اختاپوس حلقه‌آبی؛ مرگبارترین موجود دریا که زهری ۱۲۰۰ برابر کشنده‌تر از سیانور دارد و با آن جفت‌گیری می‌کند

راز بقا: در دل آب‌های گرمسیری اقیانوس‌های آرام و هند، موجودی زیبا، اما کشنده زندگی می‌کند: اختاپوس حلقه‌آبی. این جانور کوچک، که تنها ۱۲ تا ۲۲ سانتی‌متر طول دارد، با دایره‌های آبی درخشان و درخشش فلزی بدنش شاید در نگاه اول جذاب و بی‌خطر به‌نظر برسد، اما در حقیقت یکی از مرگبارترین موجودات دریایی جهان است.

کوچک، اما فوق‌العاده سمی

به گزارش راز بقا، اختاپوس حلقه‌آبی، با نام علمی Hapalochlaena، حاوی سمی فوق‌العاده قوی به نام تترودوتوکسین (TTX) است. این سم آن‌قدر قوی است که می‌تواند انسان را در عرض چند دقیقه فلج کند و حتی باعث مرگ شود. برای درک شدت آن کافی است بدانیم تترودوتوکسین ۱۲۰۰ برابر سمی‌تر از سیانور است و هنوز هیچ پادزهری برای آن کشف نشده است.

جالب است بدانید که این سم بیشتر از طریق باکتری‌های هم‌زیست در غدد بزاقی این اختاپوس تولید می‌شود و نه توسط خود جانور. همین همکاری میان موجود و میکروب، یکی از راز‌های بزرگ طبیعت است.

انواع اختاپوس‌های حلقه‌آبی

چهار گونه‌ی اصلی اختاپوس حلقه‌آبی شناسایی شده‌اند که همگی دارای تترودوتوکسین هستند:

اختاپوس حلقه‌آبی بزرگ (H. lunulata)

اختاپوس حلقه‌آبی کوچک یا جنوبی (H. maculosa)

اختاپوس خط‌آبی (H. fasciata)

اختاپوس حلقه‌آبی معمولی (H. nierstraszi)

این گونه‌ها اغلب در آب‌های کم‌عمق صخره‌ای یا روی بستر‌های مرجانی زندگی می‌کنند، جایی که شکارچیان زیادی در کمین‌اند و همین موضوع احتمالاً دلیل تکامل زهر قوی آنهاست.

زهر چگونه عمل می‌کند؟

به گزارش راز بقا تترودوتوکسین روی سیستم عصبی قربانی اثر می‌گذارد و با بستن کانال‌های سدیم در سلول‌های عصبی، ارتباط بین مغز، اعصاب و عضلات را قطع می‌کند. این موضوع می‌تواند باعث فلج شدن عضلات تنفسی و در نهایت توقف ضربان قلب شود.

این اختاپوس معمولاً سم خود را از طریق گاز گرفتن مستقیم به بدن طعمه یا مهاجم وارد می‌کند. اما توانایی عجیبی هم دارد: می‌تواند زهر را در آب اطراف پخش کند. اگر ماهی یا موجودی در نزدیکی آن نفس بکشد، سم وارد بدنش شده و آن را فلج می‌کند.

زهر؛ نه‌فقط برای دفاع، بلکه برای تولیدمثل!

جالب‌تر اینکه اختاپوس حلقه‌آبی از زهر خود در جفت‌گیری هم استفاده می‌کند. در این گونه، ماده‌ها معمولاً سه تا پنج برابر بزرگ‌تر از نر‌ها هستند و نر‌ها هنگام جفت‌گیری با خطر خورده شدن مواجه‌اند! به همین دلیل، نر‌ها گاهی با استفاده از زهر، ماده‌ها را به‌طور موقت فلج می‌کنند تا بسته اسپرم خود را منتقل کنند.

ماده‌ها نیز هنگام تخم‌گذاری، تخم‌های خود را با لایه‌ای از سم می‌پوشانند تا از آنها در برابر شکارچیان محافظت شود. این استفاده چندمنظوره از زهر، نشان از هوشمندی ژنتیکی این گونه دارد.

خطر برای انسان چقدر واقعی است؟

خوشبختانه گاز گرفتن انسان توسط این اختاپوس نادر است. اما موارد مرگبار هم گزارش شده‌اند: دست‌کم سه مورد مرگ انسانی تاکنون ثبت شده دو مورد در استرالیا و یکی در سنگاپور.

به گزارش راز بقا در مواردی که گاز گرفتن رخ داده، سرعت عمل نجات بسیار حیاتی است. برای مثال، در سال ۲۰۰۶ یک پسر ۴ ساله در استرالیا توسط این اختاپوس گزیده شد. در عرض ۱۰ دقیقه تهوع، تاری دید و ناتوانی در راه رفتن ظاهر شد. او به بیمارستان منتقل و ۱۷ ساعت تحت دستگاه تنفس مصنوعی قرار گرفت. خوشبختانه ۲۸ ساعت بعد، بدون عوارض دائمی مرخص شد. این نشان می‌دهد که در صورت اقدام فوری پزشکی، امکان نجات وجود دارد.

درسی از طبیعت: زیبایی همیشه بی‌خطر نیست

اختاپوس حلقه‌آبی نمونه‌ای است از تضاد میان زیبایی ظاهری و خطر درونی. موجودی کوچک، زیبا و درخشان که در دل خود قدرتی مرگبار پنهان کرده است. این جانور ثابت می‌کند که در دنیای طبیعت، همیشه نباید فریب ظاهر را خورد.