم و سازگار بودند. اما چند میلیون سال بعد آنها به کلی منقرض شدند و جای خود را به خویشاوندان سگ‌ها و گربه سانان دادند.

پژوهشگران می‌گویند بررسی فسیل این شکارچیان، می‌تواند به آنها کمک کند تا بفهمند یک گروه جانوری تا چه حد می‌تواند در برابر تغییرات محیطی مقاومت کند.

دکتر کاترین پف، پژوهشگر دانشگاه وین، در این باره می‌گوید: «اینکه چرا این شکارچیان که روزگاری بر جنگل‌های باستانی سلطه داشتند، در برابر گربه‌ها و سگ‌ها شکست خوردند، هنوز یک معماست.»

به گفته او یکی از دلایل احتمالی این انقراض می‌تواند نوع دندان‌های بیش‌ازحد تخصصی آنها باشد. او اضافه می‌کند: «به همین دلیل، کشف فسیلی با این سطح از کامل بودن، حتی اگر مربوط به یک گونه با جثه متوسط باشد، ما را یک گام به حل این معما نزدیک‌تر می‌کند.»