زاغ بور ایرانی؛ پرنده‌ای با پا‌های بلند، دم بلند و نقاب سیاه دور چشم که استاد استتار در بیابان است

راز بقا: زاغ بور ایرانی (نام علمی: Podoces pleskei) پرنده‌ای جذاب و بومی ایران و مناطق اطراف است. این پرنده که در زبان محلی به نام‌های «چکاوک بور ایرانی» یا «زاغ بور ایرانی» شناخته می‌شود، به خاطر سازگاری ویژه‌اش با زندگی در بیابان‌ها بسیار شناخته شده است. این پرنده از خانواده کلاغیان (Corvidae) است، اما برخلاف بستگان جنگلی خود، ترجیح می‌دهد در مناطق خشک و شنی زندگی کند. در این مقاله از راز بقا به بررسی ویژگی‌ها، زیستگاه، رفتار و وضعیت حفاظتی زاغ بور ایرانی پرداخته شده است و اهمیت آن برای تنوع زیستی ایران شرح داده شده است.

طبقه‌بندی و جایگاه علمی

به گزارش راز بقا، زاغ بور ایرانی متعلق به سرده Podoces است که چند گونه از آن برای زندگی در مناطق خشک و باز سازگاری یافته‌اند. نام گونه pleskei به افتخار زیست‌شناس روس، تئودور پلشکه، انتخاب شده است. طبقه‌بندی این پرنده به شرح زیر است:

شاخه: جانوران

رده: مهره‌داران

کلاس: پرندگان

راسته: گنجشک‌سانان

خانواده: کلاغیان

سرده: Podoces

گونه: Podoces pleskei

ویژگی‌های ظاهری

زاغ بور ایرانی پرنده‌ای متوسط با طول تقریبی ۳۰ تا ۳۵ سانتی‌متر است. به گزارش راز بقا بدن آن باریک، با پا‌های بلند و دم نسبتاً بلندی است که به تعادل هنگام دویدن روی زمین کمک می‌کند. رنگ پرهایش عمدتاً بور روشن و قهوه‌ای کم‌رنگ است که باعث استتار کامل در محیط بیابانی می‌شود.

ویژگی‌های متمایز آن عبارتند از:

زیر تنه‌ای به رنگ کرمی یا سفید روشن

بال‌هایی به رنگ قهوه‌ای تیره با خطوط ظریف

نقاب سیاه رنگ دور چشم‌ها

پا‌های قوی که برای حرکت روی زمین مناسب است

رنگ‌بندی این پرنده به او کمک می‌کند تا در محیط بیابان به خوبی از دید شکارچیان مخفی بماند.

زیستگاه و پراکندگی

زاغ بور ایرانی بومی مناطق خشک و نیمه‌خشک مرکزی و شرقی ایران است و در بخش‌هایی از افغانستان و ترکمنستان نیز دیده می‌شود. زیستگاه ترجیحی آن شامل:

بیابان‌های شنی و دشت‌های نیمه‌بیابانی

مناطقی با پوشش گیاهی پراکنده مانند گیاهان ساقه‌سول (Haloxylon) و تمشک بیابانی (Tamarix)

ارتفاعات پایین از ۳۰۰ تا ۱۵۰۰ متر از سطح دریا

این پرنده از جنگل‌های انبوه اجتناب می‌کند و مناطق باز را ترجیح می‌دهد تا بتواند شکارچیان را به راحتی شناسایی کند و غذا پیدا کند.

رفتار و تغذیه

برخلاف بسیاری از کلاغیان که بیشتر وقت خود را روی درختان می‌گذرانند، زاغ بور ایرانی بیشتر زمینی است و اغلب به جای پرواز، روی زمین می‌دود یا می‌پرد. این رفتار به او کمک می‌کند تا در برابر گرمای شدید بیابان انرژی صرفه‌جویی کند.

تغذیه

رژیم غذایی زاغ بور ایرانی عمدتاً شامل موارد زیر است:

حشرات مانند سوسک‌ها، ملخ‌ها و مورچه‌ها

خزندگان کوچک مانند سوسمار

دانه‌ها و میوه‌های بوته‌های بیابانی

این پرنده با منقار قوی خود در شن‌ها حفاری می‌کند و به دنبال حشرات و دانه‌های پنهان می‌گردد. رژیم غذایی متنوع به او امکان می‌دهد در شرایط سخت با منابع محدود دوام بیاورد.

