بادخورک؛ پرنده‌ای که هیچ کس نشستن یا راه رفتن آن را ندیده و همیشه در حال پرواز است و در هوا می‌خوابد!

راز بقا: بادخورک یکی از خاص‌ترین پرندگان مهاجر طبیعت ایران است؛ پرنده‌ای که همیشه در حال پرواز است و به ندرت روی زمین دیده می‌شود. اگرچه ظاهر آن ممکن است با پرستو اشتباه گرفته شود، اما از نظر علمی، رفتاری و فیزیولوژیکی کاملاً متفاوت است. بادخورک به خانواده‌ای به نام Apodidae تعلق دارد و نام آن برگرفته از واژه‌ای یونانی به معنی «بی‌پا» است؛ زیرا پا‌های بسیار کوتاه و ضعیفی دارد و برای نشستن یا راه رفتن روی زمین مناسب نیست.

به گزارش راز بقا، این پرنده بخش اعظم عمر خود را در آسمان می‌گذراند. تغذیه، جفت‌گیری، و حتی خوابیدن در حال پرواز از ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد بادخورک است. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که بادخورک‌ها می‌توانند تا ۱۰ ماه بدون توقف روی زمین پرواز کنند.

گونه‌های بادخورک در ایران

در ایران، سه گونه‌ی اصلی بادخورک شناسایی شده است: بادخورک معمولی (Apus apus)، بادخورک خرمایی یا دودی (Apus affinis)، و بادخورک قهوه‌ای (Apus pallidus).

بادخورک معمولی در شهرهایی، چون تهران، شیراز، تبریز و کرمان در فصل بهار و تابستان به وفور دیده می‌شود. بادخورک دودی بیشتر در مناطق جنوبی و گرم‌تر ایران حضور دارد و گونه‌ی قهوه‌ای نیز در مناطق کوهستانی گزارش شده است.

ظاهر و نحوه‌ی پرواز

بدن بادخورک‌ها دوکی‌شکل است و بال‌هایی بلند، باریک و داسی‌شکل دارند که پرواز آنها را بسیار سریع و روان می‌سازد. به گزارش راز بقا رنگ بدن آنها اغلب خاکستری تیره یا قهوه‌ای مایل به مشکی است. دم چنگالی، سر کوچک، و منقاری جمع‌وجور دارند که برای شکار حشرات در حین پرواز بسیار کارآمد است.

این پرندگان در آسمان با سرعتی گاه بیش از ۱۲۰ کیلومتر در ساعت پرواز می‌کنند. حرکات گروهی آنها در آسمان، خصوصاً در نزدیکی غروب، یکی از مناظر به‌یادماندنی تابستان در شهر‌های ایران است.

زیستگاه‌ها و پراکندگی در ایران

بادخورک‌ها علاقه‌مند به لانه‌سازی در ارتفاعات هستند. آنها معمولاً در شکاف دیوار‌های قدیمی، صخره‌ها، پشت‌بام‌ها و حتی زیر بام‌های سفالی خانه‌ها لانه می‌سازند. در تهران، مناطق قدیمی‌تر و بلندتر مانند محله‌های مرکزی یا جنوب شهر، معمولاً زیستگاه خوبی برای این پرندگان فراهم می‌کند. در روستا‌های کوهپایه‌ای مانند طالقان، دماوند و فیرورق نیز لانه‌های آنها به‌وفور مشاهده شده است.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

مرغ بهشتی آسیایی؛ پرنده‌ای با دم ۳۰ سانتی که در آسمان می‌رقصد و زیباترین پرنده دیده شده در ایران است

شبگرد گوش‌دار بزرگ؛ پرنده‌ای معروف به نوزاد اژد‌ها که زیباترین بال دنیا را دارد و استاد استتار است

میش‌مرغ؛ پرنده‌ای غول‌پیکر و در آستانه انقراض که دوباره در همدان دیده شد و همه را شگفت‌زده کرد

نقش اکولوژیکی و سودمندی در شهر‌ها

بادخورک‌ها از حشرات پروازی مانند پشه، مگس، شب‌پره و انواع پشه‌های ناقل بیماری تغذیه می‌کنند. به گزارش راز بقا در هر روز، یک بادخورک می‌تواند صد‌ها تا هزاران حشره بخورد. این ویژگی، آنها را به یک کنترل‌کننده طبیعی آفات تبدیل کرده که به‌ویژه در مناطق شهری ایران نقش مهمی در کاهش آلودگی و گسترش بیماری ایفا می‌کنند. برخلاف استفاده از سموم شیمیایی حضور بادخورک نه تنها ضرری ندارد، بلکه باعث تعادل اکوسیستم شهری نیز می‌شود.

تفاوت بادخورک با پرستو

بادخورک و پرستو با وجود شباهت ظاهری در شکل بدن و نحوه پرواز، کاملاً متفاوت‌اند. بادخورک‌ها به راسته‌ی Apodiformes تعلق دارند، در حالی که پرستو‌ها جزو گنجشک‌سانان هستند. پرستو‌ها بر روی سیم برق، درخت‌ها و لبه‌های پنجره می‌نشینند و قادر به استراحت روی سطوح افقی‌اند؛ اما بادخورک‌ها فقط در حفره‌ها و سطوح عمودی مانند دیوار و صخره لانه می‌سازند.

باور‌های بومی و نقش فرهنگی

در برخی مناطق روستایی ایران، حضور بادخورک‌ها نشانه‌ای از فرا رسیدن گرما و پایان زمستان است. صدای جیغ‌مانند آنها در عصر‌های تابستان، یکی از اصوات آشنا و دلنشین کودکی بسیاری از مردم است. برخی باور دارند که این پرنده "پیام‌آور باد" است و در خرافات محلی، نشانه‌ای از آمدن باران یا تغییر آب‌وهوا تلقی می‌شود.

تهدیدات و نیاز به حفاظت

به گزارش راز بقا با افزایش ساخت‌وساز‌های مدرن، بسیاری از لانه‌های بادخورک‌ها از بین رفته‌اند. همچنین استفاده‌ی بیش از حد از آفت‌کش‌های شیمیایی باعث کاهش منابع غذایی آنها شده است. آلودگی نوری نیز پرواز شبانه و جهت‌یابی این پرندگان را مختل می‌کند. بدون حمایت و توجه، جمعیت این پرندگان ارزشمند در مناطق شهری ایران کاهش خواهد یافت.

راهکار‌های پیشنهادی برای حفظ بادخورک

برای حمایت از بادخورک‌ها در ایران، اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:

نصب لانه‌های مصنوعی در نما‌های بلند ساختمان‌ها

جلوگیری از مسدود کردن حفره‌ها و شکاف‌هایی که لانه در آنها ساخته می‌شود

کاهش مصرف سموم حشره‌کش در فضا‌های سبز شهری

آموزش عمومی درباره اهمیت و نقش مثبت این پرندگان در سلامت محیط‌زیست

بادخورک، این پرنده‌ی بی‌قرار و همیشه در پرواز، نه‌تنها شگفتی‌های طبیعی زیادی با خود دارد، بلکه نقش مهمی در سلامت اکوسیستم شهری ایفا می‌کند. شناخت بیشتر این پرنده و حفاظت از آن، گامی در جهت حفظ تعادل زیستی و زیبایی طبیعی آسمان ایران است. دیدن پرواز سریع آنها در آسمان غروب، شاید یکی از ساده‌ترین لذت‌های طبیعی، اما عمیق زندگی شهری باشد.