رفتار اجتماعی

زاغ بور ایرانی معمولاً به صورت گروه‌های کوچک خانوادگی ۳ تا ۵ تایی دیده می‌شود. در فصل تولیدمثل، این پرندگان قلمرو خود را با صدا‌های بلند و خشن اعلام می‌کنند تا مزاحمان را دور نگه دارند.

تولیدمثل و لانه‌سازی

فصل جوجه‌آوری در بهار و اوایل تابستان است، زمانی که دما معتدل‌تر است. لانه‌ها معمولاً در بوته‌ها یا درختچه‌های کوتاه بیابانی ساخته می‌شوند و به خوبی برای جلوگیری از دیده شدن استتار شده‌اند.

ساختار لانه: معمولاً به شکل فنجان ساخته شده از شاخه‌ها، علف‌ها و پر

تعداد تخم‌ها: معمولاً ۳ تا ۵ عدد، به رنگ آبی روشن یا سبز با لکه‌های قهوه‌ای

دوره جوجه‌آوری: حدود ۱۶ تا ۱۸ روز

مراقبت والدین: هر دو والد در دوره جوجه‌آوری و تغذیه جوجه‌ها سهیم هستند

جوجه‌ها پس از حدود سه هفته از لانه خارج می‌شوند، اما تا مدتی همراه والدین می‌مانند تا کاملاً مستقل شوند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

شبگرد گوش‌دار بزرگ؛ پرنده‌ای معروف به نوزاد اژد‌ها که زیباترین بال دنیا را دارد و استاد استتار است

میش‌مرغ؛ پرنده‌ای غول‌پیکر و در آستانه انقراض که دوباره در همدان دیده شد و همه را شگفت‌زده کرد

چکاوک؛ چرا این پرنده آوازخوان و با ارزش ایرانی به افغانستان قاچاق می‌شود؟

وضعیت حفاظتی

زاغ بور ایرانی در فهرست گونه‌های نزدیک تهدید (Near Threatened) سازمان حفاظت جهانی طبیعت (IUCN) قرار دارد. تهدیدات اصلی شامل:

تخریب زیستگاه به دلیل گسترش کشاورزی و شهرنشینی

چرای بیش از حد دام که باعث کاهش پوشش بوته‌ها و منابع غذایی می‌شود

تغییرات اقلیمی که اکوسیستم‌های بیابانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد

ایران اهمیت حفاظت از این گونه منحصر‌به‌فرد را درک کرده و برخی مناطق حفاظت‌شده مانند پارک ملی کویر و منطقه بیابانی لوت، زیستگاه‌های حیاتی این پرنده را حفظ می‌کنند.

اهمیت فرهنگی و اکولوژیکی

زاغ بور ایرانی نه تنها یک پرنده است بلکه نماد مقاومت زندگی در شرایط سخت بیابان‌های ایران است. به گزارش راز بقا این پرنده نقش مهمی در کنترل جمعیت حشرات و پراکندگی دانه‌ها دارد و به حفظ تعادل اکوسیستم‌های شکننده بیابانی کمک می‌کند.

همچنین حضور آن نشانگر سلامت زیست‌بوم بیابانی است و جمعیت این پرنده برای سنجش تغییرات محیطی به کار گرفته می‌شود.

چگونه زاغ بور ایرانی را در ایران مشاهده کنیم

علاقه‌مندان به پرنده‌نگری در ایران می‌توانند زاغ بور ایرانی را در مناطق بیابانی مرکزی مثل:

دشت کویر

بیابان لوت

مناطق اطراف استان‌های کرمان و یزد

به ویژه در ساعات صبح زود یا غروب که این پرنده بیشترین فعالیت را دارد، مشاهده کنند.

زاغ بور ایرانی (Podoces pleskei) گونه‌ای منحصر‌به‌فرد و شگفت‌انگیز است که تنوع زیستی مناطق بیابانی ایران را به خوبی نشان می‌دهد. به گزارش راز بقا سازگاری‌های ویژه با شرایط سخت، ظاهر خاص و نقش اکولوژیکی مهم، این پرنده را به موضوعی جذاب برای دوستداران طبیعت و فعالان حفاظت محیط زیست تبدیل کرده است. حفظ این پرنده و زیستگاه‌های آن برای حفظ سلامت اکوسیستم بیابان‌های ایران ضروری است.